Βιβλιοκριτική: Γιώργης Έξαρχος “ΤΟΪΒΑΣΙΑ” γράφει ο Στέφανος Καραγιάννης

*Στέφανος Καραγιάννης

Το Βιβλίο «ΤΟΪΒΑΣΙΑ» των Εκδόσεων «Ερωδιός» της Θεσσαλονίκης, του Γιώργη Έξαρχου, εκλεκτού συνάδελφου καθηγητή ΑΕΙ δρα Οικονομικών Επιστημών, αποτελεί έναν άθλο στο πεδίο μελέτης της εγχώριας πολιτιστικής κληρονομιάς, δείγμα ευγενικού σεβασμού και αμέτρητης αγάπης στον γενέθλιο τόπο του και τους συμπολίτες του της μικρής του πατρίδας, ώστε τούτη η συγγραφική επιστημονική ερευνητική του προσπάθεια, να αποτελεί πλέον έναν σταθμό στην «μικροϊστορία» της περιοχής του, και ένα υπόδειγμα συγγραφής «τοπικής ιστορίας». Αυτό που με καημό διακήρυσσε ο ποιητής της Θεσσαλονίκης Ντίνος Χριστιανόπουλος «Οραματίζομαι τη μέρα εκείνη που κάθε πόλη και χωριό του τόπου μας θα έχει αποκτήσει τυπωμένη την ιστορία του», στο πόνημα του Γιώργη Έξαρχου «ΤΟΪΒΑΣΙΑ»  έχει βρει την πλήρη και ολοκληρωμένη εφαρμογή του, με το βιβλίο ορόσημο για τις επερχόμενες γενεές των φιλιστόρων και φιλομαθών. Και είμαι βέβαιος, ότι οι συμπατριώτες του θα του ανταποδώσουν τις ευχαριστίες της κρητικής μαντινάδας: «Ο άντρας που τον τόπο του τιμά με κάθε τρόπο / θα βρίσκεται πάντα ψηλά στα μάτια των ανθρώπω».

Η συνύπαρξή μας ως ακαδημαϊκών δασκάλων σε ΑΕΙ της χώρας μας, έδωσε την ευκαιρία να διαπιστώσω την εσαεί αφιλοκερδή διάθεση του συγγραφέα σε οποιαδήποτε προσπάθεια που πρότασσε το ΕΜΕΙΣ έναντι του αδηφάγου ΕΓΩ, και αυτής της αντίληψης είναι καρπός ο ογκώδης τόμος της τάξεως των 1238 σελίδων, μεγάλου σχήματος!

Ο συγγραφέας επιμένει να μένει «ανώνυμος ως συγγραφέας»  στις κοινωνικές σχέσεις και επαφές του, ενώ είναι γνωστό εις τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ, ότι πρόκειται για ακάματο  πολυσχιδή επιστήμονα, που τίμησε τον ρόλο του ακαδημαϊκού δασκάλου, όπως και με αυτό το έργο του έμπρακτα τιμά τους ανθρώπους του τόπου καταγωγής του, εμάς τους αναγνώστες του εξαιρετικού πονήματός του, που και σε αυτό αναγνωρίζουμε την πολυμάθειά του, το επιστημονικό του κύρος, την ερευνητική του δεινότητα και το τεράστιο συγγραφικό του ταλέντο.

Η εντύπωση που αποκομίζει ο αναγνώστης από τη μελέτη τούτου του βιβλίου, είναι ότι πρόκειται για ένα «αφιέρωμα καρδιάς» προς όλους τους ανθρώπους των  Ελληνικών Χωριών, της κάθε ηλικίας, για να ιδούν τις βρυσομάνες των τόπων που γεννήθηκαν, και από αυτές να αντλήσουν τα νάματα της ζωής τους για την προσωπική διαδρομή τους. Ο Γιώργης Έξαρχος δεν υπηρετεί μόνο με συνέπεια τη γνήσια «Τοπική Παράδοση», αλλά πρωτίστως την αναδεικνύει, και υποδεικνύει μονοπάτια και ατραπούς προσέγγισής της, έτσι που να κάνει περήφανο τον όποιον αναζητήσει και κατακτήσει τέτοιους θησαυρούς, αρκετά απαξιωμένους σήμερα, ή ιδωμένους με ένα πνεύμα χυδαίου φολκλορισμού ή «τουριστικού προϊόντος», όπως συνήθως τόνιζα στις αίθουσες διδασκαλίας στους φοιτητές μου.

