Πολιτισμός

Ονορέ Ντωμιέ. Ο ζωγράφος των φτωχών και περιθωριοποιημένων

Faretra.info

27/03/2020, 09:34

Κατερίνα Κοφφινά |

Ο Ονορέ Ντωμιέ (Honoré-Victorin Daumier) γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1808 και ήταν γιος ενός φτωχού λογοτέχνη.

Ήταν ζωγράφος, λιθογράφος, γλύπτης και από τους μεγαλύτερους γελοιογράφους του 19^ου αιώνα. Οι κοινωνικές του ευαισθησίες ήταν πολύ ανεπτυγμένες από τα παιδικά του χρόνια, καθώς η φτώχεια, η αδικία και οι ανισότητες επηρέασαν καθοριστικά τη ζωή και το έργο του. Από είκοσι χρόνων άρχισε να δημοσιεύει γελοιογραφίες στις παρισινές επιθεωρήσεις La Caricature και Le Charivary, ενώ οι τέσσερις χιλιάδες λιθογραφίες του στα σαρανταπέντε χρόνια της εργασίας του αποτελούν την «ανθρώπινη κωμωδία» της εποχής του.

Ειλικρινής, συνειδητός δημοκράτης και τίμιος άνθρωπος, υπήρξε διεισδυτικός παρατηρητής των πολιτικών, οικονομικών, δικαστικών και συζυγικών ηθών της εποχής του. Ήρθε σε σύγκρουση πολλές φορές με το καθεστώς του Λουδοβίκου – Φιλίππου και του Ναπολέοντα Γ’. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση για την γελοιογραφία του ο Γαργαντούας που παρίστανε ένα βασιλιά, τον Λουδοβίκο – Φίλιππο, να καταβροχθίζει προϋπολογισμούς.

Στα σατιρικά σκίτσα του παρουσιάζει την τραγωδία της ανθρώπινης ζωής, τα καπρίτσια, την τρέλα αλλά και το ευτράπελο στοιχείο που χαρακτηρίζει πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες. Σε περιόδους όπου ήταν απαγορευμένη η πολιτική σάτιρα, διάλεγε τους στόχους για τις γελοιογραφίες του από τη μεσαία τάξη, και σατίριζε τις νεοκλασικές τάσεις της εποχής του μέσα από τα ομηρικά έπη. Από τις πιο χαρακτηριστικές λιθογραφίες του είναι η Βουλή (Νομοθετική Κοιλιά) στην οποία παρουσίαζε ημικυκλικά τους πατέρες του έθνους, που όλοι τους έχουν φυσιογνωμίες ανώμαλων τύπων, ηλίθιων και εγκληματιών. Στη λιθογραφία του Αυτόν απολύστε τον που συγκλόνισε τη Γαλλία το 1834 παρουσιάζει έναν πεθαμένο πια πολιτικό κατάδικο και γύρω του τους δήμιους του. Τον εισαγγελέα με την τήβεννό του, δεσποτικό και ασυγκίνητο και το βασιλιά που κρατά το σφυγμό του νεκρού και διατάζει «αυτόν απολύστε τον».

Το σατιρικό στοιχείο είναι επίσης κυρίαρχο στα δύο γλυπτά του και τις ξυλογραφίες για τις εικονογραφήσεις βιβλίων Δον Κιχώτης.

Όσο ζούσε ο καλλιτέχνης οι πίνακες του δεν είχαν εκτιμηθεί όσο θα έπρεπε. Η τεχνοτροπία τους πλησιάζει κατά κάποιο τρόπο τον εξπρεσιονισμό και γίνεται φανερό σε αυτούς το ενδιαφέρον και η κατανόηση για την υπομονετική στωικότητα των κατώτερων στρωμάτων του παρισινού πληθυσμού. Η συνέπεια της κοινωνικής του συνείδησης αποτυπώνεται στους 400 περίπου πίνακές του οι οποίοι παρουσιάζουν σκηνές εξεγέρσεων, πορτρέτα, σκηνές κωμωδίας κ.ά.

Σε όλα τα έργα του Ντωμιέ πίσω από τη γελοιογραφική απεικόνιση υπάρχει η δραματικότητα των κοινωνικών καταστάσεων και η οξυδερκής παρατηρητικότητά του. Ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά και γνωστά έργα του είναι Η πλύστρα (1863), ένα έργο μικρών διαστάσεων (49Χ33,5 εκ.) με την τεχνική της ελαιογραφίας πάνω σε ξύλο το οποίο βρίσκεται στο Παρίσι στο μουσείο Ορσέ. Παρά τις μικρές του διαστάσεις η επιβλητικότητα του έργου είναι μοναδική, η κεντρική φιγούρα της πλύστρας και η εκφραστική δύναμη της τεχνικής είναι αδιαμφισβήτητη. Το έργο παρουσιάζει την επιστροφή της φτωχής πλύστρας ύστερα από μια μέρα σκληρής δουλειάς. Στο αριστερό της χέρι κρατά τα ρούχα που έχει πλύνει ενώ με το δεξί κρατάει το χέρι της μικρής της κόρης καθώς τη βοηθάει να ανέβει τις σκάλες. Μια μητέρα με μια κόρη χωρίς την παρουσία του πατέρα -ο Ντωμιέ αποτυπώνει αυτή τη σκηνή πολλές φορές και δείχνει την κοπιαστική ζωή των φτωχών και των περιθωριακών.

Το βαγόνι τρίτης θέσης (1862 – 64) που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης είναι επίσης ένα έργο κοινωνικά διεισδυτικό όπου αποτυπώνει το ταξίδι μιας φτωχής οικογένειας σε βαγόνι τρίτης θέσης. Τα σκοτεινά χρώματα και τα ταλαιπωρημένα πρόσωπα μας μεταφέρουν μια ζοφερή και απαισιόδοξη ατμόσφαιρα.

Τα ζωγραφικά έργα του είχαν μικρή απήχηση στο κοινό, όμως τράβηξαν την προσοχή μερικών διανοουμένων της εποχής, όπως ο Μποντλέρ και ο Μπαλζάκ, που ενδιαφέρθηκαν για τα θέματά του αλλά και για την αυθεντικότητα των δημιουργιών του.

Ένα χρόνο πριν πεθάνει ο ζωγράφος, ο συλλέκτης τέχνης Paul Durand Ruel συγκέντρωσε τα έργα του για να τα εκθέσει στις γκαλερί του. Την περίοδο της έκθεσης ο Ντωμιέ είχε τυφλωθεί και πέθανε το Φεβρουάριο του 1879.

Το έργο του Ντωμιέ είχε επίδραση στο έργο του Σεζάν και του Ρουώ και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης.