Θάνος Μικρούτσικος: “Ο άνθρωπος που δεν ονειρεύεται δε ζει”
Ενας σπουδαίος συνθέτης αλλά και ερμηνευτής, μ’ ένα ογκώδες μουσικό έργο πίσω του. Με κλασικές συνθέσεις, με τραγούδια μοναδικά που πέρασαν άφθαρτα από γενιά σε γενιά, μουσική για το θέατρο. Ηχογράφησε εβδομήντα δίσκους, έδωσε χιλιάδες εκρηκτικές συναυλίες, έκανε εξαιρετικές ενορχηστρώσεις, συνεργάστηκε με μεγάλους τραγουδιστές.
Διανοούμενος με διαλεκτική πολιτική σκέψη, ένας ευφυής, γενναιόδωρος και ευαίσθητος άνθρωπος. Τον Απρίλιο έκλεισε τα 71. Και από τον περσινό Ιούνιο αντιμετωπίζει παλικαρίσια το πρόβλημα της υγείας του. Χωρίς γκρίνιες, χωρίς φόβο. Με χιούμορ, με πίστη σε ό,τι τον εμπνέει, συγκεντρωμένος στην ουσία της κάθε στιγμής. Αποφασισμένος να δυσκολέψει τον καρκίνο, να τον φρενάρει, να τον εξαπατήσει όπου και όπως μπορεί.
Σήμερα είναι όπως τον ξέρουμε πάντα. Δημιουργικός, χαμογελαστός, χαρούμενος για όσα μπορεί και κατακτά, ακόμα και μέσα στην περιπέτεια. Οργανώνει ταξίδια για εκείνον και τους αγαπημένους του. Τα μάτια του λάμπουν μιλώντας για τη μουσική, για τους ανθρώπους του, για τη συνάντησή του ξανά με το κοινό.
Ο Θάνος Μικρούτσικος στις 7 και στις 8 Ιουνίου ανοίγει στο Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη» το Φεστιβάλ του Βύρωνα με δύο μεγάλες συναυλίες.
Θα συναντηθεί με «όσους περπάτησαν μαζί του». Τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Ρίτα Αντωνοπούλου, τον Χρήστο Θηβαίο, τον Κώστα Θωμαΐδη, τον Γιάννη Κότσιρα, τον Γιώργο Μεράντζα, τον Μανώλη Μητσιά, τον Γιώργο Νταλάρα, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, τον Μίλτο Πασχαλίδη, τη Μαριάννα Πολυχρονίδη. Θα συναντηθεί με τον κόσμο που τον αγάπησε και τον ακολουθεί όλα αυτά τα χρόνια.
● Πριν από ένα σχεδόν χρόνο η ζωή σου ξαφνικά άλλαξε...
Θα σου πω λοιπόν το ιστορικό. Ετοιμαζόμουν πέρσι τον Ιούνιο για μια περιοδεία με το έργο του Καββαδία. Μου λέει η γυναίκα μου: μήπως να κάνεις μια εξέταση για το σάκχαρο στην προοπτική των 40 συναυλιών;
Η παθολόγος, ως μη όφειλε, μου γράφει να κάνω υπέρηχο άνω και κάτω κοιλίας βλέποντας κάτι σαν αιμαγγείωμα. Μετά τον υπέρηχο κάνω μαγνητική. Αποδεικνύεται ότι έχω καρκίνο στο συκώτι. Και μετά κάτι φαίνεται και στο κόκαλο. Αν ο συνδυασμός ίσχυε ήμουν καταδικασμένος.
Ηταν πράγματι ένα φρικώδες επταήμερο. Η Μαρία και ο γιος μου ο Στέργιος ήταν κινούμενα πτώματα. Η κόρη μου στο Λονδίνο μισοήξερε πράγματα. Οι δύο μεγαλύτερες ήταν κάπως πιο ψύχραιμες. Τα αποτελέσματα από τις βιοψίες βγαίνουν στις 4 Ιουλίου και χαμογελάμε λίγο. Το κόκαλο είναι εντάξει. Μένει ο καρκίνος στο συκώτι.
Κανονίζω να χειρουργηθώ την επομένη στο «Μετροπόλιταν». Παρεμβαίνει ένας εξάδελφος της Μαρίας και γίνεται η επαφή με τον Μαλαγκό, τον καλύτερο ογκολόγο στο Λονδίνο, ο οποίος ανατρέπει όλο τον προγραμματισμό του και κανονίζει το αδιανόητο: χειρουργείο μετά από τρεις μέρες.
Το χειρουργείο διαρκεί 8,5 ώρες. Είχαν πειραχτεί και τρεις λεμφαδένες, αλλά ο Ιταλός έχει καθαρίσει όλη την ευρύτερη περιοχή, όπως μου είπε, «καλύτερα και από μαφιόζο στο Σικάγο»…
Τον Νοέμβριο είμαι στο στούντιο όταν μου τηλεφωνεί ο ίδιος ο Μαλαγκό εν συγχύσει αλλά και καθησυχαστικός: «Αντί για τον Γενάρη έλα καλύτερα τις επόμενες μέρες για έλεγχο. Κάτι είδαν οι ακτινοδιαγνώστες, εκτιμώ ότι πρόκειται για απότοκα της εγχείρησης αλλά θέλω να το τσεκάρουμε».