Τα ΤΟΪΒΑΣΙΑ συνιστούν τρόπους επιστημονικής προσέγγισης και διαχείρισης του τοπικού λαϊκού πολιτισμού, και όχι μόνο, και ταυτόχρονα καλλιεργεί το τοπικό συλλογικό πνεύμα και συνάμα αναδεικνύει την διακοινοτική συνεργασία. Καταγράφει την αυθεντικότητα της περιοχής, από όπου κατάγεται, και λειτουργεί παιδευτικά για το σύνολο της Τοπικής Κοινωνίας, των Βλάχων κατοίκων των τριών γειτονικών χωριών που απαρτίζουν τα ΤΟΪΒΑΣΙΑ, με το ανεκτίμητο λεξικό του κτηνοτροφικού και γεωργικού κόσμου της περιοχής, κάτι που οδεύει στη λήθη του χρόνου, και ο συγγραφέας του έδωσε τη «μάσκα του οξυγόνου» για παράταση ζωής.

Προσωπικά για εμένα, συνιστά μια πολύτιμη Τοπική μαρτυρία «Βλάχου», με ένα μοναδικό χρονικό μετάβασης από το εγώ στο εμείς οι «Βλάχοι». Από το χρονικό του βιβλίου προκύπτει μια υποκειμενική θεώρηση αυτονόητου καθήκοντος, αναδεικνύοντας και παραδίδοντας την πυξίδα, σε όσους γοητεύονται για την «βλάχικη» καταγωγή τους.

Δεν θα αναφέρω αναλυτικά τα κεφάλαια του βιβλίου, αλλά γενικά καλύπτουν την Προϊστορία την Ιστορία, την Αρχαιολογία, τα Έθιμα και τις Παραδόσεις του κύκλου ζωής και του ετήσιου κύκλου ποικίλων δρώμενων, καθώς και πληροφορίες για την Λαϊκή Ιατρική, τις Παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες και τα είδη φαγητών, το πλήθος των Θρησκευτικών τελετών και δοξασιών, μη αφήνοντας κανένα κεφάλαιο των Επιστημών της Εθνολογίας και Εθνογραφίας απ’ έξω, ούτε και της λεγόμενης Λαογραφίας. Πρόκειται για σύγγραμμα με τις αρετές γραφής του συγγραφέα, που απευθύνεται σε κάθε φιλομαθή Έλληνα και όχι μόνο σε όσους κατάγονται από τα ΤΟΪΒΑΣΙΑ ή θέλουν να μάθουν περί Βλάχων.

Η έκδοση μαρτυρεί από μόνη της, ότι αποτελεί κοπιώδη και χρονοβόρα αποδελτίωση και ταξινόμηση σπουδαίου υλικού συλλεγμένου επί δεκαετίες και φαίνεται στα περιεχόμενα των 30 κεφαλαίων,  πολύ δε περισσότερο, που σε αυτά περιλαμβάνονται και χρήσιμες ιδέες, πολύτιμες καταγραφές, ενδιαφέρουσες μνήμες, ιστορικές μαρτυρίες (για την Καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού), γεγονότα λησμονημένα της τοπικής κοινωνίας, σκέψεις για γόνιμες συζητήσεις, απόψεις που ισορροπούν τη λογική με την επιστημονική αλήθεια και  προτάσεις για όσους ενδεχομένως ήθελαν να βρουν την αλήθεια του δικού τους τόπου.

Φρονώ ότι το βιβλίο αυτό αποτελεί οδοδείκτη ανάδειξης και αναζωογόνησης των Τοπικών Κοινωνιών και των «Βλάχων» και ημών των υπολοίπων μη «Βλάχων».

Αυτόν τον οδοδείκτη οφείλουμε οι αναγνώστες του βιβλίου, να αναδείξουμε στους «μικροχώρους» στους οποίους κινούμαστε, για «την ανακάλυψη του εσώτερου» που ενδεχομένως στο διάβα της ζωής καταπιέσαμε, και η πληθωρική γραφή του συγγραφέα, εκλεκτού  ακαδημαϊκού συναδέρφου Γιώργη Έξαρχου,  μας το εγγυάται, καθότι πρόκειται για ασυμβίβαστο και ειλικρινή δημιουργό, πρωτεργάτη του «καλού καγαθού», σε ό,τι αφορά στα μικρά κι ασήμαντα, αλλά και στα σπουδαία και μεγάλα.

Ακροτελεύτιο: Εκφράζω θερμές ευχαριστίες που ο συγγραφέας μας έδωσε τούτη την πολυσύνθετης συγγραφή, η οποία είναι προσφορά στον άνθρωπο και την επιστήμη. Αξίζει να μελετηθεί από το καθένα μας, ιδιαίτερα από τους έχοντες «βλάχικη καταγωγή»,  διότι τα οφέλη που αποκομίζονται είναι πολλά και ποικίλα!

Δρ *Στέφανος Γ. Καραγιάννης

Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου.

_________________

Βιογραφικό Γιώργη Έξαρχου

 O Γιώργης Έξαρχος γεννήθηκε στο Kαλοχώρι Λάρισας το 1952. Eίναι απόφοιτος του εξατάξιου Γυμνασίου Συκουρίου (1970), πτυχιούχος του Oικονομικού Tμήματος της AΣOEE (1975), διδάκτορας οικονομικών επιστημών της Academia de Studii Economice (ASE) Βουκουρεστίου (1980), συνταξιούχος καθηγητής Α.Ε.Ι. (του νυν Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος, 2013).

