Mε τον Αρκτικό να λιώνει και τη βόρεια ακτή να ακολουθεί, το ζήτημα είναι πλέον το πότε θα συμβεί μια μεγάλη καταστροφή κι όχι το αν θα συμβεί. Επιστήμονες, παρατηρητές, ακόμη και ακτοφύλακες όλοι συναινούν. Ο Αρκτικός Κύκλος δεν είναι πια ο ίδιος.
Τον περασμένο Μάιο, ο Κιρ Άιναρσεν, υποπλοίαρχος της Νορβηγικής Ακτοφυλακής, μαζί με το μικρό του πλήρωμα, περιπολούσε για τρεις εβδομάδες στην περιοχή του νορβηγικού αρχιπελάγους Σβάλμπαρντ που βρίσκεται βαθιά στον Αρκτικό Κύκλο, σχεδόν 600 μίλια βόρεια από την βορειότερη άκρη της ηπειρωτικής Νορβηγίας.
Ιστορικό χαμηλό
Τον χειμώνα του 2018 καταγράφηκαν νέα χαμηλά επίπεδα ρεκόρ στην έκταση του θαλάσσιου πάγου στην Αρκτική. Μια ημέρα του Φλεβάρη – ένα μήνα κατά τον οποίο οι θερμοκρασίες στην Αρκτική ήταν περίπου 20 βαθμούς Κελσίου υψηλότερες από τις κανονικές – η ποσότητα θαλάσσιου πάγου ήταν σχεδόν 500.000 τετραγωνικά μίλια λιγότερη από τον ιστορικό μέσο όρο, σύμφωνα με το Νορβηγικό Πολικό Ίδρυμα, έναν ερευνητικό οργανισμό της περιοχής.
«Δεν είναι εύκολο να δεις τις διαφορές από έτος σε έτος», λέει ο Τόμας Νίλσεν, εκδότης του πρακτορείου Barents Observer με έδρα το Κίρκενες, μια απομακρυσμένη νορβηγική πόλη που βρίσκεται κοντά στο βορειότερο άκρο της ευρωπαϊκής ηπείρου. «Αλλά το 2013… ήταν η πρώτη φορά που αρχίσαμε πραγματικά να αναρωτιόμαστε τι συμβαίνει».
Περιπολώντας στον Πόλο
Πέρα από την ακτή, ο Άιναρσεν περιπολεί τις θάλασσες γύρω από το Σβάλμπαρντ. Παρά τις υψηλές θερμοκρασίες, η έκταση εξακολουθεί να είναι μία από τις πιο απομακρυσμένες θαλάσσιες οδούς της Γης. Το Χάρσταντ, το πλοίο του Άιναρσεν είναι ένα από τα 13 πλοία της νορβηγικής ακτοφυλακής που είναι επιφορτισμένα με την περιπολία των χωρικών υδάτων της χώρας που έχουν έκταση περίπου ίδια με την Μεσόγειο, δηλαδή περίπου επτά φορές το μέγεθος της Νορβηγίας.
Το Χάρσταντ αποτελούσε επί χρόνια την πρώτη γραμμή άμυνας σε περίπτωση εμφάνισης πετρελαιοκηλίδας. Ήταν επίσης και η τελευταία γραμμή άμυνας: δεδομένης της απομακρυσμένης θέσης και των δυσκολιών των θαλασσών αυτών, το Χάρσταντ είναι το μοναδικό πλοίο της Νορβηγικής Ακτοφυλακής που μπορεί να συναντήσει κανείς για εκατοντάδες χιλιόμετρα.
