Γενικά – ιστορικά (συνέχεια από το προηγούμενο)
Στο προηγούμενο σημείωμα αναφερθήκαμε στο βουνό Βέρμιο, τοποθετώντας το γεωγραφικά και γενικά ιστορικά, λαμβάνοντας υπόψη για το δεύτερο τις τεκμηριωμένες απόψεις του ιστορικού της Βέροιας Γ. Χιονίδη (και στα επόμενα σημειώματά μας θα αναφέρουμε πάλι τον ιστορικό Γ. Χιονίδη). Στο σημερινό φύλλο συνεχίζουμε με τα ιστορικά στοιχεία για το θέμα, αντλώντας πληροφορίες και από άλλους ερευνητές, ιστορικούς κι επιστήμονες.
Ο έγκριτος φιλόλογος και συγγραφέας Θωμάς Γαβριηλίδης, που ζει στη Βέροια, μας διαβεβαιώνει ότι η ‘ερατεινή (πασίχαρη – τερπνή – γοητευτική – αξιαγάπητη) Ημαθία’ του Ομήρου (226 στίχος της Ιλιάδας) με την εύμορφη πεδιάδα πλαισιώνεται από τους ποταμούς Αλιάκμονα και Λουδία (τον Λυδία του Ηρόδοτου), τα δασωμένα βουνά Βέρμιο και Πιέρια και τις αιγαιοπελαγίτικες ακρογιαλιές.
Οι μαρτυρίες της αρχαίας γραμματείας για το Βέρμιο είναι ιδιαίτερα περιορισμένες. Ωστόσο, υπάρχει το ιδιαίτερα εύγλωττο απόσπασμα από το 8ο βιβλίο των ‘Ιστοριών’(138) του Ηρόδοτου, το οποίο συμπυκνώνει γεωγραφικές και ιστορικές πληροφορίες:
«…ποταμὸς δέ ἐστιἐν τῇ χώρῃ ταύτῃ, τῷ θύουσι οἱ τούτων τῶν ἀνδρῶν ἀπ᾽ Ἄργεος ἀπόγονοι ὡς σωτῆρι οὗτος, ἐπείτε διέβησαν οἱ Τημενίδαι, μέγας οὕτω ἐρρύη ὥστε τοὺς ἱππέας μὴ οἵους τε γενέσθαι διαβῆναι. οἳ δὲ ἀπικόμενοι ἐς ἄλλην γῆν τῆς Μακεδονίης οἴκησαν πέλας τῶν κήπων τῶν λεγομένων εἶναι Μίδεω τοῦ Γορδίεω, ἐν τοῖσι φύεται αὐτόματα ῥόδα, ἓν ἕκαστον ἔχον ἑξήκοντα φύλλα, ὀδμῇ τε ὑπερφέροντα τῶν ἄλλων. ἐν τούτοισι καὶ ὁ Σιληνὸς τοῖσι κήποισι ἥλω, ὡς λέγεται ὑπὸ Μακεδόνων. ὑπὲρ δὲ τῶν κήπων ὄρος κεῖται Βέρμιον οὔνομα, ἄβατον ὑπὸ χειμῶνος. ἐνθεῦτεν δὲ ὁρμώμενοι, ὡς ταύτην ἔσχον, κατεστρέφοντο καὶ τὴν ἄλλην Μακεδονίην».
Το απόσπασμα αυτό όχι μας δίνει μια θαυμάσια εικόνα του Βερμίου, επιβλητικού, αδιάβατου το χειμώνα, πάνω από τους «κήπους» του Μίδα, γιού του Γορδίου, με τα άγρια ρόδα, αλλά και τοποθετεί το βουνό στο επίκεντρο της μακεδονικής ιστορίας, έστω και μέσω του μύθου, ως ο τόπος τον οποίο χρησιμοποίησαν οι Τημενίδες ως ορμητήριο για να δημιουργήσουν το μεγάλο βασίλειό τους. Σε αυτά τα περιβόλια (κήπους), όπως διηγούνται οι Μακεδόνες, λέει ο Ηρόδοτος, πιάστηκε σε παγίδα ο Σιληνός [(Σειληνός) – φίλος και δάσκαλος του θεϊκού Διόνυσου)]. Άλλοι ιστορικοί και ερευνητές τοποθετούνε το Μίδα και τη σύλληψη του Σιληνού στην Ανατολή, όμως οι σύγχρονοι ερευνητές θεωρούνε τη πληροφορία του Ηρόδοτου (χωροθέτηση του μύθου στην Μακεδονία) ως έγκυρη, παρά τη διστακτικότητα (διηγούνται οι Μακεδόνες) του Ηρόδοτου. Άλλωστε, οι αναφορές αρκετών αρχαίων συγγραφέων (Θεόπομπος, Κόνων, Καλλισθένης, Στράβων κ.ά.) ωθούνται στο ίδιο συμπέρασμα (βλ. βιβλιογραφία, Γεώργιος Κ. Μάλλιος ‘Η σύλληψη του Σιληνού στους κήπους του Μίδα στο Βέρμιο και ο «γόρδιος δεσμός» της φρυγικής παρουσίας στην Μακεδονία’).
