O Ρίτσος, η Νταλμάς, τα Σαντέ και ο Άσσος σκέτος

Ισως κάπνιζαν μαζί, ίσως όχι. Μπορεί μάλιστα να κάπνιζαν τσιγάρα Santé, τα οποία μόλις είχαν κυκλοφορήσει και είχαν τη μορφή εκείνης να στολίζει το πακέτο. Ενα σκίτσο, μιας μοντέρνας και μοιραίας ξανθιάς γυναίκας, η οποία χρόνια αργότερα θα αποκαλυφθεί πως ήταν η Νταλμάς. Εν πάση περιπτώσει, η γνωριμία έληξε με το πέρας των παραστάσεων. Δεν θα την αναφέραμε καν σήμερα αν ο λόγος δεν ήταν εκείνη η συγκεκριμένη μάρκα τσιγάρου, την οποία αποσύρουν πλέον από τα περίπτερα λόγω χαμηλής κατανάλωσης.

Και μπορεί λόγω Νταλμάς να γράφτηκαν πολλά αυτές τις μέρες για τα Santé, όμως έμεινε «άκλαυτος» ο Άσσος σκέτος, η άλλη μάρκα άφιλτρου τσιγάρου της οποίας τα πακέτα επίσης αποσύρθηκαν. Επειδή δεν κοσμούσε το πακέτο καμία γνωστή καλλιτέχνις. Αλλά ο Άσσος κοσμήθηκε όσο κανένα άλλο πακέτο από τις ζωγραφιές, τις σημειώσεις και τους στίχους του ετέρου των πρωταγωνιστών της ιστορίας μας, του νεαρού χορευτή, που δεν ήταν άλλος από τον Γιάννη Ρίτσο. Ο ποιητής, γόνος αρχοντικής οικογένειας που είχε ξεπέσει, και επιπλέον φυματικός, έχοντας νοσηλευθεί σε πολλά νοσοκομεία, έβγαζε τα προς το ζην δουλεύοντας σε θιάσους ως χορευτής και ηθοποιός. Βρισκόταν στη χρυσή δεκαετία των 20 μέσα στην οποία θα γίνει γνωστός για αυτό ακριβώς που ήθελε: για τα ποιήματά του. Από τα ποιήματα όμως κανείς δε ζει στην Ελλάδα του μεσοπολέμου.

Ο Γιάννης Ρίτσος ήταν φανατικός καπνιστής από πολύ νέος, παρά την ασθένεια των πνευμόνων του. Σε ολόκληρη τη ζωή του, το τσιγάρο τού κρατά συντροφιά, του δίνει απόλαυση, τον «δένει» με τους άλλους:

Κείνες τις ώρες, σφίγγεις το χέρι του συντρόφου σου,/ γίνεται μια σιωπή γεμάτη δέντρα,/το τσιγάρο κομμένο στη μέση, γυρίζει από στόμα σε στόμα,. όπως ένα φανάρι που ψάχνει το δάσος./ Βρίσκουμε τη φλέβα που φτάνει στην καρδιά της άνοιξης. Χαμογελάμε. (…) Όλοι εδώ πέρα έχουμε έναν ουρανό και το ίδιο χαμόγελο. / Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν. Αυτό το χαμόγελο κι αυτόν τον ουρανό/ δεν μπορούν να μας τα πάρουν

(από το Καπνισμένο τσουκάλι).

Στην εξορία ή στο σπίτι, στη δουλειά, σε ταξίδια, στις ώρες της δημιουργίας και της περισυλλογής, ο Ρίτσος ήταν πάντοτε με ένα τσιγάρο στο χέρι, αψηφώντας τους γιατρούς. Επομένως, είναι αναμενόμενο να είχε κρατήσει πολλές σημειώσεις σε πακέτα τσιγάρων. Κυρίως σε πακέτα Άσσου σκέτου, μάρκα που προτιμούσε τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Ανατρέχοντας κανείς στο Αρχείο αυτογράφων έργων του ποιητή, που έχει κατατεθεί από την οικογένειά του (την αξέχαστη Γαρυφαλιώ Ρίτσου και την κόρη τους Ερη Ρίτσου) στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, θα δει πολλά πακέτα με σημειώσεις για πεζά, στίχους, αλλά και μαζί τηλέφωνα φίλων και υποχρεώσεις του.

Εκείνο που δεν θα περιμέναμε, είναι να ζωγραφίζει σε τέτοιες μικρές επιφάνειες. Και όχι ένα ή δύο πρόσωπα, αλλά ολόκληρους πίνακες- μινιατούρες. Με ολοκληρωμένες σκηνές, ωραία, ζωηρά χρώματα και απίθανες λεπτομέρειες. Κάποια από αυτά τα μικροσκοπικά έργα του έχουν μπει σε εξώφυλλα πεζογραφημάτων του από τη σειρά «Εικονοστάσιο ανωνύμων αγίων». Σε αυτά, η μάρκα των τσιγάρων σκεπάζεται από τις ζωγραφιές. Ωστόσο και αυτά ήταν πακέτα του Άσσου σκέτου.

Η ενασχόλησή του με τη ζωγραφική δεν ξαφνιάζει καθόλου τον μυημένο αναγνώστη του. Για τον ποιητή ήταν «ένας άλλος τρόπος άσκησης της ποίησης» Οπως έλεγε, «το υλικό των δύο τεχνών είναι διαφορετικό, όμως η έκφρασή τους ξεκινάει από το ίδιο κέντρο. (…) Το συγκλονιστικό στοιχείο της ζωγραφικής είναι η δυνατότητά της να αποτυπώνει και να στερεοποιεί εικόνες που από τη φύση τους είναι ρευστές, για να τις ρευστοποιεί κατόπιν με το δικό της τρόπο. Όπως στην ποίηση η μια λέξη βοηθάει την άλλη και η μείξη τους οδηγεί σε μια ανακάλυψη, έτσι και η ζωγραφική λειτουργεί απρόβλεπτα, ξεπερνώντας πολλές φορές κάθε προσχέδιο».

Τελικά, ακόμα και ένα πακέτο τσιγάρα μπορεί να κρύβει τεράστιες εκπλήξεις. Αρκεί να έχει τη σφραγίδα ενός ποιητή.

left.gr