Κίνηση στον Αρκτικό;
Παλιότερα το σκληρό περιβάλλον της Αρκτικής καθιστούσε τη θαλάσσια περιοχή πολύ δύσκολη για τους ψαράδες και μόνο οι πιο ατρόμητοι εξερευνητές τολμούσαν να ταξιδέψουν εκεί με τα πλοία τους. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η άκρη του κόσμου γνωρίζει μια τεράστια έκρηξη ανθρώπινης δραστηριότητας καθώς η Αρκτική έχει υπερθερμανθεί. Ο πάγος της θάλασσας, κάποτε μπλόκαρε όλα τα πλοία. Τώρα λιώνει με μεγάλη ταχύτητα. Καθώς ο πάγος υποχωρεί, τα πετρελαιοφόρα, τα εμπορικά πλοία, τα κρουαζιερόπλοια και οι ψαράδες εμφανίζονται σε όλο και μεγαλύτερη συχνότητα στην περιοχή.
Οι ακτοφύλακες πλέον πρέπει να περιπολούν σε πολύ μεγαλύτερη έκταση και σε νερά για τα οποία σπάνια ανησυχούσαν στο παρελθόν. Η νορβηγική ακτοφυλακή όμως έχει μόλις 350 άτομα προσωπικό. Έτσι πλέον απαιτείται όλο και μεγαλύτερη δύναμη για να γίνεται ο σωστός αριθμός επιχειρήσεων. Η αμερικανική ακτοφυλακή σκοπεύει να κατασκευάσει έναν στόλο έξι παγοθραυστικών μέσα στην επόμενη δεκαετία. Αυτή τη στιγμή έχει μόλις ένα ενεργό παγοθραυστικό στην περιοχή κι αυτό έχει ηλικία τουλάχιστον 40 ετών.
Τουρισμός και αλιεία σε άνοδο
Η περιοχή αλλάζει άρδην. Σύμφωνα με τον Άιναρσεν η τουριστική κίνηση κοντά στο Σβάλμπαρντ έχει αυξηθεί κατά δέκα φορές τα τελευταία χρόνια. Η Ένωση Επιχειρήσεων Κρουαζιέρας της Αρκτικής αναμένει ότι τα επόμενα τρία χρόνια ο αριθμός των επιβατών στα πλοία της αναμένεται να αυξηθεί κατά 45%, από περίπου 26.296 επιβάτες το 2017 σε 38.000 επιβάτες το 2020. Επίσης η αλιεία – η δεύτερη μεγαλύτερη βιομηχανία της Νορβηγίας μετά τον τομέα πετρελαίου και φυσικού αερίου – αναπτύσσεται καθώς τα ψάρια μεταναστεύουν βόρεια στους πιο ζεστούς πλέον ωκεανούς.
Ανησυχούν οι ακτοφύλακες
Οι αξιωματικοί της ακτοφυλακής σε ολόκληρη την παράκτια περιοχή της Αρκτικής ανησυχούν ότι η επόμενη μεγάλη θαλάσσια καταστροφή είναι θέμα χρόνου. Αυτό τρομάζει ακόμη και τους πιο σκληρούς ναυτικούς που πιστεύουν ότι οι επιχειρήσεις διάσωσης μπορεί να γίνουν πολύ συνηθισμένες στο μέλλον. Επίσης η νορβηγική ακτοφυλακή θα πρέπει να ασχοληθεί με την καταπολέμηση της παράνομης αλιείας. «Πρέπει να δώσουμε προτεραιότητες», λέει ο Άιναρσεν.
Δεν είναι ο μόνος που ανησυχεί. Οι ακτοφύλακες του βορρά έχουν αρχίσει να πιέζουν τις κυβερνήσεις τους για περισσότερους πόρους, περισσότερα πλοία και περισσότερες εκπαιδευτικές αποστολές εκπαίδευσης στην Αρκτική. Ωστόσο, προς την κατεύθυνση αυτή βοηθά το γεγονός ότι όλες οι χώρες αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα. Ακόμη και οι ΗΠΑ που έχουν περιπολίες στα νερά της Αλάσκας.
