75 xρόνια από την ίδρυση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ)
Συμπληρώνονται 75 χρόνια από τις 23 Φλεβάρη 1943, όταν σε ένα σπίτι, στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3, στους Αμπελοκήπους, ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ. Η ίδρυσή της αποφασίστηκε με πρόταση της ΟΚΝΕ στη σύσκεψη αυτή του Φλεβάρη του ’43. Η ίδρυση της ΕΠΟΝ πραγματοποιείται με τη διάλυση και συγχώνευση όλων των οργανώσεων που υπογράφουν αυτό το ιδρυτικό.
1. Σήμερα 23 Φλεβάρη 1943 συνήλθε στην Αθήνα Πανελλαδική Σύσκεψη στην οποία πήραν μέρος:
α) Οι αντιπροσωπείες εθνικών οργανώσεων Νέων: «Αγροτικής Νεολαίας Ελλάδος», «Ενιαίας Εθνικοαπελευθερωτικής Εργατοϋπαλληλικής Νεολαίας», «Ενιαίας Μαθητικής Νεολαίας», «Ένωσης Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», «Θεσσαλικού Ιερού Λόχου», «Λαϊκής Επαναστατικής Νεολαίας», «Λεύτερης Νέας», «Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος», «Σοσιαλιστικής Επαναστατικής Πρωτοπορίας Ελλάδος», «Φιλικής Εταιρείας Νέων».
β) Αντιπροσωπεία του ΕΑΜΝ Μακεδονίας, Πελοποννήσου και τα μέλη της ΚΕ του ΕΑΜΝ.
γ) Αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου των φίλων της νέας γενιάς.
2. Η σύσκεψη συνήλθε με την πρωτοβουλία της Κ.Ε. του ΕΑΜΝ και με σκοπό ίδρυσης Ενιαίας Πανελλαδικής οργάνωσης της νέας γενιάς. Η σύσκεψη ομόφωνα απεφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης με τον τίτλο Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) και με έδρα την Αθήνα.
3. 
Η ίδρυση της ΕΠΟΝ πραγματοποιείται με την διάλυση και συγχώνευση όλων των οργανώσεων που υπογράφουν αυτό το ιδρυτικό. Με την υπογραφή αυτού του ιδρυτικού, όλες οι παραπάνω οργανώσεις παύουν να υφίστανται και αυτόματα οι δυνάμεις, τα τεχνικά, οικονομικά κ.λπ. μέσα περνούν στην ΕΠΟΝ. Αυτός ο όρος αφορά και την Κ.Ε. του ΕΑΜΝ και τις ιδιαίτερες δυνάμεις του που είναι συγκροτημένες σε ομάδες του.
4. Η Πανελλαδική σύσκεψη απεφάσισε ομόφωνα την εκλογή προσωρινού Κεντρικού Συμβουλίου και του έδωσε την εντολή να διευθύνει την ΕΠΟΝ ώσπου να συνέλθει Πανελλαδική Συνδιάσκεψη ή Συνέδριο της ΕΠΟΝ που θα εκλέξει το νόμιμο συμβούλιο. Ως την σύγκληση συνδιάσκεψης ή συνεδρίου το προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο θα διευθύνει την ΕΠΟΝ.
5. Η Πανελλαδική σύσκεψη εκλέγει 3μελή επιτροπή επεξεργασίας καταστατικού της ΕΠΟΝ. Το καταστατικό αμέσως μετά την έγκριση του απ’ το Προεδρείο του Προσωρινού Κεντρικού Συμβουλίου μπαίνει σε εφαρμογή. Η τελική έγκριση του καταστατικού θα γίνει από την πρώτη Πανελλαδική Συνδιάσκεψη ή Συνέδριο της ΕΠΟΝ.
6. Οι βασικοί σκοποί που πρέπει να περιέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ είναι:
α) Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.
β) Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον, και με οποιανδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού και της νέας γενιάς.
γ) Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδερφικής συνεργασίας όλων των λαών και των νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής.
δ) Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς. Γενικά πρέπει να καθορίζεται στο καταστατικό ότι η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική-προοδευτική, αντιπολεμική-φιλειρηνική.
ε) Αποφασίζεται η έκδοση δημοσιογραφικού κεντρικού οργάνου με τίτλο «Νέα Γενιά».
στ) Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει και αναθέτει στο Προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ να κάνει διαπραγματεύσεις με κάθε εθνική οργάνωση νέων που δεν θα ’χει προσχωρήσει στην ΕΠΟΝ με σκοπό να προσχωρήσει. Βάση για διαπραγματεύσεις και για προσχώρηση στην ΕΠΟΝ, είναι οι αρχές που περιέχει το καταστατικό της.
ζ) Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπρόσωπο της νέας γενιάς, με συμμετοχή αντιπροσώπου της στην Κ.Ε. του ΕΑΜ.
Αθήναι, 23 Φλεβάρη 1943
“ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ, είσ΄ ο εχθρός των φασιστών,
άξια γενιά των δουλευτών,
καμάρι του λαού ΕΠΟΝ”
Η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και μετά. Από τις γραμμές της πέρασαν 600.000 νέοι και νέες, από τους οποίους ένα μεγάλο ποσοστό εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ. Σε 1.300 υπολογίζονται οι ΕΠΟΝίτες-ίτισσες αντάρτες που έπεσαν στα πεδία των μαχών, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους.
Η ΕΠΟΝ ήταν ο μεγάλος τροφοδότης του αγώνα. Στις πόλεις, στα πανεπιστήμια, στα σχολεία, στα εργοστάσια, στις γειτονιές οι ΕΠΟΝίτες κι οι ΕΠΟΝίτισσες πάλεψαν για το ψωμί και τη λευτεριά, οργάνωσαν λέσχες μάθησης πολιτικής – πολιτιστικής. Έδωσαν από την πρώτη στιγμή τη μάχη κατά της επιστράτευσης, συνέβαλαν στη μάχη κατά της πείνας, πρωτοστάτησαν στις διαδηλώσεις στις πόλεις, στις απεργίες και σε σαμποτάζ κατά του εχθρού, βοήθησαν καθοριστικά στις εκλογές της ΠΕΕΑ (μυστικά τον Απρίλη του 1944), έδωσαν μάχη ενάντια στα ναρκωτικά, που οι Εγγλέζοι ιμπεριαλιστές προσέφεραν «απλόχερα» στην επαναστατημένη νεολαία μετά την απελευθέρωση.
Αντίστοιχα, η δράση της ΕΠΟΝ και στα χωριά στάθηκε ένα μεγάλο σχολείο και φανέρωσε πόσες δυνάμεις έχει ο λαός μας, παίζοντας στα χρόνια της μαύρης σκλαβιάς σπουδαίο πολιτιστικό ρόλο. Αξιοσημείωτη, εξάλλου, είναι και η εκδοτική δραστηριότητα της ΕΠΟΝ με το περιοδικό της, τη «Νέα Γενιά» να κυκλοφορεί από το Μάρτη του 1943 έως τον Οκτώβρη του 1947, αλλά και με δεκάδες άλλα παράνομα περιοδικά και αντιστασιακά έντυπα στην επαρχία.
Χιλιάδες ανταρτόπαιδα – αετόπουλα έγιναν φωτεινά παραδείγματα για το λαό και τη νεολαία, φωτίζοντας με τα ιδανικά τους το δρόμο της ανειρήνευτης πάλης. Στελέχωσαν τον ΕΛΑΣ και αργότερα το ΔΣΕ, δίνοντας λαμπρό αγώνα και στην κορυφαία φάση της ταξικής πάλης στην ιστορία της πατρίδας μας.
Σήμερα, 70 χρόνια μετά, όλα αυτά αποτελούν πλούτο και παρακαταθήκη για το κίνημα, προσφέρουν υλικό για μελέτη, γνώση της ιστορίας, παραδειγματισμό από τα πάμπολλα ηρωικά παραδείγματα που έχει να επιδείξει η ΕΠΟΝ στην εποχή της.
Η ΕΠΟΝ τέθηκε εκτός νόμου με τον περιβόητο νόμο Ν.509 του 1947. Έκτοτε συνέχισε να διατηρείται ως ο δεύτερος παράνομος μηχανισμός του ΚΚΕ, που τον διεύθηνε ο Στ. Κασιμάτης (τον πρώτο διηύθυνε ο Νίκος Πλουμπίδης). Η ΕΠΟΝ διαλύθηκε με απόφαση της 8ης Ολομέλειας του ΚΚΕ που διεξήχθη το Γενάρη του 1958, η οποία αποφάσισε επίσης τη διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων Βάσης του ΚΚΕ και την αναστολή έκδοσης του παράνομου Ριζοσπάστη, διαχέοντας το ΚΚΕ στην ΕΔΑ.
Η ΕΠΟΝ όριζε σαφώς πως είναι μια οργάνωση που θέλει να δράσει και μετά την απελευθέρωση, που ο σκοπός της ήταν ευρύτερα αναμορφωτικός, που στόχευε στην επίτευξη ευρύτερων αλλαγών στην ελληνική κοινωνία. Για αυτό και προσπαθούσε με τη δράση να δίνει στα μέλη της, και όχι μόνο, την ευκαιρία να γευτούν μία προεικόνιση του νέου κόσμου που ήθελε να φέρει, να πραγματοποιεί ήδη την αλλαγή. Όπως μας λέει ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, «για τους νέους της ΕΠΟΝ η προσδοκώμενη μεταπολεμική Ελλάδα ήταν ήδη παρούσα στους μικρόκοσμους των συνοικιακών οργανώσεων. Αυτό που έμενε να γίνει ήταν να εδραιώσουν στη μεταπολεμική κοινωνία όσα κέρδισαν στις έκτακτες συνθήκες της Κατοχής. Μια κανονικότητα που ωστόσο ποτέ δεν ήρθε». Ας το δούμε και με τα λόγια μίας από τις χιλιάδες κοπέλες που οργανώθηκαν στην ΕΠΟΝ: «Μερικά συνθήματα που είχε το ΕΑΜ για καλύτερη ζωή, για δημοκρατία, για ίσες ευκαιρίες για όλους, χωρίς φτώχια […] τα συνθήματα στους τοίχους σου δίνανε μια κατεύθυνση […] Δεν θέλαμε μόνο να ελευθερωθούμε. Μια κι έγινε που έγινε όλη αυτή η φασαρία, μια που τραβήξαμε όλα αυτά, μια και πέθανε τόσος κόσμος […] ε, καλά ήτανε να αλλάξει η ζωή μας. Έτσι δεν είναι; Δεν είναι πολύ φυσιολογικό; […] Νομίζαμε ότι μέσα σ’ αυτό τον αγώνα που ήτανε εναντίον των κατακτητών ότι ήτανε και αυτό μαζί, η αλλαγή της ζωής. Ήτανε μέσα».
Η ΕΠΟΝ, όπως και το ίδιο το ΕΑΜ και η Νεολαία Λαμπράκη αργότερα, χρησιμοποιώντας το ευρύτερο ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο της τότε συγκυρίας (Αντίσταση, αντιφασισμός, πατριωτισμός, λαϊκή υπερηφάνεια), κατάφερε να προσεγγίσει ένα τεράστιο κομμάτι της ελληνικής νεολαίας και διά αυτού του δρόμου να το φέρει σε επαφή με τα αριστερά πολιτικά προτάγματα. Από τις ανάγκες και την ιδεολογία των πολλών, έφτασε στην ιδεολογία της Αριστεράς. Και έτσι, κατάφερε να προσφέρει στους ανθρώπους μία ταυτότητα. Ξέρουμε πως οι ταυτότητες, ειδικά οι συλλογικές, είναι κρίσιμο στοιχείο για την πολιτική δραστηριοποίηση, για τη δυνατότητα των ανθρώπων να κινητοποιούνται. Οι νέοι λοιπόν γίνονταν «ΕΠΟΝίτες», έμπαιναν σε μία συλλογικότητα, αποκτούσαν ένα αίσθημα του «συνανήκειν» και συλλογικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, δίνοντας έτσι στη ζωή και τη δράση τους ένα νέο όραμα και νόημα, συλλογικό, για αυτό και πολύ ισχυρό. Και αυτήν την ταυτότητα του ΕΠΟΝίτη την συγκροτούσαν και τα ίδια τα μέλη της ΕΠΟΝ, χωρίς να υπερισχύει κάποιος φόβος πως αυτό θα αλλοίωνε τον αριστερό χαρακτήρα της οργάνωσης
