“Δημήτριος Βικέλας και Βέροια. Με αφορμή μια αναμνηστική πλάκα…” γράφει ο Δημήτρης Βύζας

Σκέφτηκα φέτος, κατά την διάρκεια σύντομου ταξιδιού μου στη Σύρο, να βρω την άκρη της ‘’έριδος’’ της Ερμούπολης και Βέροιας για τίνος τέκνο υπήρξε, ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΙΚΈΛΑΣ, που στο Παρίσι προτάθηκε και πήρε την προεδρεία της Επιτροπής Ανασύστασης Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 στην Αθήνα.

“Δεν έχομεν, είπε, τα μέσα να τελέσωμεν εορτάς μεγαλοπρεπείς, αλλά το εγκάρδιον της υποδοχής θα αναπληρώση τας πολλάς ελλείψεις μας. Δεν παράσχωμεν εις τους ξένους μας διασκεδάσεις αξίας της περιστάσεως, αλλ’ έχομεν να δείξωμεν τα μνημεία και τα ερείπια της αρχαιότητος. Θα τους οδηγήσωμεν εκεί, όπου οι αρχαίοι ετέλουν τους ενδόξους αγώνας των, εις τα Ολύμπια, τα Ίσθμια, τους Δελφούς, την Επίδαυρον”.

Ο Γ. Σουρής για τον πολυταξιδεμένο Δ. ΒΙΚΕΛΑ έγραφε:

Ο Βικέλας σοφός με γνώσι και με κρίσι

Απ’ το Παρίσι έρχεται και πάει στο Παρίσι.

Ως τότε εκτός από τα πολλά μέρη της Ελλάδας, έζησε στην Κωνσταντινούπολη, Ρωσία, Ιταλία, Αγγλία και Αγγλία. Ασχολήθηκε με το εμπόριο μαζί με του θείους του Αδελφούς Μελά μέχρι το έτος 1876, αλλά παράλληλα αποκτούσε μόρφωση και σαν λογοτέχνης επηρέασε τους γνωστούς συγγραφείς της εποχής του. Για αυτούς που εξυμνούσαν μόνο τους αρχαίους έλληνες υποστήριζε πως τα ελαττώματα των συγχρόνων Ελλήνων παρατηρούνται και εις τους αρχαίους προγόνους των. Έγραφε:

Λαμπροί τινες διέλαμψαν κομήται

Αυτούς υμνούν οι των αιώνων ψάλται,

αυτών το φως λαμπρύνει την πατρίδα

και υπό την σκέπην Λεωνίδα

καλύπτονται τοσούτοι Εφιάλται.

Για το γλωσσικό ζήτημα ο Δ. Βικέλας ήταν υπέρ της αποσκίρτησης από την καθαρεύουσα.

Να ένα επίγραμμα του:

Πού την τραβάτε, ώ γραμματισμένοι

Την νέα γλώσσα την ελληνική

Εμπρός εκείνη μόνη της πηγαίνει.

Αφήτε την να ιδούμε πού θα βγη.

Την σέρνετε οπίσω την καημένη,

Ενώ αυτή γερά πατεί.

Θα σπάσει το σχοινί που την τραβάτε

Και όλοι σας ανάσκελα θα πάτε.

(ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ Ν. ΛΕΤΣΑ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΙΚΕΛΑΣ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1951.)

Σκοπός μου δεν είναι να ξαναγράψω για τη ζωή και το έργο του Δ. ΒΙΚΕΛΑ.  Υπάρχει η αυτοβιογραφία του σε βιβλίο, αλλά βρίσκονται  και αρκετές μελέτες για την προσωπικότητα του. Άλλη είναι η πρόθεση μου.

Προσωπικά, μου έλαχε να κατοικώ στην οδό Αγίου Δημητρίου 3 Βεροίας, σε διαμέρισμα που κτίστηκε με αντιπαροχή σε οικόπεδο ιδιοκτησίας Γ. Κανάκη μεταφραστή του Πρωτοδικείου Βεροίας. Πολλοί τίτλοι ιδιοκτησιών, σε μετάφραση από την τουρκική γλώσσα στα ελληνικά, φέρουν την υπογραφή του μετά τη Απελευθέρωση της Μακεδονίας το 1912. Πάνω ακριβώς  από την είσοδο της πολυκατοικίας τοποθετήθηκε από την Περιηγητική Λέσχη Βεροίας αναμνηστική  πλάκα.

ΕΔΩ ΣΩΖΟΤΑΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1963

ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΒΙΚΕΛΑ

‘’ ΤΟ ΜΠΙΚΕΛΑΔΙΚΟ ΣΠΙΤΙ’’

ΕΛΛΗΝ. ΠΕΡΙΗΓΗΤΙΚΗ ΛΕΣΧΗ, ΤΜΗΜΑ ΒΕΡΟΙΑΣ 1982

Αυτή μόνο θυμίζει την παλαιά ύπαρξη του Αρχοντικού  ΜΠΙΚΕΛΑ που το κατοίκησαν γενεές. Εκεί ψηλά που βρίσκεται ποιος να την δει. Μένει απαρατήρητη. Το κτίσμα έφαγε ο πανδαμάτωρ χρόνος και η Αντιπαροχή. Ύστερα οι Έλληνες παραπονιούνται πως δεν υπάρχει σεβασμός στην πολεοδομική  κληρονομιά.

Στην Ερμούπολη της Σύρου, γενέτειρα του Δ. ΒΙΚΈΛΑ, γύρεψα και φωτογράφησα το παρακάτω ανακαινισμένο σπίτι που κατοίκησε κάποτε. Ήταν μάλλον κατοικία του παππού του Μελά. Δυστυχώς, μετά την ανακαίνιση δεν επανατοποθετήθηκε η αναμνηστική πλάκα. Αυτό κατά πληροφορίες της εκεί γειτονιάς.

Αναφέρω στην αρχή ότι Σύρος και η Βέροια μαλώνουν, με την καλή έννοια, αφού συναγωνίζονται κατά την περίοδο επετειακών αθλητικών εκδηλώσεων, ποια να πρωτοτιμήσει τον Δ. Βικέλα που γεννήθηκε στη Σύρο το 1835 και πέθανε στην Αθήνα το 1908. Ο πατέρας του, με πατέρα βεροιώτικης καταγωγής, είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη. Ο ίδιος ο Δ.Β, δεν κατάφερε να ζωγραφίσει το τέλειο  γενεαλογικό τους δέντρο αφού οι ρίζες και κλώνοι απλώθηκαν πολύ μέσα στο χρόνο και σε διάφορες χώρες.

Σήμερα η Βέροια έχει προτομή του Δ. ΒΙΚΈΛΑ στο Πάρκο Ελιάς, οδό Δ. Βικέλα δίπλα στο κτίριο του παλαιού Ο.Τ.Ε και το Ε.Α.Κ Μακροχωρίου φέρει το όνομα  του Δ. Βικέλα.

Παρόμοια η Σύρος έχει: το Αεροδρόμιο Δ. Βικέλας και το Κλειστό Γυμναστήριο πολλαπλής χρήσης με το ίδιο όνομα. Ίσως να υπάρχουν και άλλα.

Γύρευα να δω τι το κοινό μπορεί να έχει η Ερμούπολη με τη Βέροια και βρήκα:

Α) Μετά την Σφαγή της Χίου από Τούρκους  το 1822, οι Χιώτες πρόσφυγες που στην πλειοψηφία τους ήταν έμποροι, ονόμασαν την πόλη που έχτισαν στη Σύρο σε Ερμούπολη προς τιμήν του αρχαίου θεού του εμπορίου, Ερμή. Στη Βέροια οι κάτοικοι, πιο πολύ στο παρελθόν, βάφτιζαν τα παιδιά τους σε Μερκούριους για να γίνουν καλοί έμποροι. Merkatura=Ερμής με τα ίδια γνωρίσματα και χαρίσματα.

