Αυτό το άρθρο κινητοποιήθηκε από δύο ενοχλήσεις: α) Την πρεμούρα κάποιων Ελλήνων πανεπιστημιακών να μην αντιδρούν στην παραχάραξη ιστορικών ζητημάτων από τη νεοθωμανική γεωπολιτισμική προπαγάνδα. β) Την αφέλεια της ενδοξολογίας μας, όπως αποτυπώνεται σε κάποια σχόλια τοπικού σάιτ, για το όνομα της Βέροιας: «Η πόλη της Βέροιας κατά το ένδοξο παρελθόν της είχε πολλά και διαφορετικά ονόματα».
Ως προς την πρώτη ενόχληση: Ένας υποβόσκων νεοθωμανισμός προσπαθεί να διαβρώσει την εθνική πνευματικότητα των Ελλήνων και ιδιαίτερα του πανεπιστημιακού χώρου. Μέσα από συνέδρια, ερευνητικά προγράμματα και κοινές ανακοινώσεις, παγιδεύει Έλληνες και Ευρωπαίους επιστήμονες σε νεοθωμανικές αναγνώσεις της ιστορίας, όπως ότι «οι κοινωνίες στα χρόνια των Οθωμανών ήταν δυναμικές» ότι οι λαοί «ζούσαν ειρηνικά», με «συνεργασία», ακόμη και με «ισονομία».
Στην προσπάθειά τους να εξωραϊσουν τη οθωμανική μνήμη συσκοτίζουν τις ρατσιστικές, φοβικές και άκρως καταπιεστικές διακοινοτικές σχέσεις και γελοιοποιούν την ιστορική αλήθεια, με το να βαφτίζουν την οθωμανική αυτοκρατορία «πολυπολιτισμικό παράδεισο!». Υιοθετούν ονομασίες του κατακτητικού – οθωμανικού λεξιλογίου, όπως, πχ, για τη Βέροια, το ψευδωνύμιο «Karaferye», που προέρχεται από τις αλώσεις της.
Ως προς τη δεύτερη ενόχληση: Η Βέροια δεν είχε «πολλά και διαφορετικά ονόματα», είχε και έχει ένα και μόνο όνομα. Από την πρώτη γραπτή αναφορά που έχουμε γι’ αυτήν από τον Θουκυδίδη (432πΧ), μέχρι σήμερα, λεγόταν Βέροια και γύρω από αυτό το αιώνιο όνομα αναπτύχθηκαν διάφορες ηχητικές, γραμματολογικές και μεταφραστικές παραφθορές. Εκτός από μία: αυτή του Karaferye. Με βάση αυτό το ψευδωνύμιο προσπαθεί να επεκτείνει στο χρόνο και το χώρο την ασχήμια του το Τουρκικό κράτος.
Είναι γνωστό ότι από πάθη συμφώνων, όπως από “β” σε “φ” ή “μπ” και φωνηέντων, όπως από “οι” σε “ι” και “οε”, δημιουργούνται μετεξελίξεις στην προφορά λέξεων. Ακόμη και από γραμματολογικές ή μεταφραστικές μεταγραφές, όπως του ελληνικού “ι” ή “οι” σε λατινικό “e” ή “οe”, δημιουργούνται νέες αποδόσεις, όπως συμβαίνει με το Berea ή Beroea, που συναντάται συχνά σε βιβλία και χάρτες της Ευρώπης. Ακόμη συναντώνται παραφθορές, όπως του “β” σε “μπ” και γραμματολογικές αδυναμίες – ασυμφωνίες, όπως του ελληνικού “β” σε λατινικό “b” ή “v” κλπ.
Έτσι, οι γραμματολογικές, φωνολογικές και μεταφραστικές αποδόσεις της Βέροιας, όπως: Βέργια, Φέροια, Beria, Beroea, Beroia, Berroia, Berea, Boor, Veria, Veroia, Verria, Veriya κλπ ή και οι επιτιμητικές προθηματικές παραφθορές: Καραβερία, Καραφέρια, Καράφερε, Karaveria, Karaferia, Karaferiya, Karaverije κλπ, ή ακόμη και οι εγκωμιαστικές επιθετικές παραφθορές, όπως: Cara Veria, Cara Fheria κλπ, επιβεβαιώνουν ότι το όνομα Βέροια άντεξε στο χρόνο απέναντι στις αλλοιώσεις που προκαλούσαν οι διάφοροι κατακτητές και ταξιδιώτες.
Το τουρκικό “Καρά”
Το τουρκικό επίθετο-πρόθημα “Καρά” αποδίδει εδώ την έννοια του μαύρου. Μένει να δούμε ποιά σχέση έχει με το ψευδωνύμιο «Karaferye» καθώς και με το λατινικό “cara”.
