“Οι σκιές του 21ου αιώνα” γράφει η Μαρία Κωνσταντάκου

   “Δεν μπορούμε να επιλέξουμε αυτό που μας συμβαίνει, αλλά μπορούμε να εναντιωθούμε σε αυτό που μας συμβαίνει” (Σαβατέρ).

Μαρία Κωνσταντάκου*

Η αρχή του αιώνα μας χρωματίζεται έντονα από ένα πλήθος αντιφάσεων. Ο χαρακτηρισμός του αιώνα μας ως αιώνα της λογικής και του ορθολογισμού τείνει να αυτοακυρωθεί κάτω από τη σκιά των παραδοξοτήτων που για χρόνια εκκόλαψε και γέννησε. Οι αέναες ανακατατάξεις, οι ριζικοί μετασχηματισμοί και οι βαθύτατες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής συνέβαλαν στην αναδιάρθρωση των κοινωνικών δομών και στην εμφάνιση στο προσκήνιο μιας πληθώρας νοσογόνων φαινομένων και αδιεξόδων που μαστίζουν το σύγχρονο κόσμο.

Η οικολογική καταστροφή

  Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας συνιστά η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος κατά το μετασχηματισμό του από βιολογικό σε πνευματικό ον  συνειδητοποίησε την υπεροχή του έναντι των υπόλοιπων έμβιων όντων του πλανήτη. Εντούτοις η συνειδητοποίηση της ανωτερότητας και της ικανότητας του να εξουσιάζει τις φυσικές δυνάμεις τον οδήγησε σε μια ανθρωποκεντρική θεώρηση της ζωής. Η ικανοποίηση του προσωπικού συμφέροντος κατέστη ύψιστη προτεραιότητα και οι προσπάθειες για τη σωτηρία της Γης εξακοντίστηκαν στο περιθώριο. Η αλόγιστη εκμετάλλευση των πηγών ενέργειας και των φυσικών πόρων επέφερε θανάσιμα πλήγματα στο σώμα της Μητέρας- Γης απειλώντας ακόμη και την ίδια την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Η ρύπανση των υδάτων, το λιώσιμο των πάγων στους πόλους και η αύξηση της θερμοκρασίας συνιστούν μερικά μόνο παραδείγματα εκφυλισμού της φυσικής ισορροπίας.

Εξάλλου ο σύγχρονος άνθρωπος αντιμετώπισε με περιφρόνηση και απαξίωση την προειδοποίηση του Ηρακλείτου πως <<η φύσις κρύπτεσθαι φιλεί>> και πιστέψαμε  πως με την επιστημονική γνώση και με αρωγό τις νέες τεχνολογικές ανακαλύψεις θα μπορέσουμε να ανακαλύψουμε τα μυστικά της φύσης και του σύμπαντος. Θραύσαμε θανάσιμα τα θεμέλια του φυσικού περιβάλλοντος για να φανερώσουμε τα μυστικά του επιθυμώντας να φαντάξουμε σαν μικροί θεοί πριν καν ανθρωπέψουμε, για να ελέγξουμε τις δυνάμεις της φύσης, για να καταστήσουμε εκείνη υπηρέτη της αυθαιρεσίας μας, δούλο των αρρωστημένων επιθυμιών μας, θύμα της ακατάσβεστης εκδικητικής μανίας μας.

 Το ανταγωνιστικό πνεύμα

Το κυρίαρχο ανταγωνιστικό πνεύμα της εποχής μας κλονίζει ανεπανόρθωτα τις διαπροσωπικές σχέσεις. Ο ωφελιμισμός και η ακόρεστη μανία για την μονομερή προάσπιση του προσωπικού συμφέροντος συνέβαλε στην εξαθλίωση και εξαχρείωση του ανθρώπου ως έλλογου όντος. Η εξαχρείωση αυτή διηθείται έως τους εσώτερους πόρους της ψυχής λειαίνοντας το έδαφος για την εξωτερίκευση των πιο άλογων και πρωτόγονων δυνάμεων προς τον συνάνθρωπο. Η αποδοχή της θέσης του <<Homo Homini Lupus>> βρίσκει ανταπόκριση περισσότερο από ποτέ στη σημερινή κοινωνία όπου ο συνάνθρωπος καθίσταται μέσο για την ικανοποίηση συμφερόντων και ανομολόγητων στόχων.

Αντιπνευματική εποχή-καταναλωτική εποχή

Την κοινωνία μας ταλανίζει η στροφή προς τα υλικά αγαθά που συνοδεύεται από τον παραγκωνισμό των αντίστοιχων πνευματικών. Οι όροι υλιστική, υλόφρονη και καταναλωτική αισθητοποιούν με τον πιο εναργή τρόπο τα βασικά γνωρίσματα της εποχής μας. Πρόκειται για μια εποχή όπου υπέρτατο αξιολογικό κριτήριο όλων των πραγμάτων είναι η ποσότητα και όχι η ποιότητα. Διαμορφώνεται ένας νέος τύπος ανθρώπου που ζει για να καταναλώνει. Τα υλικά αγαθά οριοθετούν την ύπαρξή του, ρυθμίζουν τη συμπεριφορά και τις ενέργειές του. Η ιδεολογία του καταναλωτισμού τείνει να μετατρέψει τον άνθρωπο σε ανικανοποίητο θηρευτή της ύλης, ακόρεστο μαραθωνοδρόμο του κέρδους. Η κυριαρχία του έχειν έναντι του είναι μονοδρομεί το ενδιαφέρον του ατόμου και εκείνος νομοτελειακά συμμορφώνεται με τις επιταγές της υλιστικής βιοθεωρίας την οποία ενστερνίζεται ως αποδεκτή στάση ζωής.