Β) Στο προαύλιο του Δήμου Ερμούπολης υπάρχει ανδριάντας του μπουρλοτιέρη Ανδρέα Μιαούλη ενώ στην είσοδο του Δήμου Βέροιας βρίσκουμε προτομή του Δημητρίου Ρακτιβάν (1835-1908) εθνικού ευεργέτη της πόλης μας. Κοινό γνώρισμα των  δύο μνημείων ότι είναι έργα του κεφαλλονίτη γλύπτη Γεωργίου Μπονάνου (1863-1940).

Υπογράφει τα έργα του πάντα ως: Γ. ΜΠΟΝΆΝΟΣ, ΚΕΦΑΛΛΗΝ ΕΠΟΙΕΙ. Ο Γεώργιος Μπονάνος γεννήθηκε  στο Βουνί Ληξουρίου. Με το ΚΕΦΑΛΛΉΝ στην υπογραφή του τονίζει την ΚΕΦΑΛΟΝΊΤΙΚΗ καταγωγή.

Ο Γ. Μπονάνος υπήρξε ο  παραγωγικότερος γλύπτης της εποχής του, έχοντας φιλοτεχνήσει εκατοντάδες έργα, ανδριάντες, ταφικά μνημεία, ηρώα, προτομές, αντίγραφα αρχαίων γλυπτών και άλλα. Σε βιογραφικό  του αναφέρει ότι τα έργα σε προτομές ξεπερνούν τις διακόσιες.  Στο  Ληξούρι Κεφαλλονιάς, σε παρουσίαση βιβλίου τους για το Γ. Μπονάνο, παραβρέθηκαν οι εγγονές του Μαρία Γαβρίλη και η Σοφία Μπονάνου.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, έγινε η αποξήρανση της Λίμνης των Γιαννιτσών. Τότε το κράτος παραχώρησε μεγάλα αγροτικά τεμάχια σε γεωπόνους. Μετά το  χωριό Σταυρό, στο Βάλτο της Βεροίας ακουγόταν ονόματα κτηματιών. Τέτοια ήταν όπως Μπονάνος, Ανδρικόπουλος, Ζερβουλάκος. Οι αγρότες και οι εργάτες γης ήξεραν ότι μετά τη Στάση Μπονάνου ερχόταν ποδαρόδρομος στις λάσπες και τις σκόνες των χωραφόδρομων του Βάλτου. Έτσι δύο παιδιά του γλύπτη Γ. Μπονάνου ο γεωπόνος και κτηνίατρος βρέθηκαν, με κτήματα, να κατοικούν στην Βέροια. Σήμερα υπάρχουν απόγονοι τους στον τόπο μας.

Η προτομή που βρίσκεται στην πλατεία Ωρολογίου Βεροίας, δίπλα στα παλαιά Δικαστήρια, είναι αφιερωμένη στην μνήμη του  ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΡΑΚΤΙΒΑΝ (1865-1935) πολιτευτή και υπουργού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Το έργο, η προτομή, τοποθετήθηκε το 1965 με έξοδα του Δικηγορικού Συλλόγου Βεροίας. Έγινε προσπάθεια να ονομαστεί ο χώρος σε Πλατεία Δικαστηρίων ή Πλατεία Ρακτιβάν, αλλά δεν πέτυχε. Ο κόσμος διατήρησε το όνομα Πλατεία Ωρολογίου αν και το Ρολόι γκρέμισε πριν το 1940 η Δημαρχία Βέροιας με απόφαση της.

