«Η απογοήτευση μεγάλων στρωμάτων της κοινωνίας για την καταστροφή και τις οικονομικές και πολιτικές απογοητεύσεις στη διάρκεια των τριών μνημονίων δημιούργησε ένα υπόστρωμα οργής που ποτέ δεν εκτονώθηκε. Η κουλτούρα της προσαρμογής, της υποταγής, της αδυναμίας αναζήτησης διεξόδων για τη χώρα, αλλά και η αποσάθρωση της κοινωνικής συνοχής δημιούργησαν μια αντικουλτούρα μηδενιστικής απόρριψης, αυτοκαταστροφικής ψευδοαμφισβήτησης και αχαλίνωτης ανθρωποφαγίας».
Σε ό,τι αφορά το αναπόφευκτο ερώτημα εάν πρόκειται να δούμε το επόμενο διάστημα «προσπάθειες δημιουργίας πολιτικών εκφράσεων της απολιτικής παραφροσύνης και του ανθρωποφαγικού φανατισμού», η κατ’ αρχήν απάντηση ήταν ότι «το πολιτικό σύστημα δεν φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα. Μάλλον κάνει λάθος…».
Παγκόσμιο φαινόμενο
Το φαινόμενο της άρνησης – αρχικά του ιού, ύστερα της πανδημίας, της μάσκας, των περιοριστικών μέτρων και, εν τέλει, του εμβολίου – δεν είναι αμιγώς ελληνικό φαινόμενο. Το έχουν πριμοδοτήσει:
Πολιτικές ηγεσίες μεγάλων χωρών, όπως ο Τραμπ στις ΗΠΑ, ο Τζόνσον στη Βρετανία και ο Μπολσονάρου στη Βραζιλία.
Η παγκόσμια Άκρα Δεξιά, όπως π.χ. το κόμμα της Λεπέν στη Γαλλία και διάφοροι φασίστες στην Ιταλία.
Φανατικοί θρησκόληπτοι και επαγγελματίες συνωμοσιολόγοι, που αποκομίζουν χρήμα και εξουσία εκμεταλλευόμενοι αφελείς και ευεπίφορους στην παραπλάνηση.
Στην Ελλάδα τέτοιου τύπου φαινόμενα είχαν αρχίσει να εμφανίζονται σε αξιοσημείωτη κλίμακα την περίοδο της χρεοκοπίας και των μνημονίων μαζί με την άνθηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το πολιτικό σύστημα κλυδωνίστηκε (δραματική συρρίκνωση του ΠΑΣΟΚ σε μονοψήφιο ποσοστό· κάτω από 19% η Ν.Δ. τον Μάιο του 2012· εκτίναξη της Χρυσής Αυγής στο 7% έως 8%). Άντεξε όμως για δύο λόγους:
Επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ, ως κόμμα κατ’ εξοχήν φιλοευρωπαϊκό, παρά τους δικούς του μεγάλους εσωτερικούς κλυδωνισμούς, απορρόφησε την κρίσιμη ώρα την κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ.
Επειδή η Ν.Δ., ύστερα από περιπέτειες, σταθεροποιήθηκε και εν τέλει ξαναβρήκε τα παλαιά της στάνταρ.
Επειδή η Άκρα Δεξιά που αναδείχθηκε στην κρίση ήταν μια συμμορία γεμάτη τραμπούκους και δολοφόνους, η οποία σύντομα απαξιώθηκε.
Σαθρό κοινωνικό έδαφος
Όπως όμως σημειώσαμε προηγουμένως, το υπόστρωμα οργής για τη χρεοκοπία και την εκτεταμένη καταστροφή των μεσαίων και χαμηλών στρωμάτων ουδέποτε εκτονώθηκε πλήρως. Στη διάρκεια της κρίσης, από το 2009 έως το 2019, «έφυγαν» από τις κάλπες σχεδόν 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι και η αποχή από 29% το 2009 ξεπέρασε το 42% το 2019.
Σε αυτό το διάστημα η ανεργία εκτινάχθηκε, οι αμοιβές κατακρημνίστηκαν, επιχειρήσεις χρεοκόπησαν, το μοντέλο και το επίπεδο ζωής της μεταπολίτευσης κατέρρευσαν για πολύ μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Ταυτόχρονα όμως υπέστη σοβαρή βλάβη η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, οι οποίοι θεωρήθηκαν υποχείρια των δανειστών και ανίκανοι ή απρόθυμοι να υπερασπιστούν τους βαρύτατα πληγέντες από τα μνημόνια.
Το (πολιτικό) ευτύχημα είναι ότι η Χρυσή Αυγή, το πιο ακραίο παράδειγμα «πολιτικής» έκφρασης της ανθρωποφαγίας και του μίσους, κατέληξε στη φυλακή.