Ο Τσαρλς Ρέι, αξιωματικός της ακτοφυλακής των ΗΠΑ με πάνω από 40 χρόνια εμπειρία, περιγράφει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η μεγαλύτερη και πιο προηγμένη ακτοφυλακή του κόσμου στην Αλάσκα. Τα πετρελαιοφόρα κινούνται ανάμεσα σε τουριστικά και ερευνητικά πλοία. Ακόμη και τους καλοκαιρινούς μήνες, ο καιρός μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τις επιχειρήσεις. «Αυτό που στα Νότια ονομάζουν τυφώνα, στην Αλάσκα το λέμε απλώς Τρίτη», εξηγεί.
Επίσης οι αποστάσεις καθιστούν τις αποστολές απίστευτα περίπλοκες. «Ο κοντινότερος σταθμός Ακτοφυλακής στην περιοχή είναι το Κόντιακ», εξηγεί ο Ρέι. «Με τη διαδρομή που ακολουθεί το αεροπλάνο αυτό είναι 800 μίλια μακριά πάνω από μια οροσειρά 10.000 ποδιών. Με το ελικόπτερο είναι 1.300 μίλια μακριά. Με το πλοίο 1.500 μίλια». Ο Ρέι δήλωσε ότι ο αριθμός των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης στην περιοχή έχει αυξηθεί κατά 200% τα τελευταία χρόνια αν και ακόμη είναι διαχειρίσιμος. «Δεν μιλάμε για χιλιάδες, μιλάμε για δεκάδες περιπτώσεις».
Στην ερώτηση αν είναι έτοιμοι να αποτρέψουν έναν «Τιτανικό» ή να αντιμετωπίσουν μια πετρελαιοκηλίδα σαν αυτή της Exxon Valdez, τόσο Νορβηγοί, όσο και Αμερικανοί αξιωματούχοι έδωσαν παρόμοιες απαντήσεις. Δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους, δεν έχουν επαρκή προσόντα και κάνουν ότι μπορούν. «Αυτό που κάνουμε», λέει ο Ρέι είναι «διαχείριση των κινδύνων».
Οι κίνδυνοι αυξάνονται
Αυτοί οι κίνδυνοι αυξάνονται. Το 2016 και το 2017, το Crystal Serenity, ένα πολυτελές κρουαζιερόπλοιο, ξεκίνησε από την Αλάσκα για τη Νέα Υόρκη μέσω του ύπουλου βορειοδυτικού περάσματος πάνω από τον Καναδά. Το ταξίδι πολυδιαφημίστηκε. Το πρόβλημα ήταν ότι το Crystal Serenity είναι ένα είδος σκάφους που θα μπορούσε να αποπλεύσει από το Μαϊάμι, τονίζει ο Ρέι. Δηλαδή, χωρίς σκληρό κύτος ή άλλα χαρακτηριστικά απαραίτητα για την πρόληψη μιας καταστροφής αν συγκρουόταν με ένα παγόβουνο.
Σύμφωνα με τον Ρέι, η εταιρεία του πλοίου είχε κάνει πολύ καλή δουλειά όσον αφορά τις προφυλάξεις ασφαλείας – είχε μάλιστα κι ένα πλοίο συνοδείας. Ωστόσο, εγγενείς κοινότητες της Αλάσκας και ομάδες περιβαλλοντικών ακτιβιστών, όπως οι Φίλοι της Γης, επέκριναν το σχέδιο της εταιρείας, αναφέροντας ότι υπήρχαν πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την απελευθέρωση ανθρώπινων αποβλήτων και καύσιμου στον ωκεανό, ενώ υπήρξαν κι αυτοί που σημείωναν το αστρονομικό κόστος με το οποίο θα επιβαρυνόταν η Καναδική ακτοφυλακή αν έπρεπε να παρέμβει.
Στο μεταξύ, όλο και περισσότερα κρουαζιερόπλοια κατευθύνονται προς το βορρά, παρά το γεγονός ότι δεν πληρούν τα λεγόμενα πρότυπα ασφαλείας των πολικών κωδικών που περιλαμβάνουν εξειδικευμένη εκπαίδευση και εξοπλισμό απομάκρυνσης πάγου.