     Ασχολείται με τη λογοτεχνία και τη δημιουργική γραφή από τα εφηβικά του χρόνια. Το πρώτο του βιβλίο κυκλοφόρησε το 1985 και έχει εκδώσει μέχρι σήμερα πάνω από πενήντα πέντε βιβλία (ποίηση, παραμύθια, παιδική λογοτεχνία, λαογραφία, εθνολογικές και ιστορικές μελέτες, ανθρωπολογικές έρευνες, οικονομικές πραγματείες, μεταφράσεις κ.ά.).

Συνεργά-στηκε με τα περιοδικά: Αγωνιστής, Ντέφι, Ρίγα, Tαξιδιώτες, Σχεδία, Ρομάντσο, Ιχνευτής, Διαβάζω, Στιγμές, Σχολιαστής, Φωτογράφος, Έψιλον, Λαϊκό Τραγούδι, Έρευνα, Οικονομική Επιθεώρηση, Τουριστικά Θέματα, Επτά Ημέρες κ.ά., επίσης με το Β΄, Γ΄ και Δ΄ Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας της ΕΡΤ ΑΕ (1986-1991) ως παραγωγός εθνολογικών, οικολογικών, μουσικών και πολιτιστικών εκπομπών, καθώς και με τις αθηναϊκές εφημερίδες: Εξόρμηση, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Ελευθεροτυπία, Πρώτη, Καθημερινή, Αυγή, Ναυτεμπορική, Mακεδονία της Θεσσαλονίκης, Πανευβοϊκόν Βήμα Χαλκίδας, Ελευθερία Λάρισας, Ελευθερία Σερρών κ.ά., ως εξωτερικός συνεργάτης. Υπήρξε επιστημονικός υπεύθυνος και σεναριογράφος του ντοκιμαντέρ Ντούκα ’ν Κάλι – Καθ’ Oδόν (1987), παραγωγής του Yπουργείου Πολιτισμού, και σε κείμενό του βασίστηκε το ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ για τη ζωή του λαϊκού κλαριντζή Βάιου Μαλλιάρα (1989), ενώ το βιβλίο του Αδελφοί Μανάκια (Γαβριηλίδης 1991) αποτέλεσε το έναυσμα για τη διαμόρφωση του σεναρίου της βραβευμένης στο Φεστιβάλ Kαννών ταινίας “Tο βλέμμα του Oδυσσέα”, του σκηνοθέτη Θεόδωρου Aγγελόπουλου.

     Έλαβε μέρος ως εισηγητής ή σύνεδρος σε πολλά επιστημονικά διεθνή και εθνικά συνέδρια εντός και εκτός Ελλάδας και υπήρξε μέλος επιστημονικών επιτροπών «ανωνύμων κριτών» επιστημονικών περιοδικών.

Διετέλεσε σύμβουλος ή συνεργάτης ή επιστημονικό προσωπικό της πολιτικής ηγεσίας των Yπουργείων: YBET (1982), YXOΠ (1982-1984), Bιομηχανίας (1986-1987), Γεωργίας (1995 -2000) και YΠEXΩΔE (2000-2003). Δίδαξε ως έκτακτος καθηγητής οικονομικών μαθημάτων στο TEI Xαλκίδας (1991-1994), ως επιστημονικός συνεργάτης στο Α-ΤΕΙ Κρήτης (2003-2006) και ως τακτικός επίκουρος καθηγητής στο AEI Σερρών (11/2006-11/2013), θέση από την οποία παραιτήθηκε για να διαφυλάξει το ακαδημαϊκό κύρος και την αξιοπρέπειά του.

     Τουρκιστί κυκλοφορεί το μυθιστόρημά: Yorgis Eksarhos, S.E.L.A.N.A., Şimdiki Mücadelemiz Bütün Bunlar İçindir, Istos Yayin, Istanbul, 2013.

     Σε μετάφραση και στίχους τραγουδιών του και σε σκηνοθεσία Ανδρομάχης Μοντζολή, τον χειμώνα του 2015-2016, στο Θέατρο «Τζένη Καρέζη» (Αθήνα) παίχτηκε ο Πλούτος του Αριστοφάνη: Μουσικοθεατρική παράσταση για όλη την οικογένεια. Μουσική και τραγούδια: Δημήτρης Παπαδημητρίου. Στις 24 Σεπτεμβρίου 2018 παίχτηκε στο Ηρώδειο – Αθήνα, το «Έρωτες και Θρήνοι Γυναικών», από τις τραγωδίες του Ευριπίδη, σε μετάφρασή του και σε σκηνοθεσία Πάνου Αγγελόπουλου, με σπουδαίες ελληνίδες ηθοποιούς – ερμηνεύτριες και σε μουσική Δημήτρη Παπαδημητρίου.