“Έθιμα του αρραβώνα και του γάμου στα βλαχοχώρια του Ανατολικού Βερμίου” (τελευταίο) γράφει ο Γιάννης Τσιαμήτρος

Στο προηγούμενο σημείωμα γράψαμε για τα έθιμα του γάμου μέχρι του σημείου που πηγαίνουν να πάρουν τη νύφη. Στο σημερινό άρθρο ολοκληρώνουμε  όλη τη διαδικασία της τελετουργίας του παραδοσιακού γάμου στα βλαχοχώρια του Ημαθιώτικου Βερμίου (Σέλι, Ξηρολίβαδο, Κουμαριά).

…Μόλις φθάνουν στο σπίτι  της νύφης, όλοι ξεσπούν σε παραλήρημα ενθουσιασμού και χαλάει ο κόσμος από κέφι, καθώς συνενώνονται οι οργανοπαίχτες των δυο οικογενειών του γάμου (συμπέθεροι). Ο γαμπρός με τον φουρτάτο μπαίνουν πρώτοι στο σπίτι και μετά ακολουθούν οι υπόλοιποι.  Ένα νέο κορίτσι από το σόι την νύφης τους κερνάει και αυτοί το εύχονται: Να μας ζήσουν και  στα δικά σου και στα μικρότερα, με το καλό! (σν.μπ.νιάτζ., σ’λα τάλι, σ’κάμα νίτς, κου μπούν. !). Επίσης  ένα κορίτσι από το σόι του γαμπρού  φέρνει  μέσα σε  ένα καλάθι τα παπούτσια και το πέπλο, ως δώρο του γαμπρού στην νύφη.

Εν τω μεταξύ, σ’ένα ξεχωριστό δωμάτιο οι μπρατίμισσες (σουράτιλι) έχουν στολίσει και τραγουδήσει  την νύφη. Έρχεται τότε ο φουρτάτος να βάλει τα παπούτσια στα πόδια της νύφης και το πέπλο στο κεφάλι. Τότε η νύφη προσποιείται ότι  το παπούτσι  δεν  ‘χωράει’, προφανώς γιατί θέλει ‘τάξιμο’. Ο φουρτάτος ρίχνει χρήματα, η νύφη ξαναλέει ότι  δεν ‘μπαίνει’ και αυτός αναγκάζεται να ρίξει κι άλλα λεφτά. Ταυτόχρονα και οι φίλες της νύφης προσπαθούν να κλέψουν τα παπούτσια με την σκέψη να τις ‘τάξει’ και αυτές χρήματα. Κάτω από το παπούτσι στην σόλα, διάφορα ονόματα των ελεύθερων κοριτσιών είναι γραμμένα. (Λέγανε ότι, όποιο όνομα  κοριτσιού σβηστεί από το περπάτημα, θα αρραβωνιαστεί πρώτο).

Ο φουρτάτος πρέπει να βάλει τα παπούτσια στο πόδι  και να  προσπαθήσει να φύγει γρήγορα γιατί το έθιμο – αντέτι  θέλει  τα παιδιά  και  τα κορίτσια από  το σόι της νύφης να τον χτυπήσουν. Προσπαθεί επίσης να βάλει το πέπλο στο κεφάλι της νύφης,  η νύφη, όμως, το πετάει τρεις φορές, αλλά στο τέλος το δέχεται, φιλώντας το χέρι του.

Ενώ αυτά γίνονται μέσα στο σπίτι, η προίκα αρχίζει έξω να φορτώνεται. Τα ωραία κεντήματα, οι φλοκάτες, τα  κιλίμια, τα μαξιλάρια, τα σκεπάσματα κλπ, όλα, στα ομορφότερα και ζωηρότερα χρώματα, ανοίγονται και επιδεικνύονται, ενώ οι παρευρισκόμενες γυναίκες του χωριού σχολιάζουν την ποιότητα και την ποσότητα των προικιών. Μετά το φόρτωμα, βάζουν αγόρια μικρά από το σόι της νύφης πάνω στα προικιά ‘για να γεννήσει η νύφη  αρσενικά’. Τα δίνουν  χρήματα και μετά αυτά κατεβαίνουν από τα άλογα. Καθώς η προίκα πηγαίνει στο σπίτι του γαμπρού, όλοι παίρνουν τις θέσεις τους, περιμένοντας να εμφανιστεί η νύφη.

