“Η Μάχη στη γέφυρα της Κουτίχας μεταξύ του ΕΛΑΣ και αυτοκινητοπομπής με Γερμανοϊταλούς, Πουλικούς και ΠΑΟτζήδες” γράφει ο Στέργιος Αποστόλου

Η ΜΑΧΗ ΣΤΗ ΓΕΦΥΡΑ ΤΗΣ ΚΟΥΤΙΧΑΣ

ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ Ε.Λ.Α.Σ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΠΟΜΠΗΣ

ΜΕ ΓΕΡΜΑΝΟΪΤΑΛΟΥΣ, ΠΟΥΛΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΠΑΟΤΖΗΔΕΣ

(10 Αυγούστου 1944)

——————————

Στέργιος Σπυρ. Αποστόλου*

Την 9^η Αυγούστου 1944, Διλοχία του 1/16 Τάγματος Ε.Λ.Α.Σ. του Μαύρου (Χρήστος Παλαμάς) κινήθηκε με κατεύθυνση προς το χωριό Χωροπάνι Νάουσας (Στενήμαχος, σήμερα) και στάθμευσε προσωρινά στο παλιό ακατοίκητο χωριό Διχαλεύρι. Την ίδια ημέρα, τμήμα της ανωτέρω Διλοχίας κατευθύνθηκε προς τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Νάουσας, εξουδετέρωσε την αντίσταση της μικρής γερμανικής φρουράς και τον κατέλαβε. Αποστολή του τμήματος αυτού ήταν να προσβάλλει κάθε διερχόμενη εχθρική αμαξοστοιχία. Καμία, όμως, δεν εμφανίστηκε στο διάστημα που οι ΕΛΑΣίτες είχαν καταλάβει ενεδρευτικές θέσεις.

Το τμήμα, πριν επιστρέψει στο Διχαλεύρι, έκαψε δέκα στρατιωτικά βαγόνια που ήταν σταθμευμένα εκεί. Σχετικό με το ανωτέρω συμβάν είναι το υπ’ αριθ. 2246 ανακοινωθέν της Χ Μεραρχίας του Ε.Λ.Α.Σ. Την 10^η Αυγούστου 1944, η ανωτέρω Διλοχία, ενισχυμένη και με τμήμα του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. της περιοχής υπό τον Απόστολο Γιαννάτσκο (Άγρας), μετακινήθηκε από το Διχαλεύρι και κατέλαβε ενεδρευτικές θέσεις κάτω από το Χωροπάνι, επί της αμαξητής οδού Βέροιας – Νάουσας, στη θέση της γέφυρας της Κουτίχας, κοντά στον  τότε ηλεκτρικό υποσταθμό των εργοστασίων Λαναρά (δεν υπάρχει σήμερα), γνωστόν ως φυλάκιο Μπομπότα (1). Οι ενεδρευτικές θέσεις αναπτύχθηκαν εκατέρωθεν της οδού. Υπήρχε βάσιμη πληροφορία ότι επρόκειτο να διέλθει αυτοκινητοπομπή με κατεύθυνση από Βέροια προς Νάουσα, η οποία μετέφερε Γερμανούς και Ιταλούς στρατιώτες, Πουλικούς, ΠΑΟτζήδες και πολεμικό υλικό.

Είμαι σε θέση να περιγράψω τα διατρέξαντα, ακριβώς όπως συνέβησαν, επειδή έχω ιδίαν αντίληψη αυτών. Και εξηγούμαι. Κατά την περίοδο της Κατοχής και από τους μήνες Ιούλιο έως Σεπτέμβριο, διέμενα κάθε χρόνο στο χωριό Χωροπάνι της Νάουσας, στο σπίτι των αδελφών Θεοχάρους, Ευθυμίου και Θωμά Κιαφούλη, που ήταν αδέλφια της μητέρας μου. Όταν έγινε η μάχη αυτή εγώ ήμουν δώδεκα χρονών και βρισκόμουν εκεί. Το προηγούμενο βράδυ, στην ευρύχωρη σάλα του σπιτιού των θείων μου πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία έλαβαν μέρος η Διοίκηση του 1/16 Τάγματος, οι επικεφαλής του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. και της ομάδας κρούσης, ο υπεύθυνος της Ε.Τ.Α. της περιοχής, ο εκπρόσωπος της οργάνωσης Ε.Α.Μ. του χωριού κ.ά. Απ’ ό,τι θυμάμαι,  παρευρέθηκαν  ο  Μαύρος  με  τους   Διοικητές  της   Διλοχίας,

