Γράφουν: Σάββας Γ. Ρομπόλης* και Βασίλειος Γ. Μπέτσης **
Στην πορεία εξέλιξης του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης (ΣΚΑ) στην Ελλάδα, στις δομικές και θεσμικές παθογένειές του, οι οποίες διαμορφώθηκαν, μεταξύ των άλλων, από τις ασκούμενες οικονομικές και κοινωνικο-ασφαλιστικές πολιτικές, χαρακτηριστική θέση κατέχει η ανορθολογική και αναποτελεσματική αξιοποίηση των αποθεματικών του ΣΚΑ, σε βαθμό που σήμερα να ανέρχονται στα επίπεδα των 16 δισ. ευρώ περίπου και να αντιστοιχούν σε καταβολή συντάξεων 6 μηνών.
Ιστορικά, αξίζει να σημειωθεί ότι σε εφαρμογή του αναγκαστικού νόμου 1611/1950 τα ασφαλιστικά ταμεία υποχρεώνονται στην κατάθεση των διαθεσίμων τους στην Τράπεζα της Ελλάδος, στην οποία τοκίζονται με ένα επιτόκιο που καθόριζε η Νομισματική Επιτροπή.
Το ύψος αυτού του επιτοκίου μέχρι τις αρχές του 1980 και κατά τη δεκαετία του 1980 αυξήθηκε στο 11,5%, τη στιγμή που το 1974 το επιτόκιο καταθέσεων στις τράπεζες ήταν 26,9% και το 1981 ήταν 24,5%. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της αρνητικής απόδοσης και μείωσης του αποθεματικού κεφαλαίου της κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί, μεταξύ των άλλων, το γεγονός ότι η αξιοποίηση των αποθεματικών του ΣΚΑ με ορθολογικούς και αποτελεσματικούς όρους κατά την περίοδο 1950 μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 2000 θα του εξασφάλιζε αποθεματικά τουλάχιστον της τάξης των 100 δισ. ευρώ, ποσό το οποίο, αν ληφθεί υπόψη μία ετήσια μέση απόδοση επενδύσεων 3%, θα εισέφερε στα έσοδα του ΣΚΑ ποσό που θα αντιστοιχούσε στο 25% των ασφαλιστικών εισφορών (1,8% του ΑΕΠ του 2015).
Η χρηματοοικονομική αυτή δυνατότητα θα ήταν ικανή κατά τη δεκαετία του 2010 να καλύψει ένα σημαντικό μέρος των ελλειμμάτων του Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης στη χώρα μας. Με άλλα λόγια, η «απόδοση» αυτών των διαθεσίμων κεφαλαίων στην Τράπεζα της Ελλάδος δεν είναι αποτέλεσμα μιας αποτελεσματικής για τα ασφαλιστικά ταμεία επενδυτικής διαχείρισής τους, αλλά ταυτίζεται με το εκάστοτε διοικητικά οριζόμενο επιτόκιο.
Σημειώνεται ότι για το μεγαλύτερο τμήμα αυτής της περιόδου (1951-2006) το επιτόκιο αυτό οριζόταν σε επίπεδα χαμηλότερα από το τρέχον επιτόκιο ταμιευτηρίου καθώς και από τον πληθωρισμό, με αποτέλεσμα την αρνητική απόδοση και τη μείωση της πραγματικής αξίας των καταθέσεων.
Κατά συνέπεια, παρατηρείται ότι, διαμέσου αυτού του μηχανισμού, από τα μέσα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2000, μετεξελίσσεται, στο πλαίσιο αλλαγής της αναποτελεσματικής στρατηγικής διαχείρισης των διαθεσίμων των ασφαλιστικών ταμείων, σε μια «αποτελεσματική» επενδυτική στρατηγική. Ομως, η πώληση μετοχών στη φάση κατάρρευσης του χρηματιστηρίου οδήγησε τα ασφαλιστικά ταμεία σε απώλειες 3,5 δισ. ευρώ.
Η αγορά σύνθετων επενδυτικών προϊόντων κ.λπ., η οποία έγινε χωρίς την ύπαρξη θεσμικών και εξειδικευμένων υποδομών ανάλυσης, ελέγχου, εποπτείας κ.λπ., οδήγησε στην καταγραφή σημαντικών απωλειών για τα ασφαλιστικά ταμεία. Παράλληλα, τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων, τα οποία πριν από το PSI συνολικά ήταν περίπου 24 δισ. ευρώ (15 δισ. ευρώ στο Κοινό Κεφάλαιο της Τραπέζης της Ελλάδος το οποίο ποσό στις αρχές Ιουλίου 2012 σε τρέχουσες αξίες ήταν 8,1 δισ. ευρώ καθώς και 8,4 δισ. ευρώ σε ομόλογα), με το «κούρεμα» (12/3/2012) των ομολόγων του ελληνικού Δημοσίου που κατείχαν στο χαρτοφυλάκιό τους υπέστησαν απώλειες σε ονομαστικές αξίες λόγω του PSI της τάξης του 53% (απομείωση του ήδη συρρικνωμένου αποθεματικού κεφαλαίου κατά 12 δισ. ευρώ) και πραγματικές αξίες άνω του 70%, εάν ληφθούν υπόψη οι τιμές διαπραγμάτευσης των νέων ομολόγων (λήξεως 2023-2042) στη δευτερογενή αγορά.
Επίσης, τα ασφαλιστικά ταμεία απώλεσαν και ένα μεγάλο ποσό από τόκους και προσόδους έναντι αρχικών τίτλων που κατείχαν, με αποτέλεσμα από το προβλεπόμενο ποσό των 700-800 εκατ. ευρώ που επρόκειτο να αποκομίσουν οι ασφαλιστικοί φορείς σε ετήσιες αποδόσεις, θα λαμβάνουν πλέον περίπου 120-160 εκατ. ευρώ.
Με άλλα λόγια, η διαχρονική αυτή ανορθολογική στρατηγική διαχείρισης των διαθεσίμων των ασφαλιστικών ταμείων, σε συνδυασμό με τη διαχρονική συστηματικότητα και διεύρυνση του φαινομένου της εισφοροδιαφυγής, εισφοροαποφυγής κ.λπ. (4 δισ. ευρώ τον χρόνο-2015) οδήγησαν ουσιαστικά στη μεταφορά των ίδιων πόρων εκτός του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Ετσι, η συντελούμενη απομείωση των αποθεματικών να μην παρέχει τη δυνατότητα στο ΣΚΑ να αντισταθεί στις πιέσεις των δανειστών για τις συντελούμενες κατά 50% (50 δισ. ευρώ την περίοδο 2010-2016) μειώσεις των συντάξεων.
* ομότ. καθ. Παντείου Πανεπιστημίου
** υποψ. διδάκτορ Παντείου Πανεπιστημίου