Το Καραφέρια (Karaferia) έχει διαφορετική προέλευση από το Karaferye, δημιουργεί διαφορετική σημειολογία. Παράγεται από την προσθήκη στο Βέρια ή Φέρια (μεταγραφή του Β σε Φ) του προθηματικού επιθέτου “καρά”, που στην περίπτωσή μας προσδιορίζει ένα χαρακτηριστικό της πόλης, ότι είναι μαύρη-σκοτεινή. Αυτό πιθανολογείται ότι προέρχεται, είτε από έναν αρνητικό χαρακτηρισμό του αντιστασιακού πνεύματος της πόλης, η οποία αντιστάθηκε σκληρά στις τουρκικές ορδές και μόνο με προδοσία κατακτήθηκε, είτε το “καρά” αναφέρεται σε περιβαλλοντική επιτίμηση: βροχερή, ομιχλώδης, με πολλά δάση πέριξ, που της προσέδιδαν μια σκοτεινότητα. Επόμενα, για την τουρκική ονοματολογία το “καρά” κατακρίνει, είτε την αντιστασιακή ιδιότητα της πόλης είτε την περιβαλλοντική. Πιο πιθανό φαίνεται να είναι ενισχυτικό μιας αρνητικότητας της πόλης, λόγω της αντίστασής της στους Τούρκους. Ίσως, έτσι ερμηνεύεται και το ότι οι Χριστιανοί το αναπαρήγαγαν ενίοτε ως θετικότητα.
Το Karaferye προέρχεται από το όνομα του Τούρκου αξιωματούχου Kara Ferye, που πρώτος αναρριχήθηκε στα τείχη της πόλης κατά την πρώτη κατάληψή της το 1386 και έγινε διοικητής της. Η αναφορά σ’ αυτόν γίνεται από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή (1668) και ενδεχομένως να είναι υπαρκτό πρόσωπο, αν και ο Τσελεμπή θεωρείται αναξιόπιστος ως προς τις πληροφορίες του.
Σε κάθε περίπτωση, το Karaferye δεν αποτελεί μια ηχητική ή γραμματολογική παραφθορά της ονομασίας της Βέροιας· πρόκειται για άλλο όνομα, που δεν επικαλούνταν ούτε και οι Οθωμανοί. Χρησιμοποιείται μετά τη δημιουργία του Τουρκικού κράτους, το 1923, στα πλαίσια μια ιμπεριαλιστικής πνευματικότητας· ότι η πραγματική ιστορία της πόλης άρχισε από την ημέρα της κατάκτησής της από τους Οθωμανούς.
Έτσι, τουρκικά συγγράμματα, λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, χάρτες, σάιτ κλπ, αναφέρουν τη Βέροια με το ψευδωνύμιο Karaferye. Γράφουν ότι πρόκειται για πόλη στα νότια της Ελληνικής Μακεδονίας, που από τότε που οι Έλληνες την πήραν από τους Τούρκους, ονομάζεται «Béroia (Véria)», αποσιωπώντας ότι έτσι ονομαζόταν πάντοτε. Υπερθεματίζουν την τουρκική-κατακτητική άποψη για την ιστορία της Βέροιας, μηδενίζουν την πραγματική ιστορία της, ιδιαίτερα τη βυζαντινή, διαγράφουν τις συγκρούσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων, παρουσιάζοντας μια εικόνα «συνεργασίας» και «ευημερίας» , διογκώνουν τα οθωμανικά στοιχεία της πόλης, παρουσιάζοντας ως μέγιστο αρχιτεκτονικό επίτευγμά της το Διοικητήριο που κτίστηκε επί σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β΄ και καταλήγοντας ότι το μέγιστο ζήτημα για την πόλη είναι…η διάσωση του Ορτά τζαμί.
Το λατινοευρωπαϊκό “Cara”
Είναι άξιο σχολιασμού ότι όσοι ασχολήθηκαν με την ιστορία της πόλης ταύτισαν, κατά κανόνα, το ευρωπαϊκό Cara Veria με το τουρκικό παρωνύμιο Karaferia. Έτσι, έχει δημιουργηθεί μια σύγχυση. Παραβλέπουν ότι το μεγαλύτερο μέρος των Δυτικοευρωπαίων γεωγράφων και χαρτογράφων, όταν χρησιμοποιεί τις ονομασίες Cara Veria, Cara Feria, Carafheria, μεταβάλλει την αρνητική σημασία, που της προσέδωσαν οι Οθωμανοί (Karaferia =Μαύρη Βέροια), σε θετική (Cara Veria =Αγαπητή Βέροια).