ο Άγρας, ο Κωνσταντίνος Κελέσμητος (Μακρής), αρχηγός ομάδας κρούσης του χωριού και ο αδελφός της μητέρας μου και θείος μου Θωμάς Κιαφούλης, υπεύθυνος της Ε.Τ.Α. Χωροπανίου (2). Πέραν αυτών, έλαβαν μέρος και ο εκτελών χρέη νοσηλευτή και πρακτικού ιατρού στο Τάγμα του Μαύρου Ευάγγελος Ποτιτσόπουλος,  Ναουσαίος, ο εκπρόσωπος του Ε.Α.Μ. του χωριού κ.ά. Στη σύσκεψη συζητήθηκαν με λεπτομέρειες το σχέδιο δράσης των τμημάτων κατά τη μάχη, η σύμπτυξη, η προστασία των κατοίκων του χωριού κατά τη διάρκεια της μάχης και μετά από αυτήν από τυχόν αντίποινα του εχθρού και άλλα παρεμφερή θέματα. 

Η περιγραφή της μάχης, όπως εκτίθεται παρακάτω, οφείλεται σε εξιστόρηση προς εμένα του θείου μου Θωμά Κιαφούλη, ο οποίος με το κλιμάκιο της Ε.Τ.Α. του χωριού έλαβε μέρος σ’ αυτήν. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 10^ης Αυγούστου 1944, προερχόμενη από τη Βέροια, κάνει την εμφάνισή της από μακριά η γερμανική αυτοκινητοπομπή. Προηγούνταν τρίκυκλη μοτοσικλέτα στην οποία επέβαιναν ο οδηγός και δύο στρατιώτες, οπλισμένοι κι οι τρεις τους με αυτόματα. Έπονταν στρατιωτικό τζιπ με τον  Γερμανό Διοικητή της αυτοκινητοπομπής και δύο αξιωματικούς, ακολουθούσαν δε επτά μεγάλα στρατιωτικά αυτοκίνητα (όχι 3, όπως αναφέρει το ανακοινωθέν του Γ.Σ. του Ε.Λ.Α.Σ.) στα οποία επέβαιναν Γερμανοϊταλοί, Πουλικοί και ΠΑΟτζήδες.

 Τα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. που είχαν στήσει την ενέδρα ήταν κρυμμένα μέσα στα ψηλά στάχυα των αγρών που βρίσκονταν εκατέρωθεν της οδού. Αυτά, καθιστούσαν αθέατη την παρουσία τους. Όταν δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης, η αυτοκινητοπομπή, καθ’ όλο το μήκος της, βρίσκονταν μέσα  στην ακτίνα πυρός των τμημάτων του Ε.Λ.Α.Σ.

Η μοτοσικλέτα που προηγούνταν χτυπήθηκε πρώτη από οπλοπολυβόλο, ανετράπη και οι τρεις στρατιώτες που επέβαιναν έπεσαν στο έδαφος. Προσπάθησαν, όμως, να σηκωθούν και να ανταποδώσουν τα πυρά. Δεν πρόλαβαν. Δέχτηκαν αλλεπάλληλες ριπές από τα αυτόματα των ανταρτών και κατέπεσαν νεκροί.

Το τζιπ που ακολουθούσε σταμάτησε απότομα και οι επιβαίνοντες προσπάθησαν να κατεβούν. Μάταια όμως, γιατί μία χειροβομβίδα που εκσφενδόνισε έγκαιρα αντάρτης στο ακινητοποιημένο τζιπ και τα πυκνά πυρά που κατευθύνονταν επάνω τους, τους έριξαν αιμόφυρτους στο έδαφος. Από τα επτά φορτηγά που δέχονταν συνεχώς ριπές πολυβόλων, οπλοπολυβόλων, αυτομάτων και  χειροβομβίδων, οι μεν Γερμανοί στρατιώτες, ψύχραιμοι, πήδησαν από αυτά, οχυρώθηκαν αμέσως πίσω από τους τροχούς των αυτοκινήτων και κάτω από αυτά και ανταπάντησαν στα εχθρικά πυρά, οι δε ΠΑΟτζήδες και Πουλικοί (3), αλλόφρονες, κατευθύνθηκαν προς τους αγρούς και τα στάχυα για να σωθούν, εκεί όπου βρίσκονταν κρυμμένοι οι αντάρτες. Οι περισσότεροι από αυτούς εξοντώθηκαν από τα πυρά των κρυμμένων στα στάχυα ανταρτών, ενώ πιάστηκαν και αρκετοί αιχμάλωτοι.