Πιο αναλυτικά, σύμφωνα πάλι με τον Ηρόδοτο, ο πρόγονος του Αλεξάνδρου 7ου, ο Περδίκκας, απέκτησε τη βασιλεία των Μακεδόνων περιληπτικά ως εξής: Οι τρεις αδελφοί, ο Γαυάνης, ο Αέροπος και ο Περδίκκας, απόγονοι του Τημένου, βασιλιά του Άργους (σύμφωνα με μια άποψη της Πελοποννήσου, κατά άλλους του Ορεστικού της Καστοριάς), έφυγαν από το Άργος και πήγαν στους Ιλλυριούς. Από τους Ιλλυριούς πέρασαν στην Άνω Μακεδονία, στη πόλη Λεβαία, όπου ανέλαβαν εργασία αντί μισθού στον βασιλιά αυτής. Μετά από ένα επεισόδιο με το βασιλιά, για να προστατέψουν τη ζωή τους, κατέφυγαν σε ένα άλλο μέρος της Μακεδονίας (Κάτω Μακεδονία), κοντά στους κήπους του Μίδα του Γορδίου (δηλαδή στο Βέρμιο). Αυτά έγιναν τον 7ο αιώνα π. Χ. και ο Ηρόδοτος τα διηγείται τον 5ο αιώνα π. Χ., μαθαίνοντάς τα από Μακεδόνες.
Άλλο ένα απόσπασμα από το 7ο βιβλίο του Ηροδότου, εντάσσει το Βέρμιο – έμμεσα χωρίς να αναφέρει το ίδιο το βουνό – στον πυρήνα της Βοττιαίας και της Μακεδονίδος, ορίζοντας ως σύνορα της περιοχής τον Λουδία και τον Αλιάκμονα:
«μέχρι Λυδίεώ τε ποταμοῦ καὶ Ἁλιάκμονος, οἳ οὐρίζουσι γῆν τὴν Βοττιαιίδα τε καὶ Μακεδονίδα, ἐς τὠυτὸ ῥέεθρον τὸ ὕδωρ συμμίσγοντες».
Η αρχαιολόγος Ευαγγελία Στεφανή στην εργασία της, με τίτλο «Τοπίο και κατοίκηση στην Ημιορεινή Ημαθία – ‘όρος Βέρμιον άβατον υπό χειμώνος’», καταλήγει:
«…όπως είχε εύστοχα παρατηρηθεί, πολύ πριν τα σύγχρονα αρχαιολογικά δεδομένα προσφέρουν την απαραίτητη τεκμηρίωση, ‘…κατά την αυγή της μακεδονικής ιστορίας, η Μακεδονία ήταν συγκεντρωμένη στις όχθες του Αλιάκμονα’, και, όπως είμαστε πλέον σε θέση να γνωρίζουμε, εκεί άρχισε να αναπτύσσεται, πριν ακόμα την αυγή της ιστορίας, ο πολιτισμός της Μακεδονίας». Με τον Ηρόδοτο συμφωνεί και ο ιστορικός Θουκυδίδης (II 99.2). Πρέπει να σημειωθεί ότι η Βοττιαία (σημερινή Ημαθία και ομηρική ‘ερατεινή Ημαθία’, όπως ειπώθηκε) και η Πιερία, αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα του μακεδονικού βασιλείου πριν την επέκταση του προς ανατολικά και δυτικά.
Πάντως, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης (γνώστες της γενεαλογίας της Μακεδονικής Δυναστείας των Αργεαδών ή Τημενίδων, τοποθετούσαν τον Περδίκκα Α΄ επικεφαλής της οικογένειας (αποδίδοντας του μάλιστα και την ίδρυση του μακεδονικού κράτους, α΄ μισό του 7ου π Χ. αι.), ορισμένοι νεότεροι ιστορικοί (Ευφορίων, Justinus, Τρώγος, Σύγκελλος, Ευσέβειος, Σολίνος κ.ά.) αποδίδουν την ίδρυση του Μακεδονικού Βασιλείου και σε βασιλείς παλιότερους του Περδίκκα (Ηρακλείδης Κάρανος, Κοίνος, Τυριμμάς), προερχόμενους από το Άργος της Πελοποννήσου.
(συνεχίζεται)
Σημ: οι πηγές και η βιβλιογραφία βρίσκονται μέσα στo κείμενo.
(Το κείμενο-μελέτη του Γιάννη Τσιαμήτρου αποτελεί το 2ο μέρος από τα 5 με θέμα το Βέρμιον Όρος. Η φαρέτρα θα δημοσιεύσει και τα 5 μέρη, ένα κάθε Κυριακή. Η πρώτη δημοσίευση του σημερινού κειμένου έγινε στην εφημερίδα “Ημερήσια” της Βέροιας στις 17.03.2016)
