“Απαισιοδοξία: ο υγιής ρεαλισμός” γράφει η Μαρία Κωνσταντάκου

 «Η ζωή είναι ένα εκκρεμές που κινείται μεταξύ πόνου και απελπισίας» (Άρθουρ Σοπενχάουερ).

  Μαρία Κωνσταντάκου*

Ο άνθρωπος συνιστά μια πολυσύνθετη οντότητα με ευμετάβλητο εσωτερικό κόσμο. Στοιχειώδες γνώρισμα της ανθρώπινης ύπαρξης είναι ο φόβος που νιώθει απέναντι στο άγνωστο, η αβεβαιότητα για το μέλλον, η αδυναμία κατάκτησης της απόρθητης Ιθάκης. Τα ψυχοφθόρα αυτά συναισθήματα που φθείρουν θανάσιμα τους πυλώνες της εσωτερικής του ισορροπίας πιέζουν εναγωνίως για αποκατάσταση εκείνης και το άτομο κατακλύζεται από μια ένθεη άυλη δύναμη που τον παρακινεί να παλέψει με «Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες» που φράζουν το δρόμο προς την επίτευξη των στόχων του.

Παραταύτα οι σύγχρονες κοινωνικές δομές, η πολυσχιδής κρίση, η έκπτωση των ηθών, η κατάρρευση των ιδεολογιών αντί να ενισχύουν την αγωνιστική διάθεση του ατόμου για υπέρβαση των αντιξοοτήτων φαίνεται να επιτείνουν τη σύγχυση. Ο σύγχρονος άνθρωπος αντικρίζει παντού αδιέξοδα και εμπόδια. Πορεύεται σε επικίνδυνες ατραπούς που οδηγούν στην απογοήτευση και την απόγνωση. Ζει κάτω από το φόβο της αποτυχίας την οποία βιώνει καθημερινά με δραματικό τρόπο. Εγκλωβίζεται στις σκιές του νου, παγιδεύεται στο σκοτάδι που τον περιβάλλει· ένα σκοτάδι που ο ίδιος δημιούργησε.

Όλα τα παραπάνω γνωρίσματα συνυφαίνουν έναν συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου, τον απαισιόδοξο. Θεωρεί πως ο κόσμος στον οποίο διαβιώνει είναι ο χειρότερος δυνατός, πως ο κόσμος τούτος είναι πρόξενος δεινών, πηγή ανυπέρβλητων εμποδίων και αξεπέραστων δυσκολιών. Παντού διαβλέπει την ήττα, το κακό και τη ματαιότητα. Είναι μοιρολάτρης και εγκαταλείπει τον αγώνα εύκολα. Κυριαρχείται από την απουσία νοήματος ζωής με απότοκο την υποδούλωσή του σε ένα διάχυτο πνεύμα αδράνειας και εσωτερικής κενότητας.

Πεσιμισμός και απαισιοδοξία

Η απαισιοδοξία ως ανθρώπινη συμπεριφορά γειτνιάζει με τη φιλοσοφική θεωρία του πεσιμισμού. Βασικές αρχές του πεσιμισμού είναι η εκδήλωση ενός αισθήματος καταβύθισης και απελπισίας προς τη ζωή και τα προβλήματά της καθώς και η πεποίθηση πως ο πόνος και το κακό εδράζονται και φωλιάζουν σε κάθε πτυχή της ζωής και εξουσιάζουν τα πάντα.

Κήρυκας του πεσιμισμού θεωρείται ο Σοπενχάουερ. Η θεωρία του θεμελιώνεται πάνω στη βάση της ματαιότητας της ανθρώπινης ύπαρξης, της δυστυχίας και του ανθρώπινου πόνου. Για εκείνον η προσωπική βούληση αντί να συντελεί στην ευτυχία και την αρτίωση του ατόμου αποτελεί προοίμιο δυστυχίας και οδηγεί στην αίσθηση της ματαιότητας.

«Η ζωή είναι ένα τεράστιο θέατρο, όπου παίζεται η ίδια τραγωδία με διαφορετικούς τίτλους» (Άρθουρ Σοπενχάουερ).

Η απόρριψη

Μπροστά στη νέα πραγματικότητα ο απαισιόδοξος προβάλλει μια απορριπτική στάση ζωής ως προσπάθεια αποφόρτισης των αρνητικών συναισθημάτων που τον κατακλύζουν. Ενοχοποιεί την κοινωνία και αποδίδει την αποτυχία του αποκλειστικά σε εξωγενείς παράγοντες. Μέμφεται τους νόμους, την ηθική και οτιδήποτε απορρέει από το κοινωνικό κράτος. Θεωρεί πως τα πάντα είναι «εκ προοιμίου» κατασκευασμένα και πλασμένα να εχθρεύονται τον άνθρωπο.

Με αυτόν τον τρόπο επιδιώκει να απαλύνει τον ψυχικό πόνο που βιώνει, να αποκαταστήσει την τραυματισμένη ψυχική του ισορροπία, να αντλήσει παρηγοριά και ως ένα βαθμό ικανοποίηση πως δεν φέρει προσωπική ευθύνη για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Παύει, έτσι, να νιώθει αποτυχημένος και αποενοχοποιεί τον εαυτό του.

Εν κατακλείδι, ο απαισιόδοξος είναι ένας μεμψίμοιρος άνθρωπος που βιώνει τη ζωή ως μια μόνιμη αποτυχία που δεν ενέχει καμία θετική πτυχή· μια ζωή που δεν έχει να του προσφέρει παρά μόνο λύπη και σκοτοδίνη. Περισσότερο, δηλαδή, την αντιμετωπίζει ως προθάλαμο του ίδιου του θανάτου.

 «Αν κοιτάξεις για πολύ ώρα την άβυσσο στο τέλος και η άβυσσος θα κοιτάξει εσένα» (Νίτσε).