Από τους Γερμανούς, οι οποίοι πολέμησαν σκληρά, όσοι δεν σκοτώθηκαν, πέτυχαν να διαφύγουν προς τον σιδηροδρομικό σταθμό της Νάουσας, που βρίσκονταν σε κοντινή απόσταση. (4). Υπολογίζεται ότι η μάχη κράτησε 4 περίπου ώρες. Απ’ ό,τι συμπεραίνεται εκ των υστέρων, με την πρώτη ανταλλαγή των πυρών, οι Γερμανοί έσπευσαν να ζητήσουν ενίσχυση με τον ασύρματό τους από τη Βέροια. Όντως, ισχυρή δύναμη Γερμανών, ΠΑΟτζήδων και Πουλικών, κινήθηκε με κατεύθυνση προς το Χωροπάνι. Τούτο έγινε αντιληπτό από τον Μαύρο, ο οποίος διέταξε την προοδευτική σύμπτυξη των τμημάτων του αρχικά προς το Χωροπάνι και ακολούθως, στην περιοχή Διχαλευρίου και Αρκουδοχωρίου.

Πριν, όμως, αρχίσει η σύμπτυξη, ένας Γιουγκοσλάβος αντάρτης ονόματι Γιοβάν ή Γιοβάνοβιτς, αν θυμάμαι καλά το όνομά του, ο οποίος είχε τοποθετηθεί ως σύνδεσμος στα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ., σηκώθηκε από τη θέση του, κατευθύνθηκε στο γερμανικό τζιπ και επιχείρησε να αφαιρέσει από τον πεσμένο στο έδαφος Γερμανό Διοικητή το πιστόλι του, θεωρώντας τον ως νεκρό. Ο τελευταίος, ο οποίος έπνεε τα λοίσθια, πρόλαβε και τράβηξε το πιστόλι του, την ώρα που ο Γιουγκοσλάβος αντάρτης είχε σκύψει επάνω του, τον πυροβόλησε εξ επαφής και τον σκότωσε.

Οι αντάρτες παρέλαβαν τον νεκρό Γιουγκοσλάβο, και με την επίβλεψη του Θωμά Κιαφούλη, υπευθύνου της Ε.Τ.Α. του χωριού, φόρτωσαν στα μεταγωγικά της όσα λάφυρα (5) έπεσαν στα χέρια τους και ακολούθως, αφού έβαλαν φωτιά στα γερμανικά αυτοκίνητα, συμπτύχθηκαν, την ώρα ακριβώς που κατέφθαναν οι εχθρικές ενισχύσεις.

Τον νεκρό Γιουγκοσλάβο τον έθαψαν στη γωνία του νεκροταφείου του χωριού, με σύντομη νεκρώσιμη τελετή από τον ιερέα του χωριού παπα-Δημήτρη Αλατάκη. Ακολούθως, ο Μαύρος έδωσε εντολή όλοι οι άρρενες κάτοικοι του χωριού, από 15 ετών και άνω, να ακολουθήσουν τα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ στο Διχαλεύρι και στο Αρκουδοχώρι.

Στο χωριό έμειναν μόνο τα γυναικόπαιδα (6). Μερικά τμήματα της Διλοχίας έλαβαν θέσεις μάχης στα υψώματα του χωριού, έτοιμα να επέμβουν σε περίπτωση αντιποίνων από τον εχθρό. Μετά τη σύμπτυξη των ανταρτών, τα εχθρικά τμήματα μπήκαν στο χωριό. Οι ΠΑΟτζήδες και οι Πουλικοί συνέλαβαν τον κάτοικο του χωριού Παναγιώτη Χατζηαντωνίου, ο οποίος είχε μείνει στο χωριό και τον κατακρεούργησαν κάτω από τη γέφυρα της Κουτίχας.

