Βασίλης Λαμπρίδης. “Αν ο δικαστής θέλει να επιτελέσει το καθήκον του, δεν μπορεί να τον σταματήσει κανείς”

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Ο Βασίλης Λαμπρίδης, ο επ. Αρεοπαγίτης, ο δικαστής στις σημαντικότερες δίκες των τελευταίων 50 χρόνων, στη Δίκη Λαμπράκη και στη Δίκη Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο, ήρθε στη Βέροια, για να παρουσιάσει το βιβλίο του «Αναμνήσεις και εκμυστηρεύσεις ενός δικαστή», εκδόσεις Ιανός.

Με περιμένει στο ξενοδοχείο του,  στην καρδιά  της παλιάς αγοράς της Βέροιας.   Δείχνει ξεκούραστος, ήρεμος, και δηλώνει ευχαριστημένος από τη Βέροια και τη χθεσινή εκδήλωση της παρουσίασης του βιβλίου του στον ιδιαίτερο χώρο, όπως τον χαρακτήρισε, του Εκκοκκιστηρίου Ιδεών.

Τον χαρακτηρίζει η γλυκύτητα στην έκφραση, ο συγκροτημένος λόγος, που πρέπει οπωσδήποτε  να στοιχειοθετηθεί – κάθε τόσο ανατρέχει στο βιβλίο του, για να μου δείξει τη φωτογραφία κάποιου εγγράφου, που παρατίθεται σ’ αυτό –  και η επιμονή του στη βασική αρχή που διείπε όλη τη ζωή του ως δικαστή, την ανεξαρτησία πνεύματος, και τη χωρίς φόβο επιτέλεση του καθήκοντος.

Δεν είστε ένας συνηθισμένος δικαστής, κ. Πρόεδρε, και δεν μιλώ, βέβαια, μόνο για τον τίτλο του Αρεοπαγίτη, αλλά κυρίως  για την εμπειρία σας να συμμετέχετε σε δύο από τις σημαντικότερες πολιτικές δίκες, στη Δίκη Λαμπράκη και στη Δίκη του Ανδρέα Παπανδρέου. Αν δε συμμετείχατε σ’ αυτές τις δίκες, θα είχατε γράψει το βιβλίο σας; Θα ήταν αρκετή η υπόλοιπη δικαστική εμπειρία σας, για να το κάνετε;

Νομίζω πως όχι. Το έκανα, για να ρίξω φως σε μια ιστορία, που εθεωρείτο ότι είχε κλείσει. Το έκανα, για να βοηθήσω τον ιστορικό του μέλλοντος.

Ήδη από τις πρώτες φάσεις της Δίκης Λαμπράκη, στην οποία συμμετείχα, κατάλαβα ότι δεν μπορεί να συμβεί αυτό το τραύμα στο κεφάλι του Βουλευτή μ’ ένα πέσιμο στο δρόμο.

Ο ιατροδικαστής της υπόθεσης, ο Καψάσκης, ο οποίος το υποστήριζε μέχρι το τέλος, επέμενε πως μπερδεύτηκαν τα πόδια του Λαμπράκη και έπεσε χτυπώντας στο κεφάλι. Κι εγώ, βέβαια, τον ρώτησα πώς είναι δυνατόν να γίνει αυτό το τραύμα σ’ αυτό το κροταφικό σημείο μ’ ένα πέσιμο, χωρίς να τραυματιστεί το αυτί. Επέμενε πως είναι δυνατόν, αν υπάρχουν εξογκώματα στο δρόμο. Αντίθετη άποψη όμως είχε ο Καθηγητής Καβαζαράκης, στον οποίο απευθύνθηκα, και ο οποίος το είδε ως απίθανο.

Από κείνη τη στιγμή, λοιπόν, θεώρησα ότι έπρεπε να εξακριβώσω τι πραγματικά συμβαίνει.

Πήγα μόνος μου και έκανα μια αυτοψία στο τρίκυκλο, εξακριβώνοντας ότι δε μπορούσε να γίνει τέτοιο χτύπημα πάνω από το τρίκυκλο, και μάλιστα με τόση ευστοχία!

Ο Εμμανουηλίδης κάνα δυο φορές προσπάθησε να πει ότι δεν ήταν αυτός ο ένοχος, αλλά στο τέλος δεν αποκάλυψε τίποτα.

Την ίδια άποψη υποστήριξε ο Εισαγγελέας Δελαπόρτας, ότι δηλαδή ο Εμμανουηλίδης είναι αυτός που τον χτύπησε, με κλομπ, πράγμα το οποίο υποστήριξαν και τρεις μάρτυρες, οι οποίοι είχαν πάρει φαίνεται κάποια γραμμή. Μάλιστα το παραδέχτηκε κι ο ίδιος ο Εμμανουηλίδης κάπου, κομπορρημονώντας με τη φράση «εγώ τον χτύπησα». Αργότερα, βέβαια, το αρνήθηκε.

