Ο καπιταλισμός, όχι η “ανθρωπότητα”, υπαίτιος για την κατάρρευση των οικοσυστημάτων
Η τελευταία έκθεση «Ζωντανός Πλανήτης 2018» του WWF, που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα, έκανε μια ζοφερή διαπίστωση που αφορά τη μείωση του πληθυσμού των σπονδυλωτών ζώων κατά 60% από το 1970 και την κατάρρευση των οικοσυστημάτων.
Η έκθεση τονίζει επανειλημμένα ότι η κατανάλωση της ανθρωπότητας είναι υπαίτια γι’ αυτήν τη μαζική εξαφάνιση. Στις 148 σελίδες της, η λέξη «ανθρωπότητα» εμφανίζεται 14 φορές και η «κατανάλωση» 54. Υπάρχει όμως μία λέξη που δεν εμφανίζεται καμία φορά: ο καπιταλισμός.
Παρ’ όλο που η έκθεση του WWF πετυχαίνει στην εύρεση των λέξεων εντοπίζοντας τον πολιτισμό, την οικονομία και τα μη βιώσιμα μοντέλα παραγωγής ως βασικά προβλήματα, αποτυγχάνει να ονομάσει τον καπιταλισμό ως τον κρίσιμο (και συχνά αιτιώδη) δεσμό μεταξύ αυτών των πραγμάτων.
Συνεπώς, μας εμποδίζει να δούμε την πραγματική φύση του προβλήματος. Αν δεν το αναφέρουμε, δεν μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε: είναι σαν να επιδιώκουμε έναν αόρατο στόχο, γράφει στον ιστότοπο «The Conversation» η Αννα Πίγκοτ, μεταδιδακτορική ερευνήτρια σε Περιβαλλοντικές Ανθρωπιστικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Σουόνσι.
Γιατί ο καπιταλισμός;
Η έκθεση του WWF έχει δίκιο που υπογραμμίζει την «έκρηξη της ανθρώπινης κατανάλωσης» και όχι την πληθυσμιακή ανάπτυξη ως κύρια αιτία της μαζικής εξαφάνισης και προχωρά σε μεγάλο βαθμό για να καταδείξει τη σχέση μεταξύ των επιπέδων κατανάλωσης και της απώλειας της βιοποικιλότητας.
Αλλά δεν επισημαίνει ότι ο καπιταλισμός είναι αυτό που αναγκάζει σε μια τέτοια απερίσκεπτη κατανάλωση. Ο καπιταλισμός -ιδιαίτερα στη νεοφιλελεύθερη μορφή του- είναι μια ιδεολογία που βασίζεται στην αρχή της ατελείωτης οικονομικής ανάπτυξης που κατευθύνεται από την κατανάλωση, γράφει η Πίγκοτ.
WWF Η βιομηχανική γεωργία, μια δραστηριότητα την οποία η έκθεση χαρακτηρίζει τη μεγαλύτερη συνεισφέρουσα στην απώλεια ειδών, διαμορφώνεται βαθιά από τον καπιταλισμό, κυρίως επειδή μόνο μια χούφτα είδη «εμπορευμάτων» θεωρείται ότι έχουν αξία και επειδή, αποκλειστικά για τα κέρδη και την ανάπτυξη, αγνοούνται τα «εξωτερικά στοιχεία», όπως η ρύπανση και η απώλεια της βιοποικιλότητας.Και όμως, αντί να κατονομάζουμε τον παραλογισμό του καπιταλισμού για τους τρόπους με τους οποίους κάνει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής άνευ αξίας, η έκθεση του WWF επεκτείνει πράγματι μια καπιταλιστική λογική χρησιμοποιώντας όρους όπως «φυσικά περιουσιακά στοιχεία» και «υπηρεσίες οικοσυστήματος» για να αναφερθεί στον ζωντανό κόσμο.
Με την κάλυψη του καπιταλισμού με έναν όρο που αποτελεί απλώς ένα από τα συμπτώματά του, την «κατανάλωση», υπάρχει επίσης ο κίνδυνος οι ευθύνες για την απώλεια των ειδών να μετατοπιστούν δυσανάλογα στις επιμέρους επιλογές του τρόπου ζωής, ενώ τα μεγαλύτερα και πιο ισχυρά συστήματα και θεσμοί είναι που επιβάλλουν επιτακτικά στους ανθρώπους να καταναλώνουν, αναφέρει η Πίγκοτ.
Ποια είναι «ανθρωπότητα»;
Η έκθεση του WWF επιλέγει την «ανθρωπότητα» ως μονάδα ανάλυσης και αυτή η αθροιστική γλώσσα προσελκύεται από τον Τύπο. Η εφημερίδα Guardian, για παράδειγμα, αναφέρει ότι «ο παγκόσμιος πληθυσμός καταστρέφει τον ιστό της ζωής».
Αυτό είναι κατάφωρα παραπλανητικό. Η ίδια η έκθεση του WWF δείχνει ότι δεν είναι καθόλου η ανθρωπότητα που κάνει την κατανάλωση, αλλά δεν φτάνει τόσο μακριά μέχρι που να αποκαλύψει ότι μόνο μια μικρή μειονότητα του ανθρώπινου πληθυσμού προκαλεί τη μεγάλη πλειονότητα των ζημιών.
Από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως τα οικολογικά αποτυπώματα, το πιο πλούσιο 10% των ανθρώπων έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στον πλανήτη. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία αναγνώριση ότι οι επιπτώσεις της κατάρρευσης του κλίματος και της βιοποικιλότητας είναι πιο αισθητές από τους φτωχότερους ανθρώπους -οι ίδιοι οι άνθρωποι που συμβάλλουν ελάχιστα στο πρόβλημα.
Ο προσδιορισμός αυτών των ανισοτήτων έχει σημασία, διότι αυτό -και όχι «ανθρωπότητα» αυτή καθεαυτή- είναι το πρόβλημα και επειδή η ανισότητα είναι ενδημική στα καπιταλιστικά συστήματα (και ιδιαίτερα στις ρατσιστικές και αποικιακές κληρονομιές τους), γράφει η ίδια.
Κλείνει χαραμάδες
Η περιεκτική λέξη «ανθρωπότητα» κλείνει γενικά όλες αυτές τις χαραμάδες που μας εμποδίζουν να δούμε την κατάσταση όπως είναι. Αναπαράγει επίσης την αίσθηση ότι οι άνθρωποι είναι εγγενώς «κακοί» και ότι είναι κατά κάποιον τρόπο «στη φύση μας» να καταναλώνουμε μέχρι να μην απομείνει τίποτα.
Κατονομάζοντας τον καπιταλισμό ως βασική αιτία, προσδιορίζουμε ένα συγκεκριμένο σύνολο πρακτικών και ιδεών που δεν είναι καθόλου μόνιμες ούτε εγγενείς στην κατάσταση του να είσαι άνθρωπος. Με αυτόν τον τρόπο, μαθαίνουμε να βλέπουμε ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά.
Υπάρχει δύναμη να ονομάσουμε κάτι για να το εκθέσουμε. Οπως γράφει η συγγραφέας και περιβαλλοντολόγος Ρεμπέκα Σόλνιτ, «αποκαλώντας τα πράγματα με τα αληθινά ονόματά τους κόβεις τον δρόμο στα ψέματα που δικαιολογούν, μπερδεύουν, μεταμφιέζουν, αποφεύγουν ή ενθαρρύνουν την αδράνεια, την αδιαφορία, τη λησμοσύνη».
Η έκθεση του WWF παροτρύνει ότι μια «συλλογική φωνή είναι ζωτικής σημασίας για να αντιστρέψουμε την τάση της απώλειας βιοποικιλότητας», αλλά μια συλλογική φωνή είναι άχρηστη αν δεν μπορεί να βρει τις σωστές λέξεις.
Εφόσον εμείς και οι οργανώσεις που έχουν επιρροή, όπως το WWF, δεν καταφέρουμε να ονομάσουμε τον καπιταλισμό ως βασική αιτία της μαζικής εξαφάνισης, θα παραμείνουμε αδύναμοι να σπάσουμε την τραγική ιστορία του, καταλήγει η Αννα Πίγκοτ σε αυτή την αυστηρή, αλλά εποικοδομητική κριτική προς την περιβαλλοντική οργάνωση.