Το Σβάλμπαρντ αποτελεί μια ιδιαίτερα πρόκληση για τέτοια κρουαζιερόπλοια, εξηγεί ο συντάκτης του Barents Observer, Τόμας Νίλσεν. Κι αυτό επειδή μεγάλο μέρος της επιφάνειας υπό τη θάλασσα παραμένει μη καταγεγραμμένο αφού μέχρι πρόσφατα ήταν καλυμμένο με πάγο. «Πολλοί καπετάνιοι σε κρουαζιερόπλοια δεν έχουν εμπειρία στην πλεύση στα αρκτικά ύδατα», τονίζει.
Συντονισμός δυνάμεων
Προσπαθώντας να προλάβουν τα χειρότερα, οι ακτοφύλακες στο Βόρειο Ημισφαίριο προσπαθούν να συντονίσουν τις δυνάμεις τους και να προετοιμαστούν για επιχειρήσεις, έρευνας και διάσωσης και αντιμετώπισης πετρελαιοκηλίδων. Αφήνουν μάλιστα στην άκρη τις γεωπολιτικές εντάσεις.
Η νορβηγική ακτοφυλακή εξακολουθεί να συνεργάζεται με τους Ρώσους ομολόγους της για την παρακολούθηση της αλιείας καθώς και για τις πρακτικές έρευνας και διάσωσης κι αυτό παρόλο που το Όσλο ανέστειλε τη στρατιωτική του συνεργασία με τη Μόσχα. «Συνεργαζόμαστε με τους Ρώσους, όπως πάντα στο κομμάτι της ακτοφυλακής», σημειώνει ο Άιναρσεν.
Πριν από τρία χρόνια, οκτώ βόρειες χώρες – ο Καναδάς, η Δανία, η Φινλανδία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Ρωσία, η Σουηδία και οι ΗΠΑ, δημιούργησαν το Φόρουμ Ακτοφυλακής της Αρκτικής, ένα νέο διεθνές σώμα για να συντονίσουν τις προσπάθειες συνεργασίας σε περιπτώσεις έκτακτων καταστάσεων.
Οι προσωπικές σχέσεις είναι απαραίτητες. «Το να μπορούμε να καλέσουμε τους Φινλανδούς, τους Σουηδούς ή τους Ρώσους και να πούμε: ‘έχουμε αυτό το περιστατικό’ είναι εξαιρετικά σημαντικό», λέει ο Ρέι από την ακτοφυλακή των ΗΠΑ. «Αυτό ακούγεται στοιχειώδες στην σημερινή εποχή της πληροφορίας. Ωστόσο, αυτή η εποχή δεν έχει φτάσει ακόμη ολότελα στην Αρκτική».
Το φόρουμ βοηθά τους ακτοφύλακες να επικοινωνούν μεταξύ τους, καθώς και με τις ιδιωτικές ναυτιλιακές και να οργανώνουν κοινές εκπαιδευτικές ασκήσεις, εξηγεί ο Τόμι Κίβενγιουρι, διοικητής της φινλανδικής συνοριοφυλακής.
Στο μεταξύ, η αμερικανική ακτοφυλακή πιέζει το Κογκρέσο να διαθέσει 750 εκατομμύρια δολάρια για να φτιάξει ένα νέο βαρύ παγοθραυστικό, το οποίο θα μπορούσε να ολοκληρωθεί μόλις το 2023. Και η ακτοφυλακή της Νορβηγίας αναμένει την κατασκευή τριών μεγάλων πλοίων για να αντικαταστήσουν το γερασμένο στόλο του 1980.
Ωστόσο, τα νέα πλοία κατά πάσα πιθανότητα δεν θα καλύψουν τις ανάγκες της περιοχής που ολοένα και μεγαλώνουν. Και έως να δημιουργηθεί αυτός ο νέος στόλος, το Χάρσταντ και τα άλλα πλοία είναι ότι έχει και δεν έχει η Αρκτική.