Όλ’ αυτά δικαιολογούσαν να πει ο Δελαπόρτας, ο οποίος ήταν πέρα από σπουδαίος επιστήμονας και εξαιρετικός άνθρωπος, πως ο ένοχος ήταν ο Εμμανουηλίδης.

Μεταξύ των κατηγορουμένων παρακρατικών υπήρχε και κάποιος Λεονάρδος. Μετά τη Χούντα, κατά την περίοδο της οποίας διώχθηκα εξαναγκαζόμενος σε παραίτηση – δεν το πολυαναφέρω, γιατί άλλοι έπαθαν πολύ περισσότερα πράγματα, ενώ εμένα απλώς με ξεφορτώθηκαν με την αβάσιμη κατηγορία του κομμουνιστή –όταν αποκαταστάθηκα, με το βαθμό του Εφέτη και προήδρευα, εμφανίζεται κατηγορούμενος ο Λεονάρδος, ο παλιός παρακρατικός της Δίκης Λαμπράκη, ο οποίος είχε καταδικαστεί τώρα για διατάραξη κοινής ειρήνης και παράνομη κατοχή όπλου σε φυλάκιση. Αθωώθηκε για τις κατηγορίες που τον βάραιναν αυτήν τη φορά και καταχαρούμενος και εντυπωσιασμένος με την απόφαση, με βρίσκει αργότερα στον Άρειο Πάγο, εισβάλλοντας κυριολεκτικά στο γραφείο μου, και μου λέει πως θέλει να κάνει αποκαλύψεις για την Υπόθεση Λαμπράκη. Δεν τον άφησα να μου μιλήσει.

Με ξαναβρίσκει τυχαία στη Θεσσαλονίκη και επιμένοντας να τον ακούσω, αυτήν τη φορά το κάνω. Κάνει αποκαλύψεις με λεπτομέρειες και στην ερώτησή μου γιατί προχωρεί σε αποκαλύψεις, μού απαντά πως χτυπούσε ανθρώπους χωρίς να τους ξέρει, νιώθοντας τώρα τύψεις, αλλά και υποχρέωση- αδικαιολόγητη βέβαια, γιατί δεν του έγινε καμία χάρη – απέναντί μου, γιατί τον αθώωσα σ’ αυτήν τη δεύτερη δίκη, την άσχετη με τη Δίκη Λαμπράκη.

Μου έδωσε και χειρόγραφα τις αποκαλύψεις του, αρνούμενος όμως να τις υπογράψει ή να δεχτεί τη χρήση μαγνητοφώνου από φόβο για τη ζωή του, όπως είπε. Οι πληροφορίες αυτές, βέβαια, διασταυρώθηκαν και επιβεβαιώθηκαν.

Θίξατε εκείνα τα σημαντικά στοιχεία που καταγράφει το βιβλίο σας ως προς την πρώτη δίκη. Ποια είναι τα αντίστοιχα της Δίκης Παπανδρέου; Τι καινούργιο κομίζει το βιβλίο σας;

Βρέθηκα στη σύνθεση του Δικαστηρίου με κλήρωση, την οποία έκανε ο Πρόεδρος της Βουλής.

Οι κατηγορίες που ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιμετώπισε ήταν δωροδοκία, που ήταν το χειρότερο, και αυτουργία στις πράξεις του.

Οι όροι, που χρησιμοποιήθηκαν πέρα από τη δωροδοκία, ήταν ηθική αυτουργία, που καταρρίφθηκε, και ψυχική συνέργια, δηλαδή να ενθαρρύνεις κάποιον να διαπράξει παρανομία.

Πέρα από τη δωροδοκία, η οποία δεν αποδείχτηκε, οι εφτά από τους δεκατρείς αποφάσισαν πως δεν υπήρχε και ηθική αυτουργία, μεταξύ των οποίων και εγώ, ο οποίος συνέταξα και την άποψη των εφτά.

Το βιβλίο μου, λοιπόν, φωτίζει αυτό το σημείο , ότι δηλαδή όχι μόνο για ηθική αυτουργία αλλά ούτε για συνέργια υπήρχαν στοιχεία, Και βέβαια, δίνω όλο το κλίμα με έγγραφα αλλά και αντιδράσεις του Τύπου της εποχής. Άρα, δεν ευσταθούσε επουδενί ότι οι διευθυντές των ΔΕΚΟ πήγαν και κατέθεσαν τα χρήματα στον Κοσκωτά με παρότρυνση του Παπανδρέου.

Τα καταθέτω όλα αυτά, αλλά δε θεωρώ τον εαυτό μου αλάθητο, όπως είπα και χθες στην παρουσίαση του βιβλίου μου.

Γιατί το βιβλίο σας δεν το γράψατε νωρίτερα, αφού είχατε όλα τα στοιχεία;

Δεν είχα χρόνο. Ήμουν από τους πρώτους δέκα που οργάνωσαν το ΑΣΕΠ και μου ζητήθηκε να αναλάβω και το εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο. Έτσι, μη έχοντας χρόνο, καθυστέρησα τη γραφή του. Επιπλέον θεωρούσα ότι όσο αργότερα το έγραφα, τόσο καλύτερα, γιατί και ωριμάζει το ίδιο το γεγονός αλλά και απομακρύνεσαι από οποιαδήποτε προκατάληψη.

Ποιες βασικές αρχές διέπουν τη γραφή αυτού του βιβλίου;

Η προσπάθειά μου ήταν να είναι όσο γίνεται αντικειμενικό. Ήθελα, για όσα γεγονότα συμμετείχα και δίκασα, να απαλλαγώ όσο ήταν δυνατόν από προκαταλήψεις. Αν το πέτυχα, μπορούν να το πουν μόνο οι αναγνώστες. Και φυσικά, εξίσου σημαντικό να μην πάρω στον τάφο ορισμένα πράγματα που ήξερα. Επιπλέον, να μη θίξω, όσο μπορώ, ανθρώπους.

Ήταν όνειρο της ζωής σας να γίνετε δικαστής ή προέκυψε στην πορεία;

Ο πατέρας μου ήταν καθηγητής φιλόλογος στα Γιάννενα –  καταγόμαστε από τα Ζαγοροχώρια –  και θαύμαζε πολύ τους δικαστές. Μου έλεγε, λοιπόν, πάντα, «εσύ πρέπει να γίνεις δικαστής». Φαίνεται ότι με επηρέασε.

Ποια θεωρείτε πως είναι τα δυσκολότερα σημεία στην άσκηση ενός τέτοιου λειτουργήματος, όπως είναι το δικαστικό λειτούργημα;

Προπαντός η απαλλαγή από πολιτικές και άλλες προκαταλήψεις. Και, βέβαια, και η απαλλαγή από το φόβο μήπως παρεξηγηθείς και θεωρηθεί ότι ανήκεις εδώ ή εκεί. Απ’ αυτά πρέπει να απαλλαγείς και να αποστασιοποιηθείς από την αρχή, και ιδιαίτερα αν έχεις να κάνεις με δίκες σαν αυτές που προανέφερα. Οι πολιτικές δίκες είναι οι πιο επικίνδυνες για το δικαστή.

Ποια θεωρείτε πως πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ενός δικαστή;

Οπωσδήποτε να έχει πλατιά μόρφωση και αναφέρομαι όχι μόνο στις νομικές γνώσεις αλλά και στη γενικότερη παιδεία. Επίσης πολύ βασικό το να διαθέτει ανεξαρτησία πνεύματος. Δηλαδή, να πρόσκειται κάπου πολιτικά, όπως είναι φυσικό να συμβαίνει, και να αποφασίσει να πάρει μία απόφαση που να είναι αντίθετη προς τα πολιτικά του  «πιστεύω».

Το τονίζω πως, όταν ο δικαστής θέλει να επιτελέσει το καθήκον του, δεν έχει να φοβηθεί τίποτα. Δεν μπορεί να τον σταματήσει κανείς. Ακόμη και στην εποχή της Απριλιανής Δικτατορίας είχαμε δικαστές με ελεύθερο φρόνημα. Γιατί να φοβηθεί σήμερα ένας δικαστής; Να πράξει το καθήκον του ανεπηρέαστος, χωρίς κανένα φόβο.

Κύριο δικό σας χαρακτηριστικό, που αποδείχτηκε στην πράξη, ήταν η αντίσταση στην εξουσία, το οποίο και πληρώσατε με εξαναγκασμό σε παραίτηση από τη Χούντα. Μετά από μισό αιώνα που μας χωρίζει από τα γεγονότα, πώς θα χαρακτηρίζατε εκείνη την εποχή και ποια συναισθήματα σάς προκαλεί;

Ήταν αστείος, εκείνη την εποχή, ο τρόπος καταπολέμησης του Κομμουνισμού. Μόνο αντιπάθεια προκαλούσε η τακτική των παρακρατικών, των αντισυγκεντρώσεων και των φωνασκιών. Οδηγούσε ακριβώς στο αντίθετο αποτέλεσμα. Ήταν μια σκοτεινή εποχή, που δε νομίζω πως κανείς θέλει να θυμάται.