Άλλοι 4 άρρενες κάτοικοι του χωριού, οι Θεόδωρος Πιπερίδης, Απόστολος Άτσαλας και δύο αδελφοί ονόματι Ευσταθίου, οι οποίοι κι αυτοί δεν είχαν ακολουθήσει τους αντάρτες, συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν, στη συνέχεια, στην Κρύα Βρύση. Εκεί, αφού υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια, κατακρεουργήθηκαν.

Πιο πριν, μία προσπάθεια των Γερμανών, των Πουλικών και των ΠΑΟτζήδων να κινηθούν προς Διχαλεύρι και Αρκουδοχώρι, κατέπεσε στο κενό, γιατί αντιμετώπισε τα πυκνά πυρά των ανταρτών που είχαν πιάσει εκεί οχυρές θέσεις. Ο εχθρός, πλην των 5 ατόμων που συνέλαβε και κατακρεούργησε, απέφυγε να επιβάλει αντίποινα στα γυναικόπαιδα του χωριού. Ίσως, επειδή τα τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. βρίσκονταν σε μικρή απόσταση.

Οι απώλειες των ανταρτών ανήλθαν σε 1 νεκρό (τον Γιουγκοσλάβο σύνδεσμο) και δύο τραυματίες. Του εχθρού σε 45 νεκρούς, σύμφωνα με το υπ’ αριθ. 62 ανακοινωθέν του Γ.Σ. του Ε.Λ.Α.Σ. Πιστεύω, όμως, ότι ήταν πολύ περισσότεροι, όπως επίσης και πολλοί τραυματίες. Παραθέτω το σχετικό με αυτήν την μάχη κείμενο του ανωτέρω ανακοινωθέντος :

«10.8.1944. Το πρωϊ 3 γερμανικά αυτοκίνητα χτυπήθηκαν κοντά στο χωριό της Βέροιας Χωροπάνι. Σκοτώθηκαν 45 Γερμανοί και Ιταλοί φασίστες. Τα αυτοκίνητα κάηκαν. Σκοτώθηκε ένας αντάρτης μας, τραυματίστηκαν 2».

 ——————-

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Απόσπασμα από το βιβλίο μου «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΑΟΥΣΑΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ» (1941-1944) Σελ. 247-250. Νάουσα 2006. Οι διευκρινιστικές πληροφορίες που παρατίθενται κάτω από το υπόμνημα δεν περιλαμβάνονται στο βιβλίο μου. Τέθηκαν εκτάκτως για την πληρέστερη κατανόηση του κειμένου.

————————-

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

(Χρησιμοποιηθείσα βιβλιογραφία)

(α) ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ. Τόμος 1^ος, σελ.393. Αθήνα 1981.

β) ΑΣΚΙ Φ.23/5/59.

γ) Σαράντη Πρωτόπαπα-Κικίτσα Χη ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΕΛΑΣ. Σελ. 486. Αθήνα 1978. (Ανακοινωθέν της Μεραρχίας υπ’ αριθ. 2246).

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

(1) Η ενέδρα στήθηκε σε τμήμα της δημοσίας οδού Νάουσας – Βέροιας, το οποίο σήμερα βρίσκεται μεταξύ του αγροκτήματος  του Ναουσαίου Δημητρίου Α. Βλάχου και των έναντι αυτού πρώην εγκαταστάσεων της παλιάς εταιρείας ΚΛΑΪΝ.

2) Ε.Τ.Α (Επιμελητεία Του Αντάρτη). Η οργάνωση αυτή διαδραμάτιζε για τον Ε.Λ.Α.Σ το ρόλο του Σώματος Εφοδιασμού και Μεταφορών (Σ.Ε.Μ) του σημερινού τακτικού στρατού.

3) Οι Πουλικοί ήταν Γερμανοντυμένοι Έλληνες, πρώην τρόφιμοι των φυλακών οι περισσότεροι, υπό τον Συνταγματάρχη Γεώργιο Πούλο, οι οποίοι πλαισιώνονταν παράλληλα από το σώμα του Καπετάν Σκαπέρδα και από άνδρες της Π.Α.Ο (Πατριωτική Απελευθερωτική Οργάνωσις!). Οι βάσεις εξόρμησής τους ήταν στην περιοχή των Γιαννιτσών και της Κρύας Βρύσης.

