“Αφοί Μανάκια. Πώς ανακάλυψα τους πρωτοπόρους του κινηματογράφου” του Χρίστου Χριστοδούλου
Εκδρομή μαθητών της Εβραϊκής Σχολής Ιωαννίνων στη λίμνη, στις αρχές του αιώνα.
ΓΙΑ τους αδελφούς Μανάκη δεν είχα ιδέα ως την στιγμή που διάβασα γι’ αυτούς σε μια σειρά δημοσιευμάτων του αξέχαστου φίλου και συναδέλφου Κώστα Σταματίου, στα «ΝΕΑ».
Αυτό έγινε στη διάρκεια της δικτατορίας, τότε που ο κινηματογράφος, ιδίως ο αυθεντικά πολιτικός, ήταν καταφυγή και διαφυγή.
Η ανακάλυψη των Μανάκη από τον Κώστα Σταματίου, στοίχειωσε θαρρείς μέσα μου και άρχισα έκτοτε να ψάχνω γι’ αυτούς. Με βοήθησε σ’ αυτό πολύ η δουλειά μου, πρώτα ως δημιουργού της «Αλκυονίδας» του γνωστού κάποτε κινηματογράφου τέχνης και έπειτα η δημοσιογραφία στην εφημερίδα «Μακεδονία» και στην τηλεοπτική σειρά «Η ΕΡΤ στην Β. Ελλάδα». Οι έρευνες μου στην Μακεδονία, την Ήπειρο, την Θεσσαλία και τη Θράκη, όπου γύριζα ντοκυμανταίρ ή έκανα ρεπορτάζ, μου έδιναν σημαντικό υλικό. Στην Ξάνθη π.χ.. βρήκα έναν από τους «πρωταγωνιστές» των Μανάκη στις ταινίες που γύρισαν το 1905, στη γενέτειρα τους το χωριό Αβδέλλα των Γρεβενών. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ήδη τότε 90 χρόνων, βλάχος στην καταγωγή και θυμόταν καλά τους πρωτοπόρους, που γύριζαν τα έθιμα του χωριού τους πάνω στην Πίνδο. Στη Θεσσαλονίκη στην Ρουμάνικη Εμπορική Σχολή της συμπρωτεύουσας κατά την διάρκεια του πολέμου. Αυτή η σχολή ήταν απομεινάρι των συμφωνιών της συνθήκης Βουκουρεστίου του 1913 που υπέγραψε ο Βενιζέλος με την Ρουμανία.
Ο Έλληνας οπλαρχηγός Βολάνης, με δράση στο μακεδονικό αγώνα στην περιοχή Μοναστηρίου. Καρτ ποστάλ των Μανάκια (1908). Στο αντάρτικο σώμα του Βολάνη βρέθηκε νεαρός και ο Γεώργιος Μόδης από το Μοναστήρι. Αργότερα έγινε γνωστός με τις «Μακεδόνικες Ιστορίες». Σε πάνω από 20 τόμους κατέγραψε όσα προηγήθηκαν, τη διάρκεια και τα μετά του Μακεδονικού έπους. Πέρα από τις λογοτεχνικές αρετές αυτών των σελίδων, θεωρείται και είναι ο μοναδικός χρονογράφος αυτής της αιματηρής περιόδου.Στη Βέροια συνάντησα συντοπίτες, φίλους και συγγενείς των πρώτων εκείνων κινηματογραφιστών, όπως επίσης στη Νάουσα και τη Φλώρινα.
Τέλος στον Τύρναβο, τη Λάρισα και τα Γιάννενα, βρέθηκα μπροστά σε αληθινούς θησαυρούς: Φωτογραφίες, έγγραφα, παλιές εφημερίδες που αναφέρονταν στον Γιάννη και τον Μίλτο Μανάκη. Αναφορές γι’ αυτούς υπάρχουν και στο ΥΠ.ΕΞ. Όλο αυτό το υλικό συλλέχτηκε σε διάστημα 10 τουλάχιστον χρόνων, στη διάρκεια των οποίων μάλιστα πήγαινα συχνά στα γραφεία των «Νέων», στη Χρ. Λαδά και συζητούσα τα νεώτερα με τον υπέροχο Κώστα Σταματίου.
Όταν το ’89 ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος εξέδωσε το βιβλίο μου, ο Κώστας έγραψε δύο ενθουσιώδεις σελίδες βιβλιοκριτικής στα «ΝΕΑ», πράγμα που στάθηκε αποφασιστικό για τη θετική πορεία της έκδοσης.
Τα πιο σημαντικά στοιχεία για τους Μανάκη τα συνέλεξα κατά καιρούς, από τα Σκόπια, τη Θεσσαλονίκη, τη βιβλιοθήκη Ιωαννίνων, από τη συγγενική τους οικογένεια Στύλου, από τον Αβδελλιώτη δικηγόρο Χρίστο Παπαγιάννη από τον Φώτο Λαμπρινό και όλως απροσδοκήτως από τον εκδότη Γιάννη Βελλίδη, που στα 1976 μου δώρησε τη σπάνια έκδοση του «Μακεδόνικου Ημερολογίου» του 1911, όπου υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες από τη δράση των αδελφών Μανάκη.
Ο Μίλτος Μανάκιας στο φωτογραφείο του στο Μοναστήρι, λίγο πριν πεθάνει. (Οι φωτογραφίες του θέματος είναι από το βιβλίο του Χρίστου Χριστοδούλου, «Τα φωτογενή Βαλκάνια των αδελφών Μανάκη», εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1989).
Επίσης σπάνια φωτογραφικά ντοκουμέντα των πρωτοπόρων βρήκα στις ΗΠΑ στην πλήρη σειρά των τόμων της ομογενειακής εφημερίδας «Εθνικός Κήρυξ» της Ν. Υόρκης που εντόπισα στη βιβλιοθήκη της Ορθόδοξης Ιερατικής Σχολής της Μητρόπολης Βοστώνης της Αρχιεπισκοπής Β.Ν. Αμερικής.
Σημείωση Φαρέτρας: Το άρθρο του Χρίστου Χριστοδούλου για τους αδελφούς Μανάκια δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Καθημερινή στις 2/6/1996. Θα ακολουθήσει τις επόμενες Κυριακές η δημοσίευση τεσσάρων ακόμη σχετικών άρθρων που δημοσιεύτηκαν στην ίδια εφημερίδα. Την επόμενη Κυριακή θα δημοσιευτεί άρθρο του Αντώνη Μπουσμπούκη.
