“Ταξιδιωτικές αποτυπώσεις εικόνων και λόγου… από το «Λόφο των Σταυρών»”. Γράφει ο Δημήτρης Κατσαβός

Χαίρε, Σταυρέ, που μ’ όλα
μονάχη εσύ ελπίδα αποβαίνεις στις ερημώσεις
Τάκης Παπατσώνης

Δημητρίου Κατσαβού και των «συν αυτώ» μαθητών του

«Τι ικανοποίηση και τι ευτυχία να περιδιαβαίνεις νέους τόπους, να χρωματίζεις την ψυχή σου με καινούριες εικόνες, να γεύεσαι πρωτόγνωρες εμπειρίες, να τριγυρνάς αντάμα με νέα παιδιά, σχολιαρούδια και να βλέπεις να σε προσπερνούν, να κάνουν μια και δυο δρασκελιές πέρα απ’ τις δικές σου και να δημιουργούν … και να χαίρονται… και να κοιτάνε προς τα πίσω, προσδοκώντας ένα νεύμα συγκατάθεσης.

Τι ικανοποίηση και τι ευτυχία να βλέπεις τη Ζωή να τα πιάνει απ’ το χέρι και να τα οδηγεί μπροστά, περπατοπηδώντας, και σένα να σ’ αφήνει πίσω, χωρίς ντροπή, χωρίς αναστολές, να πιάνεται από άλλα νέα, σφριγηλά και αρυτίδωτα μπράτσα, όμοια με τα, έως χθες, δικά σου.

Κι εσύ να στέκεσαι και να μη λυπάσαι, να μη θυμώνεις που απομένεις πίσω, παρά να ευφραίνεται  η καρδιά σου, πατέρας και δάσκαλος στην έκτη δεκαετία της ζωής σου, πορευόμενος…»

Περπατούσαμε αμέριμνοι και ευδιάθετοι, διασχίζοντας ένα τοπίο, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον, χωρίς καμιά φυσική ομορφιά, πεδινό, καλλιεργήσιμο, σχεδόν αδιάφορο. Από μακριά ένας απροσδιόριστος όγκος άρχισε σιγά σιγά να διακρίνεται και να ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας. Το σημείο έγινε, πλέον, ευδιάκριτο και τα μάτια μας έκπληκτα: Ένας λόφος, ύψους 10 μέτρων, όσο, περίπου,  και ο Γολγοθάς, ξεδιπλώθηκε μπροστά στα μάτια μας. Χιλιάδες σταυροί, πυκνοκαρφωμένοι στο χώμα κι άλλοι κρεμασμένοι στα δέντρα, ένας δίπλα ή και πάνω στον άλλο, αμέτρητοι.

Στον ίδιο χώρο και χωρίς ίχνος διάκρισης και εύνοιας, όσον αφορά το σημείο τοποθέτησης, μικρά και μεγάλα, σε μέγεθος αριστουργήματα της τέχνης και της ξυλογλυπτικής πλάι σε ασήμαντα λαϊκά χειροτεχνήματα, χρηστικά αντικείμενα, όλα στο σχήμα του σταυρού, όλα τάματα στο ίδιο ποθούμενο. Μια σύνθεση αμφίβολης, σίγουρα, αισθητικής, που, όμως, υποχωρεί μπροστά στην αγνότητα και την ειλικρίνεια της πρόθεσης. Και μάλιστα, σε μια εποχή που κυριαρχούν, γύρω μας, τα επιτηδευμένα και τα κάλπικα (συναισθήματα και σκέψεις). Μια εικόνα που υπηρετεί την ανάγκη έκφρασης και δημιουργίας του ανθρώπου που δεν αποσκοπεί στην αισθητική και την ομορφιά αλλά στη λύτρωση.

Η ψυχή μας σκίρτησε, τα βήματά μας βράδυναν, ακολουθώντας το ρυθμό που μας επέβαλε ο τόπος. Ανάμεσα σε χιλιάδες σταυρούς. Κάθε σταυρός και μια ιστορία.  Ιστορίες απουσίας, απώλειας, θλίψης και πόνου, πένθους και συντριβής αλλά και προσμονής και ελπίδας. Όσοι οι σταυροί τόσες και οι φωνές και οι ψίθυροι, όσοι οι σταυροί τόσα και τα αναφιλητά που άκουγες τριγύρω σου. Όσο  προχωράς τόσο ανεβαίνεις, παραλίγο να πω αναλήφεσαι,  σ’ ένα μεταφυσικό υψίπεδο που σου προκαλεί δέος.

