“Η Στρατηγική της Έξυπνης Εξειδίκευσης (RIS3) σαν εργαλείο ανάπτυξης” του Δημήτρη Μούρνου
Πρόκειται, όπως λέει η εισήγηση, για ένα στρατηγικό σχέδιο που ορίζει τις κατευθύνσεις για την παραγωγή και την εισαγωγή και προώθηση έρευνας και καινοτομίας με ορίζοντα 10ετίας. Αποτελεί προϋπόθεση για εκταμίευση πόρων από το ΕΣΠΑ 2014-2020, άρα είναι μία αναγκαία και υποχρεωτική διαδικασία για όλες τις Περιφέρειες.
Πρακτικά η RIS3 είναι ένα κείμενο στρατηγικής για την έρευνα και την καινοτομία με κέντρο την περιφέρεια και στόχο την ενδυνάμωση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της που θα καταστήσουν το παραγωγικό δυναμικό, “πρωταθλητή” σε εθνικό, ευρωπαϊκό ή διεθνές επίπεδο.
Εκεί που εστιάζει η RIS3 είναι η επιλογή τομέων που παρουσιάζουν ιδιαίτερο αναπτυξιακό δυναμικό, μεγάλη κρίσιμη μάζα, ισχυρό ανθρώπινο δυναμικό και μεγάλη αναπτυξιακή προοπτική. Πάνω σ΄ αυτούς τους τομείς, με την βοήθεια της έρευνας και της καινοτομίας, θα οικοδομήσει η περιφέρεια τις ελπίδες της για τις επόμενες 10ετίες.
Σήμερα, με την ευκαιρία της επικαιροποίησης του σχεδίου, μπορούμε να ξαναδούμε δύο χρόνια περίπου μετά, πως προχωράει. Έχει εκφρασθεί εκμέρους της διοίκησης ένας ενθουσιασμός και μία αισιοδοξία, ότι η στρατηγική της έξυπνης εξειδίκευσης είναι όρος αναγκαίος και ικανός για μια νέα ανάπτυξη και ότι η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας θα λύσει με αυτήν όλα τα μεγάλα προβλήματά της. Συστήσαμε αυτοσυγκράτηση και ρεαλισμό.
Αναγνωρίζουμε ξανά σήμερα ότι έχουμε ένα σοβαρό κείμενο της υπηρεσίας, σαν βάση συζήτησης, που κωδικοποιεί ανάγκες και δυνατότητες, μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα, που καθορίζει τομείς δράσης (κατά τη γνώμη μας περισσότερους από τους αναγκαίους). Πρόκειται όμως για ένα κείμενο θεωρητικό, με ευρωπαϊκή φιλοσοφία, μακριά από την ελληνική πραγματικότητα, που κινδυνεύει να μείνει στα χαρτιά. Και εξηγούμαστε γιατί.
Για την επιτυχία ενός τέτοιου σχεδίου απαιτούνται μια σειρά προϋποθέσεις που μένουν ανεκπλήρωτες:
- Η οικονομική συγκυρία. Η μειωμένη ρευστότητα, από την μείωση των διαθέσιμων εισοδημάτων και των τραπεζικών χρηματοδοτήσεων. Η ανεργία των νέων. Είναι εμπόδια που δυσκολεύουν, κατά τους ειδικούς επί του θέματος, την διαμόρφωση και υλοποίηση τέτοιων στρατηγικών.
- Τα Ευρωπαϊκά προγράμματα, απαιτείται να επανακαθορίσουν προτεραιότητες και να γίνεται κατανομή πόρων σε μικρότερης κλίμακας δράσεις. Η επιλογές για μεγάλα τεχνικά έργα (αεροδρόμια, αυτοκινητόδρομοι, γέφυρες, μετρό κλπ) δεν συνάδουν με στρατηγικές τέτοιου τύπου.
- Βασική προϋπόθεση της έξυπνης εξειδίκευσης είναι η περιφερειακή διακυβέρνηση. Με άλλα λόγια η πραγματική αυτοδιοίκηση. Η ουσιαστική αποκέντρωση όμως εξακολουθεί να είναι ζητούμενο.
- Εκτός από το ΕΣΠΑ, που δεν αρκεί από μόνο του να καλύψει τις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας, απαιτείται και ένα γενναίο Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων αλλά και μία εξίσου γενναία συνδρομή του ιδιωτικού τομέα, κάτι που δεν φαίνεται στον ορίζοντα.
- Βασικό προααπαιτούμενο για να προχωρήσει ένα τέτοιο φιλόδοξο σχέδιο είναι οι επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογία. ΄Εχει ορισθεί διεθνώς ότι χρειάζεται ένα 3% κατά μέσο όρο του ΑΕΠ για να υπάρχει αποτελεσματικότητα στην έξυπνη εξειδίκευση. Στην Ελλάδα με 0,6% (σήμερα μάλλον χαμηλότερο) πως είναι δυνατόν να προχωρήσει ένα τέτοιο πρόγραμμα; Και με τον ιδιωτικό τομέα τελείως απόντα.
Ας δούμε στο σημείο αυτό, και εν συντομία, ποιός είναι ο ρόλος των ελληνικών πανεπιστημίων στην οικονομία της γνώσης. Ελάχιστα ερευνητικά προγράμματα, και μόνο κρατικά ανατίθενται. Τι θα μπορούσε να γίνει; Πρωτογενής έρευνα και ανοικτή καινοτομία. Με δική τους πρωτοβουλία τα πανεπιστήμια να ερευνούν και να παράγουν καινοτομία και να την διαθέτουν στην αγορά. Χρειάζονται βέβαια γι΄αυτό αλλαγές στους θεσμούς και την νοοτροπία.
- Απαιτείται τέλος σταθερή πολιτική βούληση και επίμονη προσπάθεια από όλους εμάς και κύρια βέβαια από τη διοίκηση της περιφέρειας. Στοιχεία που δεν φαίνεται πως τα διαθέτει.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα πρωτοβουλίας της έξυπνης εξειδίκευσης που δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες και τους στόχους είναι το πρόγραμμα προβολής αγροδιατροφικών προϊόντων. Περιορισμένη ανταπόκριση φορέων και παραγωγών, στερεότυπες πρωτοβουλίες και δράσεις, τίποτα καινοτόμο και πρωτότυπο. Καταλήγει να αρχίζει και να τελειώνει σε “συμμετοχή και εκθέσεις” .
Με όλες αυτές, λοιπόν, τις παραμέτρους και προϋποθέσεις αρνητικές, ο 2ετής απολογισμός του προγράμματος είναι πολύ φτωχός και είναι βέβαιο πως ούτε η σημερινή επικαιροποίηση θα του δώσει τη δυναμική που χρειάζεται.
Θεσσαλονίκη, 5 Δεκεμβρίου 2016
Σημείωση: Ο Δημήτρης Μούρνος είναι περιφερειακός σύμβουλος. Το κείμενο αποτέλεσε παρέμβασή του στο περιφερειακό συμβούλιο.