Η πόρτα του σπιτιού της νύφης είναι κλειστή  και για να ανοίξει, ο Νούνος (κουμπάρος) πρέπει να ‘τάξει’ χρήματα. Μόλις εμφανίζεται η νύφη, μπροστά στην πόρτα η μητέρα της έχει ένα Κουλάκ (μικρή  κουλούρα)   με ένα κεντημένο άσπρο μαντήλι και  μια κανάτα στο χέρι με κρασί. Η νύφη κάνει  το σταυρό της και βγαίνει από την πόρτα. Τότε η μητέρα της κόβει  την κουλούρα σε ψίχουλα που τα ρίχνει   κάτω, χύνει  το κρασί από την κανάτα και  η νύφη περνάει  από επάνω (ξεπροβόδισμα). Πιο μπροστά, βέβαια, η νύφη έχει αποχαιρετίσει τους γονείς της,  φιλώντας το χέρι τους και κάνοντας μετάνοια τρεις φορές. Οι γονείς λένε  τις κατάλληλες ευχές: Να ζήσεις, να προκόψεις και σαν τον Όλυμπο να ασπρίσεις (σμπ.νιάτζ., σι πρ.κοπσιάσκ., σι κα Ολιμπλου σ’αλγκιάστι).

Αφού στήσουν έναν χορό στην αυλή του σπιτικού, όπου συμμετέχει και η νύφη, μετά όλοι μαζί κατευθύνονται με πομπή προς την εκκλησία, οι νέοι μπροστά, μετά οι οργανοπαίχτες και των δυο οικογενειών, κατόπιν  η νύφη αγκαζέ με τον Νούνο και  με ένα άμεσα συγγενικό της πρόσωπο και πίσω ο γαμπρός με τους δικούς του. Καθώς γίνεται  η στέψη, ο κόσμος που δεν χωράει χορεύει έξω από την εκκλησία.

Ύστερα όλοι μαζί πηγαίνουν στο σπίτι του γαμπρού. Εκεί στην πόρτα η πεθερά έχει ένα πιάτο ή ποτήρι με βούτυρο, η νύφη αφού βουτάει το δάκτυλο της στο πιάτο,   υποχρεώνεται από την πεθερά της να  αλείψει τη πόρτα σταυρώνοντάς την τρεις φορές. Εκείνη την στιγμή η πεθερά βάζει στο κεφάλι της νύφης μια κουλούρα και μπούκλες άσπρο μαλλί στα κεφάλια των νιόπαντρων, σημάδι μακρόχρονης ζωής  (να ασπρίσουν, να γεράσουν). Μετά γίνεται ο ασπασμός των δυο γυναικών (φίλημα το χέρι) και η νύφη προχωράει στο καλύτερο δωμάτιο, πατώντας  πάνω σε ένα άσπρο υφαντό (κατασάρκο), στρωμένο σαν διάδρομο. Τότε οι συγγενείς του γαμπρού προσφέρουν  τα δώρα και  ο Φουρτάτος αναγγέλλει με επισημότητα το δώρο του κάθε δωρητή: «γκίνι βίνι κ.νίσκου ντι λα….= καλώς ήλθε το δώρο από τον….». Εκεί ξεκουράζονται για λίγο, ενώ συγχρόνως οι νιόπαντροι δέχονται τα συγχαρητήρια των συγγενών και φίλων.