Πηγαίνω. Βρίσκουν τρεις άλλους λεμφαδένες κοντά στα επινεφρίδια. Πρέπει να κάνω πετ σκαν. Εχοντας λατρέψει τον γιατρό μου στην Ελλάδα, τον Χρήστο Χριστοδούλου, εξαιρετικό ογκολόγο και εκπληκτικό άνθρωπο, λέω στον Μαλαγκό: «Θα κάνω την εξέταση στην Ελλάδα και θα σου σταλούν για εκτίμηση τα υλικά». Την κάνω.
Στις 10 Δεκεμβρίου το απόγευμα έρχεται ο γιατρός, κάθεται στην θέση που κάθεσαι τώρα. Είναι σε πλήρη απογοήτευση. Μου λέει: «Μετάσταση στα κόκαλα, στο δεύτερο θωρακικό κι άλλα πέντε σημεία θεωρούνται απλώς ύποπτα».
Η εξέλιξη ήταν εξαιρετικά απρόβλεπτη. Οταν το πληροφορήθηκε ο Μαλαγκό στο Λονδίνο έπαθε σοκ με την ταχύτητα μετάβασης. Ενδέχεται, προ της εγχείρησης, να έφυγε κύτταρο που δεν πιάστηκε στο πετ σκαν, δυστυχώς γίνονται αντιληπτά όταν πια δημιουργήσουν αποικίες.
Ξεκίνησα από τον Δεκέμβριο τις ακτινοβολίες, στις 20 Ιουνίου κλείνει ο πρώτος κύκλος χημειοθεραπείας. Τον Μάρτιο είχαμε ένα ικανοποιητικό κατά το γιατρό αποτέλεσμα του πετ σκαν. Υπάρχουν τα ευρήματα του Δεκεμβρίου, παραμένουν όμως στο ίδιο στάτους χωρίς να έχουν επεκταθεί. Θεωρεί ότι φρενάρισε. Κάθε τρεις μήνες θα κάνουμε εξετάσεις.
● Φαίνεσαι πολύ καλά παρά την ταλαιπωρία της χημειοθεραπείας.
Νομίζω ότι αντιμετωπίζω τον καρκίνο με δύναμη, έτσι πρέπει να γίνεται. Η αθλιότητα της χημειοθεραπείας δεν με έχει καταβάλλει, νιώθω ισχυρός, είμαι και δημιουργικός.
Είναι μονόδρομος. Ξυπνάω στις 8 το πρωί και δουλεύω. Μετά τη χημειοθεραπεία βάζω πρόβα 7-9 και ο γιατρός τρελαίνεται.
Εχει αποδειχτεί και ιατρικά πως αν δώσεις κατάθλιψη στον καρκίνο είναι το καλύτερό του. Ε, λοιπόν, εγώ θα τον δυσκολέψω όσο μπορώ.
● Ο χρόνος έχει αποκτήσει πια άλλη διάσταση;
Πάντα πίστευα ότι δεν πρέπει να μου ξεφύγει στιγμή. Σε ό,τι έχω κάνει εδώ και χρόνια, τραβούσα τον χρόνο. Το έχω πει εγκαίρως, όχι τώρα όπου θα λογιζόταν ως προφανές εξαιτίας της κατάστασής μου.
Πάνε 20 χρόνια, όταν οι εφημερίδες ήταν αλλιώς και οι δημοσιογράφοι αλλιώς, όπου σε μια συνέντευξή μου στην εφημερίδα «Τα Νέα» διάλεξαν για τίτλο κάτι που είχα πει σχετικά με το θέμα που συζητάμε τώρα: «Κατά μέσον όρο ζούμε μόλις 4.160 Σαββατοκύριακα».
Ετσι είναι. Κι αυτά τα Σαββατοκύριακα περνούν σαν αστραπή. Μην τα αφήνουμε χωρίς δράση, χωρίς γέμισμα απ’ ό,τι καίει τον καθένα. Ερωτα, τέχνες, ιδέες, ταξίδια, φίλους, οικογένεια.
Εξετάζοντας το παρελθόν θα σου πω ναι, είμαι ευτυχισμένος. Τυχερός κι ευλογημένος. Λίγα μου ξέφυγαν, κυριολεκτώ. Κάποια που είτε καταλάβαινα ότι έφευγαν είτε όχι, αλλά τελικά ήταν δευτερεύοντα.
Ακουσέ με, μην αφήσεις ούτε δευτερόλεπτο να φύγει χωρίς να το νιώθεις. Μη κάνεις το λάθος και δεν υπολογίσεις την στιγμή ασχολούμενη με σκέψεις δεύτερης, τρίτης σημασίας.
● Πώς διαστέλλεται ο χρόνος;
Θα σου πω ένα παράδειγμα. Ετοιμάζοντας το 1992 την όπερα «Η επιστροφή της Ελένης» υπήρξαν κάποιες εμπλοκές με το εξωτερικό με αποτέλεσμα να μετακινηθούν οι ημερομηνίες. Δεν ήθελα να χάσω την ευκαιρία.