Το μήνυμα, που εκπέμπει ο χώρος, διάχυτο, απ’ όποια πλευρά κι αν σταθείς: Όλοι μας είμαστε ίσοι απέναντι στο «μη αποτρεπτόν» , στο «αναπόφευκτον». Κι αυτό το συνειδητοποιείς εδώ, απόλυτα, όταν παρατηρείς και αναστοχάζεσαι  πως τόσα χέρια, τόσες λαβωμένες ψυχές ήρθαν και έμπηξαν ένα σταυρό, στοιβάζοντας τον δικό τους πόθο και πεθυμιά πάνω στων άλλων, τη δικιά τους λαχτάρα και προσδοκία πλάι στων άλλων, για να γίνει πιο δυνατή η φωνή, πιο σεβαστή η δέηση, πιο σπλαχνική η ικεσία προς τους «εκείθεν αγαπημένους τους».

Ειλικρινά δεν ξέρω, πόσοι απ’ αυτούς που τοποθέτησαν , αιώνες τώρα, το σταυρό τους, ανάμεσα σ’ αυτούς κι εγώ, το έκαναν από θρησκευτική ευλάβεια και πνευματική αναζήτηση ή περισσότερο,  από μια ανάγκη, εσωτερική, «συνάντησης» με τα αγαπημένα και χαμένα πρόσωπα της ζήσης τους. Πάντως, σε μένα, η τοποθέτηση του σταυρού στο χώμα, ανέσυρε στη μνήμη μου και σιωπηρά απήγγειλα κάτι στίχους ξεχασμένους, του Ελύτη, που πολύ αγαπούσα, κάποτε …:

 «Όπως μετά την εκπυρσοκρότηση, σ’ ένα παρατεταμένο κενό,

  άρχισε να αναδύεται το παλιό προγονικό τοπίο.

  Στο μέρος όπου είχα πρωτοδεί  την Παναγία (ή την Μητέρα μου ή τον Πατέρα μου)

  Μύριζε καμένο πεύκο και συχώρεση».

Στις μέρες μας, μέρες εγκλεισμού, ο «κατ’ οίκον» περιορισμός με οδήγησε σε κάποιες φωτογραφίες που αποθανάτισαν οι μικροί μου συνοδοί-μαθητές, τα πατριωτάκια του ήλιου, σε ένα από τα υπέροχα ταξίδια Erasmus+,  στη χώρα της βροχής, τη Λιθουανία.

Απ’ την τηλεόραση του σαλονιού, ακούγονταν επαναλαμβανόμενα, μονότονα και εκνευριστικά το σύνθημα των ημερών «Μένουμε σπίτι» . Και τι ωραία που είναι να διαβάζουμε βιβλία, και τι ωραία να βλέπουμε όλοι μαζί ταινίες… Λες και το αμφισβητεί κανένας, λες και περιμέναμε αυτούς να μας πουν αυτά τα μικρά και καθημερινά που συναρμολογούν του καθενός μας τον κόσμο τον μικρό , τον Μέγα …

Όμως η αλήθεια είναι μία: Ότι διαβάζοντας βιβλία και βλέποντας ταινίες, ζεις τη ζωή των άλλων (η εμπειρία φυσικά είναι πλούσια και πολύτιμη). Το να ζεις, όμως, ο ίδιος, να ταξιδεύεις και να βλέπεις, να βλέπεις και να μη χορταίνεις καινούριους τόπους, ανθρώπους, ιδέες, να βιώνεις και να επεξεργάζεσαι γνώσεις και νέες εμπειρίες, να έρχεσαι σε επικοινωνία, είναι αξία ανεκτίμητη, είναι μια μεγάλη, αντάξια του ανθρώπου, ηδονή.