Οι Άγγλοι, οι οποίοι με ανακοίνωσή τους από τη Μέση Ανατολή είχαν χαρακτηρίσει τους Ταγματασφαλίτες και όλους τους άλλους συνεργάτες των Γερμανών σαν δωσιλογικά σώματα, τώρα που οι Γερμανοί έφευγαν, με πράκτορές τους που είχαν αποστείλει σ’ αυτά, τους συμβούλευαν να μην παραδοθούν στον Ε.Λ.Α.Σ και να συνεχίσουν να μάχονται διευκολύνοντας την αποχώρηση των Γερμανών, ώσπου να αφιχθούν τα τμήματά τους στην Ελλάδα και να τους προστατεύσουν.

Απώτερος σκοπός τους ήταν να μην πέσει στα χέρια του Ε.Λ.Α.Σ. όλος ο βαρύς οπλισμός των υποχωρούντων Γερμανών. Γι’ αυτό, μετά την οριστική αποχώρηση των Γερμανών, όλα τα εθνοπροδοτικά σώματα της Μακεδονίας, με εξαίρεση τους 3.000 άνδρες του Μιχάλαγα, συγκεντρώθηκαν και οχυρώθηκαν στο Κιλκίς, κάπου 8.000 – 9.000 άνδρες, περιμένοντας τους Άγγλους. Ο Ε.Λ.Α.Σ. επιτέθηκε κατά του Κιλκίς την 4^η Νοεμβρίου 1944 και το κατέλαβε. Όσοι από τους ΠΑΟτζήδες δεν σκοτώθηκαν, πιάστηκαν αιχμάλωτοι.

4) Ήδη, κατά την προηγηθείσα περίοδο είχε αρχίσει η σταδιακή αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα και οι κατά τόπους σιδηροδρομικοί σταθμοί φυλάσσονταν από εγκατεστημένες σ’ αυτούς Γερμανικές φρουρές και από άνδρες των Ελληνικών εθνοπροδοτικών σωμάτων. Από τη Νάουσα οι Γερμανοί αποχώρησαν την 9^η Σεπτεμβρίου 1944 και προσωρινά εγκατα-στάθηκαν για ένα περίπου μήνα στο σιδηροδρομικό σταθμό Νάουσας.

Μαζί με τους Γερμανούς που αποχώρησαν από τη Νάουσα υπήρχαν και αρκετοί Ιταλοί στρατιώτες, οι λεγόμενοι «μελανοχίτωνες της Φεράρας», οι οποίοι δεν είχαν καταθέσει τα όπλα μετά τη συμφωνία Μπεντόλιο με τους Συμμάχους και παρέμειναν πιστοί στον Μπενίτο Μουσολίνι. Υπήρξαν όμως περιπτώσεις κατά τις οποίες, μερικοί από αυτούς, αυτομόλησαν τελικά από τον σιδηροδρομικό στρατό Νάουσας και εντάχθηκαν σε μονάδες του Ε.Λ.Α.Σ. της περιοχής

5) Σύμφωνα με όσα μου είχε αποκαλύψει ο θείος μου Θωμάς Κιαφούλης, υπεύθυνος της Ε.Τ.Α Χωροπανίου, τα περισσότερα λάφυρα μεταφέρθηκαν και κρύφτηκαν προσωρινά σε βλάχικες στάνες στην ημιορεινή περιοχή της Χοντροσούγλας, μεταξύ Χωροπανίου και Αρκουδοχωρίου. Κατόπιν, μετά από επιλογή, προωθήθηκαν για τον συμπληρωματικό εξοπλισμό διαφόρων  τμημάτων του Ε.Λ.Α.Σ Βερμίου, ανάλογα με τις ανάγκες τους.

6) Όπως όλοι οι κάτοικοι του Χωροπανίου, έτσι και οι θείοι μου (αδέλφια της μητέρας μου), ακολούθησαν τους αντάρτες μέχρι το Αρκουδοχώρι για να αποφύγουν τα αντίποινα.

————————-

*ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΣΠΥΡ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ – ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ

ΝΑΟΥΣΑ

Στέργιος  Σπυρ. Αποστόλου Βιογραφικά  στοιχεία – Εργογραφία  (κάνετε κλικ)