Δούλευα για 8 μήνες επί 20 ώρες την ημέρα με κάποια διαλείμματα 12ωρου ύπνου κάθε 12 μέρες. Οταν ολοκληρώθηκε διαπίστωσα το εξής. Η παρτιτούρα είναι παχιά, κάπου 1000 σελίδες.
Ανοιγα τυχαία μία σελίδα, η μουσική είναι γρήγορη, μια μελωδία που κρατάει δέκα δευτερόλεπτα.
Σε πόσο χρόνο έγραψα αυτή τη σελίδα με τις ιδέες, τα τρομπόνια, τις τρομπέτες, τα βιολιά, τα βιολοντσέλα, τις χορωδίες, τις φωνές κι όλους τους συνδυασμούς μεταξύ τους;
Σε τρεις ώρες. Εγκλώβισα τον πούστη τον χρόνο σε δέκα δευτερόλεπτα… Από τότε το αίσθημα αυτό ήταν καθημερινό σε ό,τι αφορούσε τη μουσική κυρίως μια συγκεκριμένη της μορφή. Από τότε τσίμπησα την ιστορία της στιγμής, που σου έλεγα πριν.
● Τι άλλαξε μέσα σου αυτούς τους τελευταίους μήνες. Τι σκέφτηκες για εσένα, για τους ανθρώπους που αγαπάς, γι’ αυτό που ήρθε τόσο αναπάντεχα.
Δεν σκέφτηκα ποτέ γιατί ήρθε σ’ εμένα. Ο καρκίνος έχει χτυπήσει όλα τα σπίτια. Υπήρχαν λόγοι: Η διατροφή, το περιβάλλον, η χρόνια διήθηση λίπους, ο διαβήτης 25 χρόνια, συν το άγχος των τελευταίων χρόνων.
Εννοώ τα χρόνια της κρίσης, τα οικονομικά, μη ξεχνάς κουβαλούσα στην πλάτη μου έξι οικογένειες με μηνιάτικο. Εντάξει, ήρθε. Δεν χέστηκα από τον φόβο μου…
● Καμιά στιγμή;
Καμιά, στο λέω με απόλυτη ειλικρίνεια. Εχω τέσσερα παιδιά, την Κωνσταντίνα, τη Σεσίλ, την Αλεξάνδρα, τον Στέργιο. Αν όχι τώρα, πότε θα τους δώσω τη σωστή αντίληψη για το πώς πρέπει να μάχονται στη ζωή;
Τώρα που είμαι με την πλάτη στον τοίχο έχει μεγαλύτερο νόημα να τους στείλω σαφές το μήνυμα. Οχι, δεν φοβήθηκα.
Εχω πλήρη συνείδηση ότι πρόκειται για πολυπαραγοντική ασθένεια η οποία αυτονομείται – άρα δεν εξαρτάται από εσένα πώς το παλεύεις.
Ομως θα σου πω κάτι: Στον όποιο βαθμό κάποια πράγματα εξαρτώνται από εμένα, το παλεύω του κερατά… Σε εκείνο τον βαθμό που έχω έστω μικρό ρόλο, θα του βγάζω τη γλώσσα. Δεν θα τον κοροϊδεύω έτσι κι αλλιώς, όχι. Ξέρω πως μπορεί να αυτονομηθεί. Δεν είμαι βλαξ ούτε ζω με ψευδαισθήσεις.
Ενα πρωί κοιτάχτηκα στον καθρέφτη και του είπα: «Τα έβαλες με λάθος άνθρωπο. Θα σε ταλαιπωρήσω φρικτά».
Αν με ρωτήσεις τι ελπίζω, θα σου πω όχι την ίαση αλλά να καταστήσω το νόσημα χρόνιο. Η ιατρική εξελίσσεται. Βλέποντας και κάνοντας. Και ζώντας κάθε λεπτό.
Ας πούμε ότι ζω τάδε καιρό, δεν τον προσδιορίζω. Δεν πρέπει να τον ζήσω καλά;
● Στις 13 Απριλίου έκλεισες τα 71 σου.
Οντας δυναμικός, αισθανόμενος νέος και δημιουργικός, αν σκεφτώ την ηλικία μου προκύπτει ένα 120 χρόνων. Οχι γιατί με αισθάνομαι γερασμένο, αλλά γιατί έχω βιώσει πολύ πυκνά τη ζωή μου.
Για όνομα του θεού, μόνο μία από τις 3, 4 διαστάσεις της δουλειάς να πάρεις, συν την προσωπική ζωή, τέσσερα παιδιά, πολιτιστική διαχείριση από της αρχές της δεκαετίας του ’80 ώς το 2006 -όχι μόνο το υπουργείο-, τα κλασικά έργα που είναι σκληρή δουλειά μηνών από το πρωί ώς το βράδυ, το τραγούδι, η σύνθεση, η ηχογράφηση 70 δίσκων, οι ενορχηστρώσεις, τα χιλιάδες λάιβ, τι αθροίζουν;
● Τέσσερις ζωές σε μία…
Και κάποιος μπορεί να σου πει: «Ασ’ το, τελείωσε ο κύκλος». Ε, αυτό δεν μπορείς ποτέ να το πεις στον εαυτό σου. Οχι γιατί έχεις το αίσθημα του αθάνατου, δεν το είχα ποτέ, ούτε καν για τη δουλειά μου.