Ωστόσο το κοινωνικό έδαφος παραμένει ολισθηρό και το πολύ υψηλό ποσοστό των πολιτών που δηλώνουν στις δημοσκοπήσεις απρόθυμοι να εμβολιαστούν (30% έως 40%) μοιάζει παράλογο, αν υπολογίσουμε ότι πριν από τον κορωνοϊό και την πανδημία της COVID-19 οι πολίτες εμβολιάζονταν σε τεράστια ποσοστά.
Φαίνεται δε ακόμη πιο παράλογο το ότι ένα αξιοσημείωτο πλήθος ανθρώπων, τμήμα αυτού του 40%, είναι πρόθυμοι να υιοθετήσουν καταφανείς διαστρεβλώσεις, παραμύθια και τερατολογίες, αρκεί να (πιστέψουν ότι) αμφισβητούν την κυβέρνηση, την αντιπολίτευση, το «σύστημα» και όποιον άλλο τους καπνίσει.
Σε αυτό ακριβώς το σαθρό κοινωνικό έδαφος η Άκρα Δεξιά, παρότι διασπασμένη, επιχειρεί να «ψαρέψει» νέο κοινό. Ο κίνδυνος θα γίνει πιο απτός εάν καταφέρει να υπερβεί τον κατακερματισμό της, εάν βρεθεί ενοποιητική «πλατφόρμα» και εάν το πολιτικό σύστημα δεν καταφέρει να μαζέψει όσα τώρα μοιάζουν ασυμμάζευτα – κυρίως στα πεδία της οικονομίας και της αξιοπιστίας.
Κίνδυνος για όλους
Αυτό το ρεύμα του ανορθολογισμού, παρότι για την ώρα δεν έχει αναπτύξει μεγάλη δυναμική, συνιστά απειλή για όλους:
Για την κοινωνία, η οποία έπεσε από τα μνημόνια στην πανδημία πριν προλάβει να πάρει μια βαθιά ανάσα και τώρα, λόγω της «ανυπακοής» στα μέτρα προστασίας, κινδυνεύει να μείνει εγκλωβισμένη όχι μόνο στην πανδημία, αλλά και στις οικονομικές συνέπειές της.
Για τη Ν.Δ., όχι μόνο διότι ελέγχεται για την άτσαλη και ενίοτε χαοτική διαχείριση της πανδημίας, η οποία παρήγαγε σύγχυση και αμφισβήτηση, αλλά και επειδή τον κυρίαρχο ρόλο σε αυτό το ρεύμα τον παίζουν στοιχεία της Άκρας Δεξιάς, η οποία στο πρόσφατο παρελθόν τής είχε προκαλέσει πολύ σοβαρή ζημιά. Το εκλογικό ποσοστό του 2019 το οφείλει εν πολλοίς στην ενσωμάτωσή τους, οπότε μια τυχόν αποστασιοποίησή τους μπορεί να κοστίσει πολύ. Ήδη η έμπρακτη αποδοχή και εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών έχει δημιουργήσει το πρώτο χάσμα με αυτόν τον χώρο.
Για τον ΣΥΡΙΖΑ, επειδή δεν κατάφερε ούτε να ορθώσει φραγμό στις κυβερνητικές ανοησίες κατά τη διαχείριση της πανδημίας ούτε να ελέγξει διάφορους σαλταρισμένους από τα σπλάχνα του, οι οποίοι παράγουν μονίμως σύγχυση στην κοινωνία για τις θέσεις του. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι «και οι αρνητές έχουν ψήφο» και επιχειρούν να τους χαϊδέψουν. Σημειωτέον ότι στο ρεύμα του ανορθολογισμού έχουν προσχωρήσει και ουκ ολίγοι αριστεροί διαφόρων αποχρώσεων, με ροπή προς τον μηδενισμό, οι οποίοι θεωρούν τον ΣΥΡΙΖΑ τμήμα της «συνωμοσίας», του «συστήματος» κ.λπ.
Για τα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης, τα οποία λόγω μεγέθους είναι ενδεχομένως ευάλωτα σε ρεύματα πολιτικής αποσάθρωσης.
Για την Εκκλησία, η οποία άφησε να ανθίσουν στους κόλπους της ένα σωρό εκκλησιαστικά και παραεκκλησιαστικά «μπουμπούκια», τα οποία όχι μόνο αποτελούν κορμό της παραλογιάς, αλλά είναι μάλλον αδύνατον να μαζευτούν τώρα με… εγκυκλίους.
Αν όλοι αυτοί δεν κατανοήσουν και δεν αντιμετωπίσουν εγκαίρως το πρόβλημα, ίσως να μην έχουμε καλά ξεμπερδέματα.