Από το τέλος του 17ου αιώνα οι ξένοι περιηγητές, οι αρχαιολόγοι, οι γεωγράφοι και οι πράκτορες, προσέγγιζαν το επίθετο-πρόθημα “καρά”, που άκουγαν από Μουσουλμάνους, όχι με την οθωμανική σημασία, αυτήν δηλαδή της μαύρης- σκοτεινής πόλης αλλά με μια εντελώς αντίθετη, αυτήν της «ερατεινής Ημαθίας» του Ομήρου και, επόμενα, απέδωσαν το τουρκικό “καρά” με λατινική μετάφραση της ομηρικής έννοιας, δηλαδή, της αγαπητής, της χαριτωμένης.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι από το 16ο αιώνα, που φτιάχνονταν οι ευρωπαϊκοί χάρτες των ελληνικών κόσμων, κυριαρχούσε ένας γεωγραφικός ιστορικισμός, δηλαδή, μια απόδοση των τοποθεσιών με βάση αρχαίους γεωγράφους και συγγραφείς. Είναι λογικό, επόμενα, να ερμήνευσαν το “kara” με το ομηρικό «ερατεινή» και όχι το οθωμανικό «μαύρη». Εξάλλου, ήταν σύνηθες σε ευρωπαϊκούς χάρτες η ευρύτερη περιοχή της ομηρικής Ημαθίας ν’ αποδίδεται με τον όρο Veria (Βέροια), όπως, πχ, στο χάρτη του G. Delisle (1675-1720), που ονομάζει τον καζά (νομό) «Veria» (έτσι τον ονόμαζαν και οι Τούρκοι), με πρωτεύουσα την «Cara Veria». Με τον ίδιο τρόπο την αποδίδει και η πρώτη εγκυκλοπαίδεια του δυτικού κόσμου, του Diderot (1760, τ. 17).
Αυτό, όμως, που ενίσχυε την ανανοηματοδότηση του “kara” ήταν η ίδια η παρουσία της πόλης. Πολλοί περιηγητές τη θεωρούσαν «την καλύτερη πόλη της Ελλάδας». Έτσι, πχ, την αποκαλούσε ο Άγγλος W. M. Leake, το 1810. Δεν μπορούσαν να κατανοήσουν το “kara” με τη σημασία του μαύρου, ιδιαίτερα στην εκδοχή του βροχερού και σκοτεινού τόπου. Ακόμη και ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή δεν τολμάει να τη χαρακτηρίσει ως Μαύρη Βέροια, γι’ αυτό και εφευρίσκει ή δέχεται άλλες ερμηνείες, με αξιολογότερη αυτήν του αξιωματικού Kara Ferye, που και η ιστορία δεν άκουσε τίποτε γι’ αυτόν και δεν εμπεριέχει το ιστορικό όνομα Βέροια.
Για πρώτη φορά που η Βέροια αναφέρεται με το επίθετο “Cara” είναι στον Άτλαντα, του 1675, των Ολλανδών χαρτογράφων R. και J. Ottens, οι οποίοι την αποδίδουν ως «Veroia (Cara-Veria)». Μέχρι τότε αποδιδόταν χωρίς προθηματικό επίθετο. Έτσι, σε χάρτες Ιταλών χαρτογράφων, όπως του T. Porcacchi, «Χάρτης του Αιγαίου» (1572) και του J. C. Pedamontano, «Παγκόσμια Ελλάδα», αποδίδεται ηχητικά ως «Veria». Το 16ο αιώνα οι Ολλανδοί (Φλαμανδοί) χαρτογράφοι G. Mercator και Ab. Ortelius, που στηρίζονται σε χάρτη του «μεγάλου Ιταλού γεωγράφου» Nicolao Sofiani, την αποδίδουν, ακολουθώντας τη γραμματολογία, ως «Berroia», για να τους ακολουθήσουν, το 17ο αιώνα και οι Janssonius, Hondius, Blaeu, Vissches, van Kullen κά. Με το ίδιο τρόπο την αποδίδει και ο Γερμανός χαρτογράφος J. W. Laurenberg (1590-1658) στον « Άτλαντα της Αρχαίας Ελλάδας» (1656).