Καθίσταται με τη στάση του παθητικός δέκτης καταναλωτικών μηνυμάτων έχοντας απωλέσει κάθε ίχνος κριτικής σκέψης και αυτοβουλίας. Κατά αυτόν τον τρόπο, όμως, το άτομο αδιαφορεί για τις πνευματικές αξίες, οι ιδεολογικές αναζητήσεις εκλείπουν, ο γόνιμος προβληματισμός απουσιάζει. Ο Homo Consumens είναι ένας άνθρωπος δυστυχισμένος, αλλοτριωμένος με συρρικνωμένους τους πνευματικούς ορίζοντες και νεκρωμένη συνείδηση που υφίσταται κατά έναν δραματικό τρόπο την εσωτερική αποξήρανση, την πνευματική καθίζηση και εν τέλει την αποπνευματοποίηση.

Παραπληροφόρηση και χαλκεία ειδήσεων

   “Σε μια εποχή παγκόσμιου ψεύδους, το να λες την αλήθεια είναι μια πράξη επαναστατική“ (Όργουελ).

   Η παραπληροφόρηση ως φαινόμενο διογκώθηκε στις μέρες μας λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας. Εκδηλώνεται αφενός με την αποσιώπηση- απόκρυψη πληροφοριών αφετέρου δε με την παραχάραξη της αλήθειας. Τα χαλκεία ειδήσεων συνιστούν μια αλλοιωμένη όψη της πραγματικότητας και στοχεύουν στην παραπλάνηση της κοινής γνώμης και στον εποικισμό της συνείδησης του ατόμου.

Εκτεθειμένο το άτομο σε ένα γνωσιακό χάος , σε έναν απέραντο ωκεανό πληροφοριών χειραγωγείται και εθίζεται στην υπερβολή και το ψέμα. Η διασπορά ψευδών ειδήσεων και η εσκεμμένη παραποίηση της αλήθειας εξορίζουν την αντικειμενικότητα στις υπώρειες ενός άκρατου ανορθολογισμού και συσκοτίζουν την πραγματικότητα. Διαμορφώνεται, δηλαδή, ένα ομιχλώδες και θολό τοπίο μέσα στο οποίο το άτομο αδυνατεί να διακρίνει το πραγματικό από το κατασκευασμένο, το ουσιώδες από το επουσιώδες.

Η δυσκολία σύλληψης των πολυποίκιλων βάθρων της πραγματικότητας και η μονοδιάστατη θεώρηση της ζωής συντελούν στην αφυδάτωση της σκέψης από κάθε προβληματισμό και στην καταβαράθρωση των πυλώνων του πνεύματος του. Το άτομο μετασχηματίζεται σε έρμαιο, τυφλό όργανο ενός ηγέτη, αδρανή υπήκοο μιας ιδεολογίας. Μετατρέπεται σε απρόσωπο εξάρτημα που εύκολα άγεται και φέρεται, υποταγμένο σε δυνάμεις που βρίσκονται έξω και πάνω από το νοητικό του σύστημα. Αδυνατώντας, λοιπόν, να προσεγγίσει τον πυρήνα της αλήθειας νομοτελειακά περιπίπτει σε μια γενικευμένη κατάσταση παθητικοποίησης- νωχέλειας και πνευματικής ποδηγέτησης.

Ανάγκη για αντίσταση

   “Η πραγματικότητα είναι εκεί και σε περιμένει, θέλει να αλλάξει, άλλαξέ την” (Μπρεχτ).

Μπροστά λοιπόν στην νέα πραγματικότητα και τα αδιέξοδα της κοινωνίας που μας καλούν σε παραίτηση και σε έναν υποβιβασμό στη θέση του δημιουργήματος επιβάλλεται να αντισταθούμε και να αγωνιστούμε προκειμένου να διαφυλάξουμε τους εαυτούς μας. Η αδιαφορία για τα σύγχρονα προβλήματα συνιστά έναν ασυγχώρητο στρουθοκαμηλισμό και περαιτέρω τρέφει έναν επικίνδυνο μιθριδατισμό. Στη βάση αυτή ηχούν έντονα τα λόγια του Άρη Αλεξάνδρου

“Κι όμως δεν αυτοκτόνησα. Είδατε ποτέ κανένα έλατο να κατεβαίνει μονάχο του σε πριονιστήριο; Η θέση μας είναι μέσα εδώ σε αυτό το δάσος με τα κλαδιά κομμένα, μισοκαμένους τους κορμούς, με τις ρίζες σφηνωμένες μες τις πέτρες“.

———————————–

Σημείωση Φαρέτρας: Η Μαρία Κωνσταντάκου* είναι 18 χρονών, μόλις τελείωσε το Λύκειο και μένει στα Τρίκαλα. Υπήρξε μαθήτρια του συνεργάτη μας  φιλολόγου – συγγραφέα  και αρθρογράφου Ηλία Γιαννακόπουλου