Τι με νοιάζει το 2084 ποιοι θα πίνουν νερό έξω στη βρύση; Απ’ αυτή την άποψη είμαι ήσυχος. Πάντα έλεγα: αυτό που θέλω ας γίνει τώρα που υπάρχω.
Η σχέση με τον κόσμο, η συνομιλία με κάποιους μέσω της μουσικής, αυτό με ενδιαφέρει. Κι επειδή μπορεί ν’ ακούγομαι εξωφρενικός, σου λέω ότι είμαι ειλικρινής, ειδικά έτσι όπως είμαι τώρα. Οχι, δεν θέλω να κλείσει ο κύκλος.
❝ Κι ένα δευτερόλεπτο πριν το τέλος να ονειρευόμαστε ❞
● Κι όταν βλέπεις τους ανθρώπους σου να κλονίζονται;
Θα σου κάτι προσωπικό, κρίνε εσύ αν είναι δημοσιεύσιμο. Εκείνη την εβδομάδα όπου υπήρχε ένδειξη για συκώτι και κόκαλο, στο σπίτι είχε πέσει θανατικό.
Ευρισκόμενος σε πολύ δύσκολη κατάσταση έγραψα ένα γράμμα τεσσάρων σελίδων στη Μαρία και στα παιδιά. Τους είπα: «Θέλω χαμόγελα και δύναμη, έτσι έζησα όλη μου την ζωή. Οχι κλάμα, όχι φόβο».
Νομίζω ότι τους επηρέασε βαθιά. Τώρα, πώς ήμουν όταν το έγραφα είναι άλλης τάξεως συζήτηση. Ασ’ το…
Εχω βάλει ένα στόχο: Να επαναλάβω ένα πολύ τρυφερό ταξίδι. Πριν από έξι χρόνια, όταν ο Στέργιος ήταν 11 χρόνων, πήγαμε οι δυο μας ως οπαδοί της Μπαρτσελόνα για ένα τετραήμερο στη Βαρκελώνη. Είδαμε τον αγώνα και μετά περιπλανηθήκαμε στην πόλη. Καταλήξαμε σ’ ένα ρεστοράν όπου εκείνος διάλεξε αντρεκότ με βάσκικη σάλτσα. Ξετρελάθηκε.
Τον ξαναπήγα στο ίδιο ρεστοράν και την επόμενη μέρα. Αυτό το φαγητό έμεινε στο μυαλό του, έγινε το αγαπημένο του.
Σκέφτηκα ότι σε οκτώ χρόνια, το 2026 δηλαδή, στις 11 Απριλίου, δύο μέρες πριν εγώ γίνω 79 χρόνων ο Στέργιος θα κλείνει τα 25 του. Θα ήθελα τότε να ξαναπάω στη Βαρκελώνη με την οικογένεια για να γιορτάσουμε τα γενέθλια. Είπα την σκέψη μου στον Μίλτο Πασχαλίδη. Μου είπε: «Και δεν έχεις βγάλει ακόμα τα εισιτήρια βρε μαλάκα;»…
● Δεν έχεις χάσει το χιούμορ, τον σαρκασμό, τον αυτοσαρκασμό σου. Μαθαίνω κι άλλους τέτοιους σκωπτικούς διαλόγους με συνεργάτες σου…
Είμαι όπως ήμουν πάντα. Ισως μερικοί ακούγοντας για καρκίνο και μάλιστα τόσο σοβαρό, φαντάζονται τη χειρότερη εικόνα, τη χειρότερη ψυχολογία.
Εχω την εντύπωση -μη λέω μεγάλες κουβέντες γιατί αυτός λειτουργεί αυτόνομα όσο κι αν τον δυσκολεύω- ότι τα καταφέρνω. Αν κερδίσει αυτός, ναι, θα πέσω κάτω. Ομως η στάση μου θα είναι ίδια…
Με ρώτησες κάποια στιγμή τι άλλαξε στη ζωή μου από τον περασμένο Ιούλιο. Πάντα έκανα μεσομακροπρόθεσμους προγραμματισμούς. Τώρα, για να είμαστε σοβαροί, αυτό δεν μπορώ να το κάνω. Εγραψα ένα σόλο βιολοντσέλο, μου πήρε επτά μέρες.
Μετά την εξέταση του Ιουνίου θα δω τι μπορώ να κάνω το καλοκαίρι. Για το επόμενο Πάσχα δεν ξέρω τίποτα. Πρέπει να φέρνω και να επιβεβαιώνω στη ζωή μου το κάθε τρίμηνο. Και, όσο κι αν ακούγεται παράλογο, πρέπει να αισθάνομαι καλά μ’ αυτό.
Θα φρενάρουμε τον χρόνο. Ολα φιλτράρονται μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία. Αλλαξε και κάτι άλλο. Αν και τα τελευταία χρόνια ήμουν προσανατολισμένος προς τα εκεί.