Κατά το 18ο αιώνα, ο Γερμανός Cr. Weigel, στο «Χάρτη της Βόρειας Ελλάδας» (1706-1720), την αποδίδει ως «Beroia», όπως το ίδιο την αποδίδει και ο Γάλλος κοσμογράφος J. D. Barbie du Bocage (1760-1826), σε χάρτη που σχεδίασε για τη «Διαδρομή του νέου Ανάχαρση» (1781-88). Και ο κορυφαίος Γάλλος χαρτογράφος R. de Vaugondy (υιός), στο «Χάρτη της Αρχαίας Ελλάδας», του 1752, την αποδίδει γραμματολογικά ως «Beroea». Όλα αυτά ενισχύουν την άποψη ότι μέχρι και το 18ο αιώνα, σε διεθνείς χάρτες, δεν ήταν ισχυρή η ονομασία της Βέροιας με το πρόθημα “καρά”. Τη χρησιμοποιούσαν μόνον οι Τούρκοι επιτιμητικά, για να διαφοροποιηθούν από την ονοματολογία των “κατώτερων” Χριστιανών.
Και στους χάρτες του 19ο αιώνα αποδίδεται, συνήθως, ως Veria, Verria, Beroia, Berroia, Berοea, Berea, χωρίς επιθετικό προσδιορισμό, αλλά όταν αυτός προστίθεται παίρνει περισσότερο τη σημασία του λατινικού cara=αγαπητή και λιγότερο του τουρκικού kara=μαύρη. Παρατηρείται, βέβαια, ένας σχετικός μαγαρισμός στις αποδόσεις των Ευρωπαίων, προφανώς παρασυρόμενοι από τις λαθροχειρίες στην ιστορία που επιχειρούσε η οθωμανική διοίκηση στα πλαίσια ανασυγκρότησης των ιμπεριαλιστικών αντανακλαστικών της. Έτσι, σε χάρτη του γαλλικού εκδοτικού οίκου Lapie, «Χάρτης της Ελλάδας και του Αιγαίου» (1838), η Βέροια αναφέρεται ως «Carapheria or Veria».
Ακόμη και στις αρχές του 20ου αιώνα η ευρωπαϊκή χαρτογραφία, αναφέρεται στον «Kaza de Verria», με πρωτεύουσα τη «Verria (Karaferia)», όπως, πχ, στο «Χάρτη των τουρκικών επαρχιών της Ευρώπης», του Istituto geografico de Agostini της Ρώμης, όπου, όμως, το Karaferia, σε καμιά περίπτωση, δεν αποτελεί ηχητική ή γραμματολογική απόδοση του ονόματος του κατακτητή Kara Ferye .
Παρόμοιες προσεγγίσεις γίνονται από ιστορικά λεξικά, εγκυκλοπαίδειες και βιβλία του 19ου αιώνα. Στο «Παγκόσμιο Λεξικό Τεχνών και Επιστημών» (1819), του Ab. Rees, αποδίδεται ως «Veria or Cara Veria», ενώ στο «ATS Bible Dictionary», αποδίδεται σαν «Berea», που αποκαλείται τώρα από τους Τούρκους, «Boor» (Μπούρ=ηχητική παραφθορά) και από άλλους, «Cara Veria». Στο «Λεξικό της Αγίας Γραφής», του ΄Ιστον, η αρχαία Βέροια αποδίδεται ως «Berea» και η οθωμανική ως «Verria». Στην «Ιστορία και αρχαιότητες της Δωρικής Φυλής» του C.O. Muller, καθηγητή του Πανεπιστημίου του Cottingen (εκ. J. Morray, 1824, σ. 453), η αρχαία Βέροια αποδίδεται ως «Beroea» και η οθωμανική ως «Veria or Cara Veria». Αυτός ο κακότροπος τύπος διαχωρισμού της αρχαίας «Berea» ή «Beroea» από τη σύγχρονη «Veria or Cara Veria», επαναλαμβάνεται στην πλειοψηφία των λεξικών, εγκυκλοπαιδειών και βιβλίων του 19ου αιώνα.
Επόμενα, το Karaferye που χρησιμοποιούν σήμερα οι Τούρκοι, στα πλαίσια της νεοθωμανικής αβελτηρίας τους, που προέρχεται από το ψευδωνύμιο που σκαρφίστηκε ο Εβλιγιά Τσελεμπή, δεν αποτέλεσε ποτέ όνομα της Βέροιας, αφού δεν έχει σχέση με το Karaferia (Μαυροβέροια), δηλαδή, με την οθωμανική προθηματική παραφθορά της ιστορικής ονομασίας της πόλης. Επιπλέον, όμως, και το Καραφέρια (Karaferia) δεν ταυτίζεται με το λατινοευρωπαϊκό Κάρα Βέροια (Cara Veria), που αποδίδει την ομηρική νοηματοδότηση της περιοχής, ως ερατεινής (αγαπητής).
—————————-
Σημείωση Φαρέτρας: Οι φωτογραφίες είναι από: Παλιές Φωτογραφίες της Βέροιας – Old Photos of Veria