Το ίδιο έγινε και με  το σημερινό Δημαρχείο. Κάποτε μετονομάστηκε για λίγο προς τιμήν του Δ. Βικέλα (κακώς αφού άλλοι είχαν κτίσει το  οίκημα) το Γυμνάσιο Βεροίας σε Ρακτιβάνειο  Γυμνάσιο.  Πάντως προσωπικά καμαρώνω που τέλειωσα το τότε κρατικό εξατάξιο Γυμνάσιο Βεροίας και λυπούμαι που σήμερα δεν αναφέρεται πουθενά  ποια ήταν η χρήση παλαιότερα της Δημαρχίας μας. Οι σημερινοί νέοι δεν μπορούν φανταστούν ότι οι Έλληνες, η κοινότητα της Βέροιας έκτισε το 1905 το Γυμνάσιο Βεροίας. Τότε θίχθηκαν οι Τούρκοι της πόλης και έχτισαν το 1910, το Γ’ Δημοτικό Σχολείο,  παίρνοντας για υλικό τι πέτρες  του πύργου που δέσποζε πίσω από τα Δικαστήρια.

Στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου 31, στη Βέροια, απέναντι από Άγιο Νικόλαο βρισκόταν μέχρι την δεκαετία του 1960, το τριώροφο αρχοντικό της Ρακτιβανούδας. Έτσι το ονόμαζαν όλοι. Αφέθηκε στην τύχη του και γκρεμίστηκε.

Στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών υπάρχει ταφικό μνημείο της οικογένειας Δ. Ρακτιβάν με προτομή του, που είναι έργο του Γ. Μπονάνου. Χρονολογείται από το 1893, έτος θανάτου του εικονιζόμενου ή λίγο αργότερα. Η προτομή φαίνεται ότι έχει βγει από το ίδιο πρόπλασμα με την προτομή που έχει στη Βέροια.

Όποιος ενδιαφέρεται περισσότερο για την οικογένεια Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ μπορεί να διαβάσει όσα γράφτηκαν στην ταφόπλακα.

ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ

Α) Στο μέτωπο της κρύπτης  ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ

Β) Στο υπόβαθρο του σταυρού:

ΘΕΟΔΩΡΟΣ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ  19/11/1866, 2/4/1939

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Θ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ 16/4/1898,  24/4/1941

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ 19/8/1875,  1/7/1953

ΕΛΕΝΗ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ  8/9/1871,    15/8/1957

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Θ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ  21/8/1875,  26/7/1958

Γ) Στην ταφόπλακα:

ΕΥΦΡΟΣΥΝΗ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ  14/2/1869,  2/2/1188

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΡΑΚΤΙΒΑΝ   2/4/1827,   14/2/1893

ΕΥΦΗΜΙΑ Μ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΒΙΤΣ ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΡΑΚΤΙΒΑΝ 17/10/1872, 25/10/1897

ΕΡΙΦΙΛΗ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ   15/4/1894,   23/1/ 1902

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Μ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΒΙΤΣ       9/5/1895,  31/12/1923

ΜΑΡΙΑ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ      21/11/1841,  9/4/1924

ΜΙΛΑΝΟΣ Σ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΒΙΤΣ   ———,   18/2/1933

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ    21/11/1879,   22/2/1933

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ  17/4/1865,  21/5/1935  

(Σημείωση δική μου: Υπογράμμισα τους γνωστούς στη ΒΈΡΟΙΑ Ρακτιβάν. Πρόκειται για τον Δημήτριο Ρακτιβάν ευεργέτη της πόλης, που η προτομή του βρίσκεται στη Δημαρχία Βεροίας, ο Κωνσταντίνος γιός του Δημητρίου τιμήθηκε  με προτομή στην Πλατεία Ωρολογίου και ο Γρηγόριος επίσης τέκνο του Δημητρίου, κατέβηκε υποψήφιος κόμματος σε εκλογές του 1920, στη Βέροια. Απέτυχε και έκοψε την χορηγία του πατέρα του).

Σε μικρή πλάκα τοποθετημένη πρόχειρα μπροστά από το σταυρό:

ΕΛΕΝΗ Δ. ΡΑΚΤΙΒΑΝ

ΠΟΛΥΞΕΝΗ Δ, ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ Δ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΒΙΤΣ

Οι  πληροφορίες πάρθηκαν από Διατριβή της ΜΑΡΚΑΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΑΣ, 1992 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ  ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ. Θέμα: Ο ΓΛΥΠΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΟΝΑΝΟΣ (1863- 1940).

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΒΥΖΑΣ