“Το «γραμμάτιο» των Ιμίων – Το χρονικό της κρίσης και η συμφωνία της Μαδρίτης” γράφει ο Δημήτρης Μηλάκας
Αν κάποιος αναρωτιέται τι ακριβώς (και γιατί) συμβαίνει το τελευταίο διάστημα πέριξ των Ιμίων και γενικότερα στο Αιγαίο, δεν έχει παρά να ανατρέξει στην πρόσφατη ιστορία. Δεν έχουν άλλωστε περάσει παρά μόλις 22 χρόνια από το βράδυ της 30ής Ιανουαρίου του 1996 και την κρίση των Ιμίων.
Τότε η κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη αποδέχτηκε να διαπραγματευτεί τις τουρκικές διεκδικήσεις, οι οποίες διατυπώθηκαν με την απειλή των όπλων. Από τότε έχει ανοίξει το ζήτημα των γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο, καθώς – σύμφωνα με την τουρκική επιχειρηματολογία – υπάρχουν νησιά, νησίδες και βραχονησίδες στο Αιγαίο των οποίων το καθεστώς δεν διευκρινίζεται από τις Διεθνείς Συνθήκες.
Το τελευταίο διάστημα παρακολουθούμε την τουρκική κυβέρνηση να φέρνει σε πρώτο πλάνο αυτή τη θέση με δηλώσεις αλλά και πράξεις. Από τότε, τα Ίμια είναι μια de facto γκρίζα περιοχή στην οποία δεν έχει πρόσβαση το ελληνικό κράτος. Επιπλέον, από τότε, μια ολόκληρη «δέσμη» ελληνικών ακατοίκητων νησίδων στην περιοχή βρίσκονται στην ίδια «γκρίζα» κατάσταση.
Κάτι που επίσης αξίζει να υπογραμμιστεί είναι ότι σταδιακά το τουρκικό πολιτικό σύστημα στο σύνολό του έχει υιοθετήσει την άποψη ότι η Τουρκία έχει απολέσει 18 νησιά και νησίδες, τα οποία θα πρέπει να πάρει πίσω. Κάποια από αυτά, μάλιστα, δεν είναι ακατοίκητα (Ψέριμος, Αγαθονήσι κ.λπ.).
Καθώς η κατάσταση στην περιοχή βρομάει μπαρούτι και οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Αμερικανών (εγγυητών της ελληνοτουρκικής προσέγγισης) ταλαντεύονται επικίνδυνα, καλό είναι να μην ξεχνάμε και να μην κρύβουμε αυτό που έχει συμβεί, προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την πιθανότητα μιας οδυνηρής συνέχειας και εξέλιξής του.
Η τουρκική πλευρά δεν έχει κρύψει τον στόχο της αναθεώρησης των Συνθηκών (Λωζάννη) που ορίζουν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τα σύνορα των δύο χωρών.
Από την πλευρά τους, η σημερινή και οι προηγούμενες κυβερνήσεις επιμένουν να ακολουθούν μια πολιτική κατευνασμού της Άγκυρας, η οποία ωστόσο φαίνεται να εξαντλεί τα όριά της. Μια ματιά στο παρελθόν λοιπόν με αφορμή τη συμπλήρωση 22 χρόνων από τη νύχτα της 30ής Ιανουαρίου του 1996 είναι πάντα ωφέλιμη για όποιον επιθυμεί να συνειδητοποιήσει – και να αντιμετωπίσει – τους κινδύνους που διαγράφονται στο παρόν.
Στο τρέχον δισέλιδο γίνεται μια καταγραφή των γεγονότων της κρίσης των Ιμίων καθώς και μια συνοπτική παρουσίαση της (αμερικανικής) Συμφωνίας της Μαδρίτης, η οποία διευθέτησε διπλωματικά το ζήτημα, ορίζοντας τα νέα δεδομένα – αυτά που βιώνουμε σήμερα – στα ελληνοτουρκικά.
Και μια τελευταία, αλλά απαραίτητη, επισήμανση: Η Ελλάδα βρίσκεται ίσως στην πλέον δυσχερή θέση της μεταπολεμικής της Ιστορίας. Χρεοκοπημένη οικονομικά, υπό οικονομική ασφυκτική κηδεμονία και αμερικανική «στρατηγική» εποπτεία, με ελάχιστα αποθέματα διαπραγματευτικής ισχύος. Η Ιστορία διδάσκει ότι σπάνια τέτοιες συνθήκες μένουν ανεκμετάλλευτες από «φίλους» ή αντιπάλους…
Το χρονικό της κρίσης
26 Δεκεμβρίου 1995: Το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάντ» προσαράζει στις βραχονησίδες Ίμια. Ο Τούρκος πλοίαρχος ισχυρίζεται ότι βρίσκεται σε τουρκικά χωρικά ύδατα και αρνείται να δεχθεί βοήθεια από ελληνικά μέσα έρευνας και διάσωσης.
28 Δεκεμβρίου 1995: Ελληνικά και τουρκικά ρυμουλκά απεγκλωβίζουν το τουρκικό πλοίο, το οποίο οδηγείται στην Τουρκία.
29 Δεκεμβρίου 1995: Το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών με ρηματική διακοίνωση που εκδίδει χαρακτηρίζει τουρκικό έδαφος τις νησίδες των Ιμίων.
10 Ιανουαρίου 1996: Η Ελλάδα με ρηματική διακοίνωση απορρίπτει τη θέση του τουρκικού ΥΠΕΞ και υπενθυμίζει ότι με τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947 οι βραχονησίδες Ίμια παραχωρήθηκαν από την Ιταλία στην Ελλάδα κατά την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων.
19 Ιανουαρίου 1996: Στην Ελλάδα ξεκαθαρίζει η κατάσταση με τον ασθενή Ανδρέα Παπανδρέου και πρωθυπουργός γίνεται ο Κώστας Σημίτης.
25 Ιανουαρίου 1996: Ο δήμαρχος Καλύμνου Δ. Διακομιχάλης και ο αστυνομικός διευθυντής της Καλύμνου Γ. Ριόλας υψώνουν την ελληνική σημαία στα Ίμια.
28 Ιανουαρίου 1996: Ομάδα Τούρκων δημοσιογράφων της εφημερίδας «Χουριέτ» φτάνει στα Ίμια με ελικόπτερο, υποστέλλει την ελληνική σημαία και υψώνει την τουρκική.
● Λίγο αργότερα άνδρες του περιπολικού πλοίου «Παναγόπουλος» αντιλαμβάνονται την τουρκική σημαία.
● Ο αρχηγός ΓΕΝ δίνει εντολή στον κυβερνήτη του παράκτιου περιπολικού «Αντωνίου» να αφαιρέσει την τουρκική σημαία και να υψώσει ξανά την ελληνική.
● Ο αρχηγός ΓΕΝ επικοινωνεί με τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ ναύαρχο Λυμπέρη, τον οποίο ενημερώνει για τα γεγονότα. Ο Λυμπέρης ενημερώνει τον υπουργό Εθνικής Άμυνας Γεράσιμο Αρσένη.
29 Ιανουαρίου 1996: Ο νέος πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, στις προγραμματικές του δηλώσεις στη Βουλή, στέλνει μήνυμα προς την Τουρκία ότι σε οποιαδήποτε πρόκληση η Ελλάδα θα αντιδράσει άμεσα και δυναμικά.
30 Ιανουαρίου 1996: Η πρωθυπουργός της Τουρκίας Τανσού Τσιλέρ δηλώνει μέσα στην τουρκική Βουλή ότι την επόμενη μέρα η ελληνική σημαία θα έχει κατέβει από τα Ίμια.
● Από το πρωί στην περιοχή των Ιμίων επικρατεί ένταση, καθώς Ελλάδα και Τουρκία προωθούν εκεί ισχυρές ναυτικές δυνάμεις.
● Η αμερικανική διαμεσολαβητική ανάμειξη αρχίζει να ενεργοποιείται. Το μεσημέρι παραδίδεται non paper σε διπλωματικούς υπαλλήλους Ελλάδας και Τουρκίας στην Ουάσιγκτον από τον βοηθό υπουργό Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, το οποίο προωθείται στα υπουργεία Εξωτερικών των δύο χωρών. Κεντρική ιδέα είναι η προσπάθεια αποκλιμάκωσης σε επίπεδο ναυτικών δυνάμεων, καθώς εκεί εντοπιζόταν ο κίνδυνος απότομης – κάθετης κλιμάκωσης που θα οδηγούσε σε στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ των πολεμικών ναυτικών Ελλάδας και Τουρκίας, με ορατό – άμεσο τον κίνδυνο να ξεσπάσει συνολικός πόλεμος.
● Ο Έλληνας πρεσβευτής στην Άγκυρα Δημήτρης Νεζερίτης πηγαίνει στο τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών και συναντάται με τον υφυπουργό Ονούρ Οϊμέν. Ο Έλληνας πρεσβευτής προειδοποιεί την Άγκυρα για τον κίνδυνο θερμού επεισοδίου εάν δεν σταματήσουν οι παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων. Ο Οϊμέν, στην απάντησή του, συνοψίζει την αμερικανική διαμεσολαβητική πρόταση ζητώντας την επιστροφή στο status quo ante με «την αποχώρηση των πλοίων, στη συνέχεια αποχώρηση του προσωπικού και, τέλος, υποστολή και των σημαιών από τις νησίδες». Είναι η πρώτη φορά που γίνεται λόγος για τον «συμβιβασμό απεμπλοκής», ο οποίος τελικά υιοθετήθηκε.
● Το απόγευμα τα ελληνικά και τα τουρκικά πολεμικά πλοία βρίσκονται σε διάταξη μάχης.
● Άνδρες των ΟΥΚ αποβιβάζονται στην Ανατολική Ίμια και δυνάμεις των Ειδικών Δυνάμεων στην Καλόλιμνο. Για «άγνωστο» λόγο η Δυτική Ίμια μένει αφύλαχτη!
● Στις 18.00 οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις τίθενται σε κατάσταση γενικής επιφυλακής. Και ενεργοποιούνται τα πολεμικά σχέδια.
● Στις 23.00 διατάσσεται μερική επιστράτευση στους νομούς Έβρου, Ροδόπης, Ξάνθης και νήσων του Αιγαίου. Και πριν από τα μεσάνυχτα οι μάχιμες στρατιωτικές μονάδες του Έβρου και των νησιών βρίσκονται στις θέσεις μάχης.
30-31 Ιανουαρίου 1996: Τη νύχτα οι καιρικές συνθήκες είναι εξαιρετικά δυσμενείς. Βρέχει συνεχώς και η ορατότητα είναι πολύ χαμηλή.
● Στη 1.15 Τούρκοι κομάντος αποβιβάζονται στη Δυτική Ίμια, στην οποία δεν βρίσκονται ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις. Υψώνουν την τουρκική σημαία. Θα παραμείνουν εκεί επτά ώρες.
● Το γεγονός επιβεβαιώνεται από ελικόπτερο της φρεγάτας «Ναυαρίνο». Η κρίση έχει κορυφωθεί. Ελλάδα και Τουρκία βρίσκονται ένα βήμα πριν από την ένοπλη σύρραξη.
● Στη 1.00 μετά τα μεσάνυχτα, στο γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή γίνεται σύσκεψη του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ). Συμμετέχουν, εκτός των υπουργών που είναι τακτικά μέλη, ο γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου Τάσος Μαντέλης και οι σύμβουλοι του πρωθυπουργού Ν. Θέμελης και Δ. Καραϊτίδης.
● Μεσολαβούν δύο τηλεφωνικές συνδιαλέξεις Πάγκαλου – Χόλμπρουκ και στις 2.00 π.μ. ενημερώνεται το ΚΥΣΕΑ για την κατάληψη της αφρούρητης βραχονησίδας στα Ίμια από Τούρκους κομάντος. Αξιοσημείωτο και ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατούσε στη Αθήνα είναι, πρώτον, ότι, αν και η χώρα βρισκόταν ένα βήμα πριν από τον πόλεμο, η συνεδρίαση του ΚΥΣΕΑ δεν διεξήχθη στον θάλαμο επιχειρήσεων του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, όπου υπήρχε συνεχής ροή πληροφοριών από το πεδίο της αντιπαράθεσης, και, δεύτερον, ότι ο υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος προσήλθε με μία ώρα καθυστέρηση λόγω συμμετοχής του σε… τηλεοπτική εκπομπή! Επίσης ο διοικητής της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΕΥΠ) δεν καλείται να συμμετάσχει στο ΚΥΣΕΑ, παρότι βρίσκεται έξω από την αίθουσα της σύσκεψης! Ο διοικητής της ΕΥΠ ναύαρχος (ε.α.) Λεωνίδας Βασιλικόπουλος ζητάει επιμόνως να συνομιλήσει με τον πρωθυπουργό και να του γνωστοποιήσει απόρρητα μηνύματα, όμως η γραμματέας του πρωθυπουργού Κ. Σημίτη τον παραπέμπει να μιλήσει με τον… γραμματέα του Υπουργικού Συμβουλίου Τάσο Μαντέλη!
● Όταν ο Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης, που μετέχει στη σύσκεψη του ΚΥΣΕΑ, ζητάει την αποδέσμευση των κανόνων εμπλοκής, λαμβάνει την απάντηση από Σημίτη και Πάγκαλο ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις!
● Στις 5.30 το ελικόπτερο που είχε απονηωθεί από τη φρεγάτα «Ναυαρίνο» και είχε εντοπίσει τους Τούρκους κομάντος στη βραχονησίδα Ίμια επιστρέφοντας συντρίβεται στη θάλασσα. Σκοτώνεται το πλήρωμα του ελικοπτέρου: Χ. Καραθανάσης, Ε. Γιαλοψός, Π. Βλαχάκος.
● Στις 6.10 το πρωί οι υπουργοί Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών Γ. Αρσένης και Θ. Πάγκαλος ανακοινώνουν τη συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας με προσωπική παρέμβαση του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον και του διαμεσολαβητή Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ.
● Οι ελληνικές δυνάμεις αποχωρούν από τα Ίμια παίρνοντας μαζί και την ελληνική σημαία. Το ίδιο πράττουν και οι Τούρκοι καταδρομείς.
● Ο πρωθυπουργός Κ. Σημίτης ανακοινώνει στη Βουλή τη λήξη του ελληνοτουρκικού «επεισοδίου» ευχαριστώντας την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών και επιρρίπτοντας ευθύνες στις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (!), τις οποίες κατηγόρησε ως ανέτοιμες να ανταποκριθούν στην αποστολή τους! Υπήρξε σκληρή απάντηση και κριτική για τις επιλογές του πρωθυπουργού Κ. Σημίτη από τον Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχο Χρήστο Λυμπέρη, ο οποίος στη συνέχεια αποπέμφθηκε από την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων.
Η Συμφωνία της Μαδρίτης
Ενάμιση χρόνο μετά την κρίση των Ιμίων η αμερικανική διπλωματία παρουσίασε ένα κείμενο το οποίο περιγράφει τον συμβιβασμό που υιοθετήθηκε και ρυθμίζει αποφασιστικά μέχρι σήμερα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η συμφωνία έμεινε στην Ιστορία ως Συμφωνία της Μαδρίτης, καθώς υιοθετήθηκε στις 8 Ιουλίου 1997 στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη. Εκεί, υπό την επίβλεψη της υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλίν Ολμπράιτ, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κ. Σημίτης και ο πρόεδρος της Τουρκίας Σ. Ντεμιρέλ αποδέχονται την αμερικανική πρόταση με σκοπό «τη μείωση της έντασης στο Αιγαίο και την απομάκρυνση του κινδύνου σύρραξης ανάμεσα στις δύο χώρες». Στη συμφωνία αναφέρεται:
«Και οι δύο χώρες θα αναλάβουν προσπάθεια να προωθήσουν διμερείς σχέσεις, που θα βασίζονται σε:
● Αμοιβαία δέσμευση για την ειρήνη, την ασφάλεια και τη συνεχή ανάπτυξη σχέσεων καλής γειτονίας. Σεβασμό της κυριαρχίας της κάθε χώρας.
● Σεβασμό των αρχών του Διεθνούς Δικαίου και των διεθνών συνθηκών.
● Σεβασμό στα νόμιμα, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία τους.
● Δέσμευση αποφυγής μονομερών ενεργειών στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και της επιθυμίας, ώστε να αποτραπούν συγκρούσεις οφειλόμενες σε παρεξήγηση,
● Δέσμευση διευθέτησης των διαφορών τους με ειρηνικά μέσα, στη βάση αμοιβαίας συναίνεσης και χωρίς τη χρήση βίας ή την απειλή βίας».
Τα μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα προετοίμασαν τη θετική υποδοχή της συμφωνίας, η οποία χαιρετίστηκε από τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου με κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως αυτή του ΚΚΕ, η οποία αξίζει να υπογραμμιστεί, καθώς οι επιφυλάξεις που διατύπωσε σε ανακοίνωσή του δικαιώθηκαν από τις μετέπειτα εξελίξεις:
«Το κείμενο που υπογράφτηκε από τους Κ. Σημίτη – Σ. Ντεμιρέλ δεν προσφέρεται για θριαμβολογίες. Αντίθετα, γεννά σοβαρές ανησυχίες, γιατί:
1. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες διαμορφώθηκε (Σύνοδος του ΝΑΤΟ για επέκτασή του, σε εξέλιξη η δημιουργία πολυεθνικών δυνάμεων ταχείας επέμβασης κατά των λαών, ύπαρξη αμερικανικού σχεδίου για το Αιγαίο κ.ά.) μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το κοινό ανακοινωθέν δεν έγινε για να επιλύσει τα προβλήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά για να προωθήσει τα σχέδια της “νέας τάξης πραγμάτων”, ειδικότερα την αμερικανοποίηση του Αιγαίου, την ενίσχυση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή.
2. Στο κοινό ανακοινωθέν περιέχονται διακηρύξεις περί σεβασμού των Διεθνών Συνθηκών, του Διεθνούς Δικαίου κ.λπ., ταυτόχρονα όμως υπάρχουν σημεία, τα οποία η τουρκική πλευρά μπορεί να ερμηνεύσει όπως θέλει, π.χ. η διάταξη του κειμένου περί “ζωτικών συμφερόντων και ενδιαφερόντων της κάθε χώρας στο Αιγαίο”».
Αυτά έλεγε (μόνο) το ΚΚΕ εκείνη την εποχή, αλλά ποιος το άκουγε…
