“Προκαλεί τους θεματοφύλακες των πολιτικών επιστημών και τους διεθνολόγους των κλειστών οριζόντων. Η νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, που μοιάζει πολύ με την παλιά αλλά φοράει νέα ρούχα, είναι στο στόχαστρό του.”
Ο Νόαμ Τσόμσκι, καθηγητής της γλωσσολογίας και της φιλοσοφίας στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (το περίφημο ΜΙΤ), θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους αμερικανούς στοχαστές. Πέρα από τη σημαντική συμβολή του στην επιστήμη της γλωσσολογίας όπου επεξεργάστηκε αυτό που ο ίδιος ονομάζει «γενετική γραμματική», μια ανασύσταση δηλαδή των «δομών βάθους» της γλώσσας, που συνοδεύθηκε από μια κριτική στον στρουκτουραλισμό και τον εμπειρισμό (βλ. και το βιβλίο του «Συντακτικές Δομές», Εκδόσεις Νεφέλη), ο Νόαμ Τσόμσκι έχει να παρουσιάσει και σημαντικό πολιτικό έργο. Περισσότερα από 30 βιβλία του αναλύουν τη σύγχρονη αμερικανική ιστορία, την αμερικανική εξωτερική πολιτική και την περίφημη Νέα Παγκόσμια Τάξη Πραγμάτων, τον τρόπο διαμόρφωσης της αμερικανικής κοινής γνώμης, αλλά και ειδικά θέματα όπως είναι ο πόλεμος στο Βιετνάμ, η πολιτική των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική και το Παλαιστινιακό πρόβλημα.
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα τρία βιβλία του που κυκλοφόρησαν και στην Ελλάδα.
Το πρώτο, που τιτλοφορείται «Παλιές και νέες τάξεις πραγμάτων», βασίζεται σε τρεις διαλέξεις που έδωσε ο Νόαμ Τσόμσκι στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο του Καΐρου το 1993. Σε αυτό ο αμερικανός στοχαστής προσεγγίζει το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τις επιδιώξεις της νέας τάξης πραγμάτων. «Η Νέα Παγκόσμια Τάξη μοιάζει πολύ με την παλιά με νέα ενδυμασία» σημειώνει ο Νόμαμ Τσόμσκι και συμπληρώνει ότι «ουσιαστικές αλλαγές δεν έχουν γίνει και δεν χρειάζονται “νέα παραδείγματα” για να καταλάβει κανείς τι ακριβώς συμβαίνει. Οι βασικοί κανόνες της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων παραμένουν ίδιοι και απαράλλακτοι: για τους ανίσχυρους ισχύει το κράτος του νόμου, για τους ισχυρούς ισχύει το δίκαιο του ισχυρότερου». Και όλα αυτά «μέσα στο πλαίσιο της κουλτούρας της ευπρέπειας».
«Η πραγματικότητα στη Δύση και στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου δεν μοιάζει καθόλου με τις ονειρώδεις φαντασιώσεις που εμφανίζουν σήμερα την Ιστορία να συγκλίνει τάχα σε ένα ιδεώδες ελεύθερων αγορών και δημοκρατίας, σε ένα μέλλον του οποίου η Αμερική είναι ταυτόχρονα υπερασπιστής, θεματοφύλακας και υπόδειγμα» υποστηρίζει ο Νόμαμ Τσόμσκι απαντώντας έμμεσα και στις ομιχλώδεις απόψεις του Φράνσις Φουκουγιάμα περί του «τέλους της Ιστορίας».
«Η Ιστορία κατά βάση επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά» σημειώνει ο Νόμαμ Τσόμσκι και συμπληρώνει ότι «λίγα πράγματα είναι ουσιαστικά και καινούργια στα νεοφιλελεύθερα προγράμματα και τις θεωρητικές αποσκευές» εκείνων που επιθυμούν να «δημιουργηθεί πράγματι μια διεθνής κοινωνία πάνω στα πρότυπα του Τρίτου Κόσμου, με νησίδες αφθονίας και προνομιούχου πολυτέλειας μέσα σε πελάγη δυστυχίας και μιζέριας».
Σύμφωνα με τον Νόαμ Τσόμσκι, οι επιδιώξεις των ΗΠΑ έχουν μια σταθερότητα: αν και οι ίδιες ποτέ δεν αποδέχθηκαν απόλυτα τους κανόνες της ελεύθερης αγοράς, προσπαθούν σταθερά να τις επιβάλουν σε άλλους προς το δικό τους όφελος. Και αυτό δεν είναι καμιά αρνητική άποψη, όπως συνήθως χαρακτηρίζουν τις απόψεις του Τσόμσκι οι αντίπαλοί του.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως γράφει π.χ. ο γνωστός ιστορικός της οικονομίας Paul Bairoch στο βιβλίο του «Economics and World History», είναι «το λίκνο και ο προμαχώνας του σύγχρονου προστατευτισμού». Ο Bairoch επισημαίνει τον τρόπο με τον οποίο ο προστατευτισμός συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη στις βιομηχανικές χώρες, ενώ το ελεύθερο εμπόριο σε συνθήκες όπου άλλοι εφαρμόζουν προστατευτικές πρακτικές οδήγησε στην καταστροφή, κάτι που, κατά τη γνώμη του, εξηγεί τους λόγους του διευρυνόμενου χάσματος ανάμεσα στον Πρώτο και στον Τρίτο Κόσμο.
Ο Νόμαμ Τσόμσκι στο βιβλίο του «Παλιές και νέες τάξεις πραγμάτων» απευθύνεται κυρίως στους αναγνώστες εκείνους που παρακολουθούν τις διεθνείς εξελίξεις και για τον λόγο αυτόν δίδει ιδιαίτερη έμφαση στα σημαντικότερα γεγονότα που συνέβησαν στη σκιά του Ψυχρού Πολέμου. Αποφεύγοντας τις συμβατικές ερμηνείες άλλων αναλυτών που τοποθετούν τον φάκελο του Ψυχρού Πολέμου στο αρχείο, ο αμερικανός συγγραφέας υποστηρίζει ότι θα πρέπει «να διδαχθούμε από το παρελθόν, να μάθουμε κάτι για τον εαυτό μας, να αντλήσουμε διδάγματα για το μέλλον, προς το οποίο προελαύνουμε με το κεφάλι ψηλά, παρακολουθώντας ανήσυχοι την αδυναμία των παραδοσιακών θυμάτων μας να συμβαδίσουν με την ευγένεια της ηθικής μας και να πλησιάσουν, έστω, τα επίπεδα της υλικής μας ευμάρειας».
Στις 12 Οκτωβρίου 1992 συμπληρώθηκαν 500 χρόνια από την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου. Σύμφωνα με τον Τσόμσκι, το 1992 αρχίσαμε να διανύουμε το έτος 501, εξ ου και ο τίτλος «Ετος 501. Η κατάκτηση συνεχίζεται» του βιβλίου του. Με τον υπότιτλο «Η κατάκτηση συνεχίζεται» ο συγγραφέας υποδηλώνει χωρίς περιστροφές τη θέση του για το τι συμβαίνει σήμερα στην ανθρωπότητα. Το τι έγινε αυτά τα 500 χρόνια, τα οποία είναι γνωστά στην Ιστορία ως η «Κολομβιανή Εποχή» ή η «Εποχή του 500χρονου Ράιχ», όπως φαίνεται ότι θα προτιμούσε ως ονομασία ο Τσόμσκι, και το πώς αυτά που έγιναν επηρέασαν το τι γίνεται σήμερα, αποτελούν το υλικό του βιβλίου «Ετος 501. Η κατάκτηση συνεχίζεται». Πολλοί αναλυτές έχουν χαρακτηρίσει το βιβλίο αυτό σύνοψη όλου του προηγούμενου πολιτικού έργου του Τσόμσκι. Στις 400 περίπου σελίδες του η πανίσχυρη αναλυτική σκέψη του Τσόμσκι εξετάζει τη φιλελεύθερη ρητορεία που συγκροτούσε πάντα την «επίσημη» ιδεολογία του αμερικανικού έθνους, για να δείξει στη συνέχεια ότι η μεροληπτική εφαρμογή των αρχών του φιλελευθερισμού υπηρετούσε πάντα την κυριαρχία του ισχυρότερου.
Ο Τσόμσκι μελετά μια σειρά φακέλους των σχέσεων των ΗΠΑ με άλλες χώρες ή περιοχές του κόσμου και ξεγυμνώνει αρκετά πλουμίδια της σύγχρονης αμερικανικής ιστορίας. Η ειρωνεία είναι, γράφει ο Τσόμσκι, ότι το δόγμα Webster, που έγινε και η βάση του σύγχρονου διεθνούς δικαίου («ο σεβασμός του απαραβίαστου χαρακτήρα του εδάφους ανεξάρτητων κρατών είναι το πιο στοιχειώδες θεμέλιο του πολιτισμού»), είναι γέννημα του Daniel Webster, επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ το 1837. Και συμπληρώνει ότι «δεν χρειάζεται να σπαταλήσουμε λέξεις για το πώς οι ΗΠΑ σεβάστηκαν αυτό το δόγμα από το 1837 και πέρα».
Κάνει μια εύστοχη αναφορά στον Ανταμ Σμιθ, ο οποίος έγραφε το 1776 ότι η ανακάλυψη της Αμερικής καθώς και η ανακάλυψη του περάσματος προς τις Ανατολικές Ινδίες μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδος είναι τα δύο πιο μεγάλα και σπουδαία γεγονότα που καταγράφηκαν στην ιστορία της ανθρωπότητας, για να συμπληρώσει στη συνέχεια ότι «η βάναυση αδικία των Ευρωπαίων κατέστησε ένα γεγονός, το οποίο θα έπρεπε να είναι ευεργετικό για όλους, ολέθριο και καταστρεπτικό για πολλές από αυτές τις άτυχες χώρες». Πηγαίνοντας πιο πέρα τη διαπίστωση του Ανταμ Σμιθ ο Νόαμ Τσόμσκι υποστηρίζει ότι η «κατάκτηση του Νέου Κόσμου ξεκίνησε δύο απέραντες δημογραφικές καταστροφές, δίχως παράλληλο στην Ιστορία: την ουσιαστική καταστροφή των γηγενών πληθυσμών του Δυτικού ημισφαιρίου και το ρήμαγμα της Αφρικής, καθώς το δουλεμπόριο διευρύνθηκε για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των κατακτητών και η ίδια η ήπειρος υποδουλώθηκε».
ΟΝόαμ Τσόμσκι παραθέτει ανατριχιαστικές εικόνες και ντοκουμέντα για να αποδείξει ότι το πρώτο έθνος που θα απελευθερωνόταν το 1776 από την ευρωπαϊκή κηδεμονία επρόκειτο το ίδιο να γίνει μια βιβλική μάστιγα για τους αυτόχθονες πληθυσμούς.
Το βιβλίο του Τσόμσκι είναι συγκλονιστικό, ακριβώς γιατί είναι απλό και κατανοητό, με πλήθος πηγών που συμβάλλουν στην τεκμηρίωση των γραφομένων. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για όσους επιθυμούν να προσεγγίσουν τη σχέση των διανοουμένων με την κοινωνία και τον άνθρωπο. Αυτοί, υποστηρίζει ο Τσόμσκι, «δεν πρέπει να ανακόπτονται από την κοινωνία και να αποσύρονται μέσα στην επιστημονική τους έρευνα, αλλά οφείλουν να παρακολουθούν και να ελέγχουν τις δραστηριότητες των πολιτικών και να προβάλλουν αντίσταση σε προγράμματα τα οποία στοχεύουν στο να ισοπεδώσουν τους πολίτες και να αποθαρρύνουν ατομικές πρωτοβουλίες».
Στο τρίτο βιβλίο του («Επανεκτιμώντας το Κάμελοτ») ο Νόαμ Τσόμσκι πραγματεύεται μια κρίσιμη στιγμή της σύγχρονης ιστορίας, την κλιμάκωση του αμερικανικού πολέμου στο Βιετνάμ. Πρόκειται για μια συγκροτημένη ανάλυση του ρόλου των ΗΠΑ στο Βιετνάμ, για έναν διεισδυτικό στοχασμό πάνω στην πολιτική κουλτούρα εκείνης της ελίτ που επέτρεψε και ενθάρρυνε τον Ψυχρό Πόλεμο. Σε αυτό ο Νόμαμ Τσόμσκι απορρίπτει τις προσπάθειες που γίνονται για αναβίωση του Κάμελοτ (Camelot είναι ο τόπος όπου ο βασιλιάς Αρθούρος είχε το παλάτι του και την αυλή του Τόπος ειδυλλιακής ευτυχίας). Πρόκειται για έναν ελκυστικό αμερικανικό μύθο ο οποίος εμφανίζει τον Κένεντι ως τον λαμπρό ιππότη που υποσχόταν την ειρήνη. Ο ήρωας παρεμποδίστηκε όμως από δολοφόνους. Αν είχε ζήσει, θα είχε αποχωρήσει μονομερώς από το Βιετνάμ.
Και στα τρία αυτά βιβλία ο αμερικανός συγγραφέας υποστηρίζει την αντίσταση στη συντεταγμένη πια ισοπέδωση του πολίτη και κατακρεούργηση των δικαιωμάτων του και των ελευθεριών του. Οξύς πολιτικός σχολιαστής ο Νόμαμ Τσόμσκι εμπλουτίζει κατά τον καλύτερο τρόπο τη διεθνή βιβλιογραφία των πολιτικών επιστημών και των διεθνών σχέσεων. Και αυτό το επιβεβαιώνουν οι αντιδράσεις που προκάλεσε τόσο στους «θεματοφύλακες» των πολιτικών επιστημών όσο και στους «κλειστών οριζόντων» διεθνολόγους.
Ο κ. Σωτήρης Ντάλης είναι πολιτικός επιστήμων – διεθνολόγος