Γιατί, και με τα λόγια του Καζαντζάκη, «μόνο έτσι μπορείς όχι μονάχα να γνωρίσεις τον εαυτό σου, παρά, πολύ σπουδαιότερο: να ξεπεράσεις το ζουρλοπερήφανο το εγώ σου, βυθίζοντάς το, αρμονίζοντάς το μέσα στο αγωνιζόμενο και περιπλανώμενο στράτεμα του ανθρώπου».

Και μην πει κανείς ότι η εσωτερική ανάγκη που οδήγησε το χέρι του Λιθουανού, του Πολωνού, του Ισπανού, του Κινέζου, του Ιάπωνα, του Έλληνα, του απανταχού ανθρώπου που πέρασε από τούτον τον τόπο, που περιγράφουμε, και κάρφωσε το σταυρό του ήταν διαφορετική. Ήταν κοινή και γι’ αυτό αληθινή.

Καλή Ανάσταση.

Λίγα λόγια, ιστορικά, για τον τόπο αναφοράς μας

Ο “Λόφος των Σταυρών” είναι μια περιοχή προσκυνήματος περίπου 12 χλμ βόρεια της πόλης Σιαουλιάι, στη βόρεια Λιθουανία. Η ακριβής προέλευση του εθίμου με τους σταυρούς πάνω στο λόφο είναι αβέβαιη, αλλά πιστεύεται ότι οι πρώτοι τοποθετήθηκαν μετά από μια μεγάλη εξέγερση το 1831. Με το πέρασμα των αιώνων, οι «προσκυνητές» άφηναν στο σημείο όλο και μεγαλύτερους σταυρούς, γλυπτά Λιθουανών πατριωτών, αγάλματα της Παναγίας, προσευχητάρια. Ο ακριβής αριθμός των σταυρών δεν έχει καταγραφεί ποτέ, απόλυτα. Το 2016 που έγινε μια τελευταία καταμέτρηση, ξεπερνούσαν κατά πολύ τις 100.000. Αν λάβει κανείς υπόψη του ότι κατά διαστήματα ιστορικές συγκυρίες οδήγησαν στην καταστροφή μεγάλου αριθμού σταυρών, θα καταλάβει ότι, σήμερα, θα ήταν απείρως περισσότεροι. Κι αν λάβει επίσης, υπόψη του το φθαρτόν της ύλης-ξύλο.

O «ιερός» αυτός λόφος συμβολίζει τη μακροχρόνια ειρήνη που επικρατεί στην Λιθουανία, παρά τις απειλές που δέχτηκε μέσα στο πέρασμα της Ιστορίας….

Μετά τον τρίτο διαχωρισμό της Πολωνικής – Λιθουανικής κοινοπολιτείας, η Λιθουανία έγινε μέλος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Πολωνοί και οι Λιθουανοί ανεπιτυχώς επαναστάτησαν εναντίον ρωσικών αρχών το 1831 και το 1863….

Aυτές οι δυο εξεγέρσεις συνδέονται με τον «Λόφο των Σταυρών». Οι οικογένειες που δεν μπορούσαν να βρουν τα άψυχα σώματα των συγγενών τους τοποθετούσαν συμβολικά έναν σταυρό στο συγκεκριμένο σημείο….

Όταν η παλιά πολιτική δομή της Ανατολικής Ευρώπης κατέρρευσε το 1918, η Λιθουανία διακήρυξε και πάλι την ανεξαρτησία της. Όλο αυτό το διάστημα, ο «Λόφος των Σταυρών» χρησιμοποιήθηκε ως τόπος προσευχής για τους Λιθουανούς για την ειρήνη, τη χώρα τους και τους αγαπημένους τους ανθρώπους που είχαν χάσει κατά τη διάρκεια του πολέμου….

(Αφορμή αυτού του επίκαιρου κειμένου  (Μεγάλη Πέμπτη), υπήρξε ένα ταξίδι μαθητών και εκπαιδευτικών του Δημοτικού Σχολείου Κουλούρας, στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος Erasmus+, “Together WE Can Do So Much”, στη Λιθουανία και στον εξαιρετικό αυτόν τόπο, «Ο λόφος των σταυρών», όπου οι μικροί μαθητές εκστασιασμένοι αποθανάτισαν, για πάνω από δυο ώρες, όλους τους λυτρωτικούς θησαυρούς του.

Σ’ αυτούς το αφιερώνω)

Δημήτρης Κατσαβός