Εφούλα, το παρακάναμε με τις εμμονές μας… Ανεξάρτητα αν πολλοί αδίκησαν τους εαυτούς τους, τους αδικήσαμε κι εμείς. Στα 25 μου για λόγους ιδεολογικούς και κυρίως αισθητικής, πέταγα στο καλάθι των αχρήστων ανθρώπους επί ανθρώπων. Δεν μιλώ μόνο για το λάιφ στάιλ ούτε για τους μικροανταγωνισμούς στο σινάφι μας παρότι υπήρξα γενναιόδωρος, ειδικά με τους νεότερους.
Αν και… καλοφαγάς, δεν με ενδιέφερε το κομμάτι της μικρής πίτας στον χώρο, ούτε το πώς τη μοιράζονταν οι άλλοι.
Φίλοι μου στη δεκαετία του ’80 έφτιαξαν ένα βιβλίο για τα τραγούδια που έπρεπε να βρίσκονται στην εκπαιδευτική ύλη Γυμνασίου και Λυκείου. Υπήρχαν 9 συνθέτες, όχι ο Μικρούτσικος. Με ενόχλησε λίγο στην αρχή και μετά τίποτα. Δεν έμεινε στο μυαλό μου, δεν μετέβαλε τη στάση μου.
Τον τελευταίο χρόνο αυτό το αίσθημα κατανόησης έγινε εντονότερο. Είμαι καλοπροαίρετος, έχω δικαιολογίες για ανθρώπους και συμπεριφορές, δεν μπαίνω στη διαδικασία δευτερευόντων θεμάτων. Οσο ο άνθρωπος πλησιάζει στο φινάλε τόσο πρέπει να επικεντρώνεται στα κύρια.
● Τελειώνουν όλα με τον θάνατο;
Αν μιλάς για την μετά θάνατο ζωή σύμφωνα με τις θρησκείες, δεν την πιστεύω. Η ζωή μας είναι εδώ και καταλήγει εδώ.
Είμαι οπαδός της Κοσμολογίας, λατρεύω τον Αϊνστάιν, τους μάστορες της Κβαντομηχανικής, το Σύμπαν, τα ταξίδια στον χρόνο. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 αμφιταλαντεύτηκα: Μουσική ή Κοσμολογία.
Είχα τελειώσει το Μαθηματικό, είχα ήδη μια υποτροφία για τις ΗΠΑ. Αν πήγαινα θα έκανα Ανώτερα Μαθηματικά ή Κοσμολογία, Αστρονομία. Ξέρω ότι η ενέργεια, ακόμα κι αυτή της μεγάλης έκρηξης πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια, δεν χάνεται.
Δεν μπορώ να διατυπώσω τι σημαίνει ενέργεια, πάντως σίγουρα δεν σημαίνει συνείδηση έτσι όπως εμείς την αναγνωρίζουμε ώστε να έχει κι ένα νόημα το μετά.
● Γερνάμε, το διάνυσμα προς τα εμπρός μικραίνει. Πώς μπορούμε να κάνουμε τον χρόνο που απομένει ποιοτικό;
Θα γίνω πληκτικός, αλλά θα στο ξαναπώ: Πέρα από το να διευρύνεις τη γνώση, να κυνηγάς την κάθε στιγμή. Το ταξίδι, όταν μπορείς να το κάνεις, ανοίγει ένα παράθυρο στο όνειρο.
Ο άνθρωπος που δεν ονειρεύεται δεν ζει. Ο Καββαδίας έλεγε «λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται». Κι ένα δευτερόλεπτο πριν το τέλος πρέπει να ονειρευόμαστε. Μόνο τότε υπάρχει η πιθανότητα να απογειωθούμε.
❝ Είμαι ευτυχισμένος ❞
● Σήμερα τι προτεραιότητες βάζεις;
Τον Στέργιο, τον ακούς που παίζει πιάνο. Τις κόρες μου. Τη Μαρία. Είκοσι πέντε χρόνια έχουμε μια θαυμάσια σχέση, ερωτική, συντροφική, με τα πάνω και τα κάτω της.
Εκείνη παθιάζεται με τη δουλειά μου μένοντας πάντα έξω από τις διαδικασίες, δεν υπήρξε ποτέ η κυρία Μικρούτσικου. Κι εγώ παθιάζομαι με τη δική της, την παιδική λογοτεχνία.
Να σου πω κάτι; Ακούγεται άσχημα, αλλά χάρη στον καρκίνο, από τις 15 Ιουνίου πέρσι, η σχέση μας προσεγγίζει το απόλυτο. Είμαι ευτυχισμένος. Αν δεν υπήρχε ο καρκίνος δεν θα το ζούσα αυτό.
Ο,τι σου είπα σήμερα είναι απολύτως αληθινό. Τα τελευταία χρόνια ήμουν πάντα συγκεντρωμένος στην αλήθεια, απλώς κρατούσα κάποια πράγματα για μένα. Τώρα δεν έχει νόημα να τα κρατήσω.
Θέλω να ξαναδώ κόσμο στις συναυλίες, να έρθω σε επαφή μαζί του. Θα κάνω μια μικρή γύρα το καλοκαίρι όσο μου επιτρέπουν οι θεραπείες
. Και θέλω, αν όλα πάνε καλά, ο Οκτώβρης να με βρει με τη Μαρία στην Σεβίλλη. Τι σκέφτεσαι;
● Σκέφτομαι πως τον Οκτώβρη θα πας με τη Μαρία στη Σεβίλλη.
Ναι… Το θέλω πολύ.
● Τι σου συμβαίνει όταν βρίσκεσαι πάνω στη σκηνή. Νομίζει κανείς ότι απογειώνεσαι, ότι φεύγεις…
Μα φεύγω… Εδώ και 20 χρόνια που παίζω τους «Επτά νάνους» εγώ εξαφανίζομαι. Για δέκα λεπτά λείπω, δεν είμαι εκεί κι ας νομίζουν ότι με βλέπουν να παίζω. Ακριβώς επειδή αυτό το συγκεκριμένο δεκάλεπτο έχει επαναληφθεί πάμπολλες φορές, μπορώ να βγάλω συμπεράσματα.
Κοίτα, πέρασα διάφορες φάσεις από τα είκοσί μου. Αρχικά ως παιδί της Αριστεράς με ενδιέφερε ο κόσμος, όμως με τις προϋποθέσεις της τέχνης μου κι όχι της δικής του κατανόησης, των δικών του επιθυμιών. Ηθελα να αποδεχτεί τον δικό μου τρόπο.
Οταν είσαι στην αρχή δεν ξέρεις να μετρήσεις αν η επιτυχία που κάνεις είναι πρόσκαιρη ή αν θ’ αντέξει στον χρόνο. Και τότε με ενδιέφερε η συνομιλία με λίγους, με κάποιους όπου ένιωθα πιο συγγενικά μουσικά. Ας πούμε με όσους ασχολούνταν με τη μουσική, γραφιάδες, φίλους κ.λπ.
Μετά από 10 χρόνια, όπου τα τραγούδια μου άρχισαν να περνούν και στη δεύτερη γενιά, η απεύθυνση, η σχέση με τον κόσμο, έγινε απολύτως άμεση, επείγουσα, πυρηνική.
● Και τι να πούμε για τον Καββαδία που πέρασε στην τρίτη γενιά…
Οταν μπήκαν στο παιχνίδι όσοι ήταν αγέννητοι στη δημιουργία του Καββαδία, τότε άλλαξε η σκέψη μου.
Δεν είναι λίγο να συνειδητοποιείς ότι το τραγούδι σου αφορά ένα τόσο μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, ότι δεν ξεχνιέται μέσα στον χρόνο. Ή να βλέπεις πως από το 1982 με το «Με μια πιρόγα φεύγεις και γυρίζεις» τρεις γενιές έχουν περπατήσει μαζί του, έχουν κλάψει, έχουν ερωτευτεί, έχουν διαδηλώσει.
Τότε δεν ενδιαφέρεσαι να συνομιλήσεις με τους ειδικούς της μουσικής, με τους κριτικούς, αλλά με τον ίδιο τον κόσμο και μάλιστα εγκάρδια γιατί σ’ αυτόν εγγράφεται η διαχρονία της δουλειάς σου.
Σου απαντώ ειλικρινέστατα λοιπόν ότι αυτό που βλέπεις να μου συμβαίνει στη σκηνή είναι η ανάγκη κάθε φορά μιας καινούργιας συνομιλίας με τον κόσμο. Κι πριν απ’ αυτήν έχω πάντα μεγάλη αγωνία.
● Μετά από τόσα λάιβ έχεις ακόμα την αγωνία της επαφής με τον κόσμο;
Επιμένω, τίποτα δεν είναι δεδομένο πριν αρχίσει και τελειώσει ο αγώνας. Ακόμα και Μπαρτσελόνα-ΠΑΣ Γιάννινα μπορεί να έρθει 0-0…
Ακριβώς επειδή η σχέση με τον κόσμο είναι ουσιαστική, θέλω κάθε φορά να το κερδίζω. Ομως ποτέ δεν το ξέρω από την αρχή. Αλλά αν είσαι κάτω και μετά από 5 λεπτά σου κλείσω το μάτι, θα ξέρεις ότι έχω πια καταλάβει. Δεν χρειάζομαι το φινάλε.
● Σκέφτηκες ότι ο κόσμος μπορεί να ταυτίσει συναισθηματικά τις συναυλίες με το θέμα της υγείας σου;
Σε όλους μας υπάρχει πια μια αυξημένη ευαισθησία. Και ναι, ευθύνομαι γι’ αυτό με την έννοια ότι δεν έκρυψα εξαρχής την ιστορία, δεν την έβγαλα φυσικά στην αγορά, δεν την έκανα μελό. Ομως, αν θέλεις να συνομιλείς ειλικρινά με τον κόσμο, δεν δίνεις μια ψεύτικη εικόνα.
Οι συνεργάτες μου επέμεναν γι’ αυτές τις συναυλίες. Αμφιταλαντεύτηκα, γιατί υπήρχαν δυο κίνδυνοι. Δεν ήθελα να θεωρηθεί ότι πρόκειται για τις τελευταίες μου… Οταν ξέρουν ότι έχεις μια σοβαρή ασθένεια και ξαφνικά ακούν ότι συγκεντρώνεις έντεκα σπουδαίους τραγουδιστές, εκεί πάει ο νους.
Επίσης φοβήθηκα μη περάσει κάποιου από το μυαλό ότι πάω να εκμεταλλευτώ την ασθένεια. Συμφώνησα για τους λόγους που σου έλεγα πριν.
Μου λείπει το ζωντανό, μου λείπει ο κόσμος. Απέρριψα μεγάλους χώρους, είμαι εναντίον, δεν θέλω ο άλλος να βλέπει με τα κιάλια.
Εστειλα μηνύματα και μέιλ σε έντεκα πρόσωπα -ήδη είναι πολλά αν δεν θέλουμε παρέλαση «μοντέλων» αλλά ν’ ακούσουμε κάτι- και μέσα σε δευτερόλεπτα μου απάντησαν όλοι: όπως θέλεις ό,τι θέλεις.
● Μα σε ξάφνιασε η ανταπόκριση;
Κοίτα, παραήταν αγαπητικό απ’ όλους. Η Χαρούλα μου είπε: «Αν θες τραγουδάω, χορεύω, σου ανάβω το πούρο ή κάθομαι σε μια γωνιά της σκηνής να λέω χαζομάρες».
Θα συναντηθώ με ανθρώπους που περπάτησα μαζί τους για πολύ ή λίγο, παλιούς και νέους.
Με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου δώσαμε την πρώτη χειραψία το ’73, πιτσιρικάδες, στη μεταπολίτευση. Η φωνή του σκίζει τις δεκαετίες άφθαρτη.
Τι να πεις για τον Γιώργο Νταλάρα, τον ερμηνευτή -όταν τον γνώρισα ήταν ήδη σταρ- που έκανε το ελληνικό τραγούδι γνωστό σ’ όλο τον κόσμο;
Για τον Μανώλη Μητσιά θα επαναλάβω αυτό που μου είπε ο Αλκαίος το 2006 όταν άκουσε από το τηλέφωνο το πρώτο τραγούδι από το «Υπέροχα μονάχοι»: «Θάνο αν δεν υπήρχε ο Μητσιάς θα έπρεπε να τον εφεύρουμε».
Ο Γιάννης Κότσιρας με το τεράστιο χάρισμα, φίλος αγαπημένος. Ο συνοδοιπόρος σε δύσκολα ταξίδια Γιώργος Μεράντζας και η φωνάρα Κώστας Θωμαΐδης. Οι σπουδαίοι τραγουδοποιοί Μίλτος Πασχαλίδης και Χρήστος Θηβαίος. Είμαι περήφανος που η Ρίτα Αντωνοπούλου έκανε μαζί μου τα πρώτα της βήματα όπως και η νεότερη Μαριάννα Πολυχρονίδη. Εγώ θα έλεγα όσοι κρυφά και φανερά περπάτησαν μαζί μου κι αυτό δεν αφορά μόνο τους ερμηνευτές, αλλά και τους μουσικούς, τους τεχνικούς, μόνιμους συνεργάτες όπως τον Θύμιο Παπαδόπουλο, τον Μάνο Τρανταλίδη.
❝ Το ΚΚΕ έχει τις ορθότερες θέσεις ❞
● Προηγήθηκαν κι άλλες συναυλίες τον περασμένο Μάρτιο. Επαιξες για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ τη «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι» σε μετάφραση Γ. Ρίτσου και την «Καντάτα για τη Μακρόνησο» σε ποίηση Γ. Ρίτσου. Δύο έργα γραμμένα πριν από 43 χρόνια, πριν καν γίνεις 28 χρόνων…
Εγώ που έχω δώσει χιλιάδες συναυλίες που ήμουν μανιακά εναντίον των κακών χώρων, που μου άρεσε να παίζω μόνο σε κλειστούς -το καλοκαίρι αναγκαστικά σε ανοιχτούς, όσο γινόταν σε κάστρα, θέατρα, κάποτε και σε άχαρους χώρους-, έζησα μια στιγμή που σε διαβεβαιώνω δεν μου έχει ξανασυμβεί.
Ηρθαν έντεκα χιλιάδες άνθρωποι. Και στις τρεις συναυλίες, αλλά κυρίως στο Γαλάτσι, συνέβη κάτι μοναδικό. Η «Καντάτα για τη Μακρόνησο» ως θέμα είναι οικείο, ως μουσική φόρμα όμως είναι πολύ δύσκολο να το παρακολουθήσουν ακόμα και ειδοποιημένοι ακροατές. Επί 60 λεπτά δεν ακούστηκε ούτε βηχάκι, ούτε κιχ. Επικρατούσε απόλυτη σιωπή κι εγώ έπαιζα πιανίσιμο με ένα τρομπόνι.
Αυτό το κοινό δεν το είχα συναντήσει ξανά ούτε με δική μου μουσική αλλά ούτε ως θεατής άλλων συναυλιών.
Το δεύτερο γεγονός που δίπλωσε φτιάχνοντάς μου τη μέρα -ίσως μία από τις καλύτερες της ζωής μου σ’ αυτά τα 50 χρόνια μουσικής- ήταν αυτή η 55λεπτη ομιλία του Δ. Κουτσούμπα πάνω στη δουλειά μου.