Για λίγο όμως κρατάει  η ξεκούραση. Κατόπιν  όλοι μαζί βγαίνουν στο μεσοχώρι για να στήσουν μεγάλο χορό. Στο Ξηρολίβαδο  ο γαμήλιος χορός  γινότανε στην ‘Πάντια’ (τσαΐρι) ή στο ‘Μεσοχώρι.  Το τελετουργικό του χορού έχει ως εξής: Πρώτα  χορεύει  ο Νούνος (το πιο τιμώμενο πρόσωπο), μετά οι γονείς των νεόνυμφων, η νύφη, ο γαμπρός και κατόπιν οι πιο κοντινοί συγγενείς.  Όλους η νύφη τους συνοδεύει  στο χορό.

Τα όργανα κερνιούνταν με χρήματα και ταυτόχρονα λέγονταν πολλά τραγούδια με το στόμα. Μετά αυτόν τον μεγάλο γαμήλιο χορό,  το γλέντι συνεχίζεται το βράδυ στο σπίτι του γαμπρού με επιλεγμένους καλεσμένους. Από τους συγγενείς της νύφης  παραβρίσκονται λίγα άτομα, οι πιο κοντινοί συγγενείς, οι λεγόμενοι ‘μπουγκτζιάδες’, που τους βάζανε σε ξεχωριστό δωμάτιο. Το γλέντι συνεχίζεται μέχρι το πρωί. Όταν πια   έρχεται η κούραση, ο νούνος ανακοινώνει  τραγουδιστά  την αναχώρηση του  και γενικά λέγονται αποχαιρετιστήρια  τραγούδια εκατέρωθεν από τους γονείς των νιόπαντρων.

Το πρωί της Δευτέρας συνεχίζεται ο χορός και το τραγούδι στο σπίτι του γαμπρού, η νύφη βγάζει το νυφικό και φοράει το Δευτεριάτικο φόρεμα που συνήθως ήταν μεταξωτό μαύρου χρώματος. Το μεσημεριανό φαγητό είναι η  γνωστή βλάχικη πίτα, που έχει φτιαχτεί με μεράκι και τέχνη από τις  βλάχες γυναίκες.

Την  Δευτέρα το απόγευμα, το σόι της νύφης συγκεντρώνεται στο σπίτι της με τα δώρα για το σπιτικό της, αφού έχουν φέρει την ‘Παπάρα’. Αυτή είναι ένα πολύ νόστιμο γλύκισμα του γάμου που φτιάχνονταν  με φτασμίτικο ψωμί, κατσικίσιο βούτυρο, ζάχαρη και λίγη κανέλα. Ταυτόχρονα φέρνουν και τα δώρα για το νέο σπιτικό που τα επιδίδουν επιδεικτικά και ξεχωριστά  ένα-ένα. και μοιράζουν την  Παπάρα. Μετά ακολουθεί  πάλι χορός και τραγούδι.

Η εβδομάδα που ακολουθεί είναι  μια εβδομάδα  δοκιμασίας για την νύφη. Αυτή είναι υποχρεωμένη να ξυπνήσει πρωί πρωί για να φτιάξει πίτα. Οφείλει  να  δείξει όλη της την τέχνη και τις γνώσεις της για να ευχαριστήσει τον άντρα της και τα πεθερικά της.

Στο τέλος της εβδομάδας έχουμε τα ‘πιστρόφια’ (μπ.ργίτσια). Είναι η  βραδινή επίσκεψη των νιόπαντρων και των γονιών του γαμπρού στο πατρικό της νύφης. Και εκεί έχουμε ξανά χορούς και τραγούδια με πλούσιο τραπέζι. Το βράδυ οι νιόπαντροι κοιμούνται στο πατρικό της νύφης, επιστρέφουν στο σπίτι τους την άλλη μέρα και με αυτόν τον τρόπο  τελειώνει η  όλη διαδικασία  της γαμήλιας τελετουργίας.

(Δημοσιεύθηκε στις 24-3-2015 στην εφημερίδα ‘Ημερήσια’ της Βέροιας)