Το πνεύμα της αντίστασης όμως εσάς συνεχίζει να σας χαρακτηρίζει και σε καλύτερες εποχές. Παραιτείστε από Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, όταν διαφωνείτε με την προβολή σειρών, όπως το bar και το big brother. Σήμερα, ποια άποψη έχετε για όσα σερβίρει ανεξέλεγκτα η τηλεόραση;

Ο μόνος που είχε δικαίωμα να διακόψει εκπομπές ήταν, ξέρετε, ο Πρόεδρος του Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου. Και δεν έκανε κανείς χρήση αυτού του δικαιώματος πλην εμού. Συγκάλεσα, λοιπόν την Ολομέλεια του Συμβουλίου, για να επικυρώσει ή να ακυρώσει την απόφαση της διακοπής των δύο σειρών.

Και δέχθηκα  για τη στάση μου βαριές κατηγορίες. Καταλαβαίνετε τη δύναμη των καναλιών! Μέχρι φασίστα με αποκάλεσαν. Άλλοι, λοιπόν, κατά καιρούς με αποκαλούσαν κομμουνιστή και άλλοι φασίστα!

Το θλιβερό όμως είναι πως τους βαρείς αυτούς χαρακτηρισμούς τους προκάλεσαν μέλη από το Συμβούλιο που πήγαν στα κανάλια την προηγούμενη μέρα της ολομέλειας και με κατηγόρησαν για τη στάση μου, αντί να έρθουν και να εκθέσουν ευθαρσώς τις απόψεις τους.

Όπως καταλαβαίνετε, δεν μπορούσα να δεχθώ την αποβλάκωση που προκαλούσαν τέτοιες εκπομπές, ιδιαίτερα στους νέους, αλλά και την αντισυναδελφική συμπεριφορά συνεργατών στο Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο.

Έτσι, αναγκάστηκα να παραιτηθώ, μη ανεχόμενος τέτοιες καταστάσεις και συμπεριφορές. Ευτυχώς αυτές οι εκπομπές δε συνεχίστηκαν για πάρα πολύ.

Τώρα, πώς βλέπετε την ποιότητα των εκπομπών της Ελληνικής Τηλεόρασης;

Θα καταθέσω μόνο ότι σήμερα δε λειτουργεί το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο. Κατά το Σύνταγμα, για να εκλεγεί το Συμβούλιο, θα πρέπει να είναι ομόφωνη η απόφαση των προέδρων της Βουλής ή τουλάχιστον των 4/5. Φαίνεται , λοιπόν, ότι δεν κατάφεραν κάτι τέτοιο, με αποτέλεσμα να μη συγκληθεί Συμβούλιο.

Οποιαδήποτε, λοιπόν, απόφαση γύρω από την Τηλεόραση θα χρειαστεί να πάει στο Συμβούλιο Επικρατείας δεν θα ευσταθεί, αφού δε θα έχει περάσει από το ΕΡΣ.

Επίσης, εκείνο που είναι πλέον τελείως ανεξέλεγκτο είναι ότι δεν τηρείται κανένα μέτρο στις διαφημίσεις. Οι διαφημίσεις υπόκεινται σε ορισμένους κανόνες. Στις διαφημίσεις είχα επιβάλει τότε πολλά πρόστιμα. Δεν υπάρχει πλέον καμία τάξη.

Πέρα απ’ όσα είπατε, κατά τα άλλα η Τηλεόραση μπορεί να θεωρηθεί ότι προωθεί σήμερα την Παιδεία του Έλληνα και ιδιαίτερα της νεολαίας;

Λέγοντας ότι δεν υπάρχει Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο, νομίζω ότι σας απαντώ. Και το χειρότερο Συμβούλιο θα ήταν καλύτερο από ένα ανύπαρκτο. Δεν υπάρχει κανένας έλεγχος. Μοιραία, δεν μπορεί να υπάρχει και ποιότητα.

Σήμερα, πιστεύετε ότι παραβιάζονται βασικές συνταγματικές αρχές; Συγκεκριμένα, χθες, στην παρουσίαση του βιβλίου σας, η κ. Νεγρεπόντη –Δελιβάνη είπε πως όλα είναι διάτρητα. Συμβαίνει αυτό; Και πως θα έπρεπε να αντιδράσει η Δικαιοσύνη;

Επειδή το θέμα άπτεται άμεσα της Πολιτικής δε θα ήθελα να απαντήσω. Δε θα ήθελα να πω αυτό είναι αντισυνταγματικό ή όχι. Δε θέλω να κάνω κάποια τοποθέτηση που θα μπορούσε να θεωρηθεί πολιτική και πολύ περισσότερο κομματική. Και δε θεωρώ, το ξανατονίζω, τον εαυτό μου αλάθητο.

Υπήρξατε ένα παράδειγμα αντίστασης στο δικαστικό σας βίο. Με τη συσσωρευμένη πείρα που έχετε αποκτήσει πια, τι θα είχατε να πείτε σ’ έναν νέο δικαστή, ποια θα ήταν η παρακαταθήκη σας;

Να ακούει μόνο τη φωνή της συνείδησής του. Τίποτα άλλο.