Μήπως νομίζεις ότι αναφέρθηκε στον συνθέτη που έγραψε τραγούδια για την επανάσταση, το κόμμα κλπ.; Οχι, μίλησε αναλυτικά για το τι σημαίνει ατονική μουσική στη δουλειά του Μικρούτσικου!
Πώς λειτούργησε σ’ αυτήν η αποστασιοποίηση του Μπρεχτ για πρώτη φορά στην Ελλάδα και μάλιστα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Μια μεστή, καίρια ανάλυση δεκάδων σε καθαρά αισθητικό επίπεδο. Τρελαθήκαμε όλοι.
Ενιωσα τέτοια θεραπευτική ανάταση που την επομένη ξύπνησα και δεν είχα καρκίνο… Λες και η χαρά που πήρα απ’ αυτό το εξαιρετικό κοινό και την απρόσμενη προσέγγιση του Κουτσούμπα πάνω στο έργο μου να το έσβησε από το μυαλό μου.
● Η επανασύνδεση με το ΚΚΕ, το κόμμα στο οποίο ανήκες κάποτε, τι σκέψεις γέννησε;
Διαγράφτηκα από το ΚΚΕ το 1984. Εκτοτε, επί 34 χρόνια, ούτε μία φορά, παρά τις όποιες πολιτικές διαφωνίες μου, επιτέθηκα ή μίλησα απρεπώς γι’ αυτό. Εκανα μεγάλη διαδρομή, έψαξα, αναθεώρησα, ξαναδιάβασα, σκέφτηκα τι συνέβη τελικά σε εκείνη τη Σοβιετική Ενωση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ηταν όλα χάλια; Οχι.
Ανεργία μηδέν και σκέψου: ανεργία σημαίνει ανελευθερία. Κοινωνικές παροχές, δωρεάν υγεία, παιδεία, πολιτισμός, τέχνες. Χάρη σ’ αυτή τη χώρα διαλύθηκε ο ναζισμός.
Παιδιά, δεν είναι καλαμπούρι όλο αυτό, πρέπει να το υπολογίσουμε σωστά. Παλιά η διαφωνία μου με το ΚΚΕ ήταν πάνω στην έννοια του εφικτού.
Ακόμα πιστεύω στο εφικτό αλλά ως λάτρης της Ιστορίας κι επειδή θεωρώ ότι λαοί χωρίς ιστορική μνήμη και γνώση είναι αδύνατον να παίξουν ρόλο στο παρόν και το μέλλον, σε καλώ να εξετάσουμε τα τελευταία χρόνια.
Κόμματα και κινήματα που ξεπήδησαν από την Αριστερά και δούλεψαν πάνω στο εφικτό, όλα αλλοτριώθηκαν και ενσωματώθηκαν στο σύστημα.
Οπως και τα σημερινά παλικάρια του ΣΥΡΙΖΑ. Αρχισα να σκέφτομαι πολύ σοβαρά τι σημαίνει να κρατάς τις θέσεις σου.
● Αρκεί άραγε αυτή η προσήλωση στις θέσεις και η σταθερή άρνηση για οποιαδήποτε εμπλοκή με την τρέχουσα πολιτική;
Ο τελευταίος που θα επιχειρήσει μια αγιοποίηση είμαι εγώ. Προβλήματα υπάρχουν αλλά μη μου πεις ότι το ΚΚΕ δεν δημιουργεί μια αίσθηση εμπιστοσύνης στους ψηφοφόρους του. Αν υποθέσουμε ότι γίνονταν εκλογές και το αποτέλεσμα δεν αφορούσε τον σχηματισμό κυβέρνησης, το ποσοστό αυτών που σέβονται το ΚΚΕ θα ήταν πάνω από 35%.
Εδώ και 4,5 χρόνια παρακολουθώ τι συμβαίνει. Κυρίως στην Ελλάδα της κρίσης, απ’ όλο το φάσμα των κομμάτων δεν το συζητώ ότι το ΚΚΕ έχει τις ορθότερες θέσεις.
Η κατάρρευση του κυβερνώντος κόμματος είναι τερατώδης κι έχει κάνει ζημιά στην έννοια της Αριστεράς. Τους ακούω να λένε «εμείς ως αριστεροί» και η φράση αγγίζει πια το όριο του αστείου.
Φυσικά αυτή η έκπτωση δεν νομιμοποιεί την αντιπολίτευση, αυτή που μας έχωσε στον λάκκο των λεόντων.
● Θα ξεκολλήσουμε κάποτε;
Εχουμε πολύ δρόμο. Το θέμα δεν είναι ελληνικό. Είναι το διεθνές που με φοβίζει.
Ως μαρξιστής μένω πάντα στο γεγονός ότι η επανάσταση, η ανατροπή, η αλλαγή, δεν έρχεται από ένα κράτος ή ένα κόμμα. Συνοδεύεται από αλυσιδωτές αντιδράσεις.
Και πού να δεις τέτοιες σήμερα; Στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Γαλλία, την Ιταλία;
Τώρα βλέπεις μόνο το ακροδεξιό να ανθίζει, ό,τι συμβαίνει πάντα όταν οι δυο πόλοι του συστήματος, συντηρητικοί και σοσιαλδημοκράτες, συγκλίνουν.
