Ο Βασίλης Λέκκας και το Λύκειο Λιτοχώρου ζωντάνεψαν συγκινητικά το “Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού” του Μίκη Θεοδωράκη

«Και τα μαχαίρια μπήγουνε  βαθιά μέσα στο χώμα…» Η Λαϊκή Όπερα της Ενότητας

Δήμητρα Σμυρνή

Ήταν μικρά παιδιά, από τα 15 μέχρι τα 18, και σήκωσαν το βάρος μιας Λαϊκής Όπερας, πλαισιώνοντας, με τον αυθορμητισμό και την ομορφιά της νιότης τους αλλά και την υπευθυνότητα και τη σοβαρότητα ενός επαγγελματία, έναν καταξιωμένο καλλιτέχνη, όπως ο Βασίλης Λέκκας, που ήρθε για να τραγουδήσει μαζί τους.

Πίσω απ ’αυτήν τη συνεργασία της αναγνωρισμένης Τέχνης με την ελπίδα της νιότης βρίσκεται το Σχολείο. Ένα Σχολείο που προετοιμάζει όχι μόνο υποψήφιους για κάποια σχολή αλλά και πολίτες, που ξέρουν να ξεχωρίζουν πρωταρχικές έννοιες, όπως αυτή της Δημοκρατίας, της Ειρήνης, της Ισότητας, της Δικαιοσύνης, της Ενότητας…

« Πέρα από τους παιδαγωγικούς στόχους μας, θέλουμε ένα σχολείο που να παράγει πολιτισμό. Αποτέλεσμα αυτού του στόχου μας είναι το ανέβασμα της Λαϊκής Όπερας του Μίκη Θεοδωράκη «Το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού», από τη Μουσικοθεατρική Σκηνή του Σχολείου μας, που γράφτηκε το 1961 και θεωρείται από τα κορυφαία έργα του» είπε προλογίζοντας η Διευθύντρια του Λυκείου Λιτοχώρου, Μεταξία Τσιαργαλή.

Και η θεολόγος του Σχολείου, Ασημίνα Μητρούλα, πρόσθεσε για το έργο και τη σημασία του:

«Το έργο είναι μια λαϊκή τραγωδία εμπνευσμένη από τον εμφύλιο αλληλοσπαραγμό, που ξέσπασε μετά την εθνική εποποιία κατά των Γερμανών.

Το έργο, που διαπνέεται από μια συγκίνηση αρχετυπική, σχεδόν θρησκευτική, είναι ένας ύμνος στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και στη συλλογική ανάγκη για ειρήνη. Ταυτόχρονα αποτελεί ένα γενναίο κάλεσμα εθνικής ομοψυχίας, σκύβοντας με συγκλονιστική ωριμότητα πάνω στις πληγές του Εμφυλίου, οι οποίες την εποχή που γράφτηκε ήταν ακόμα ανοιχτές.

Η πρώτη παρουσίαση του έργου έγινε το 1962 από το θίασο του Μάνου Κατράκη, με βασικό ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση στην κορυφαία ίσως στιγμή της καριέρας του.

Για το έργο ο Μίκης Θεοδωράκης λέει χαρακτηριστικά: «Με το «Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» ταυτίζομαι περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο έργο μου από κάθε άποψη, μουσική, ανθρώπινη, βιωματική, αγωνιστική, και προπαντός ελληνική.»

«Και συνεχίζει ο Μίκης Θεοδωράκης» συμπλήρωσε η κ. Μητρούλα. «Σε στιγμές τόσο κρίσιμες για το Έθνος και το Λαό, πιστεύω πως ο καλλιτέχνης πρέπει να καταπιάνεται με έργα και με ενέργειες, που θα βοηθήσουν άμεσα για να ξεπεραστεί η κρίση. Πιστεύω πως ο μοναδικός τρόπος για να κερδίσουμε τη μάχη, είναι αυτήν τη στιγμή η αληθινή ενότητα. Όχι ενότητα συμβατική, αλλά ενότητα ουσιαστική όλων των Ελλήνων.»

Πίσω από το καλλιτεχνικό γεγονός που ακολούθησε, και που πραγματικά ξάφνιασε με την αρτιότητα αλλά και το πάθος που δόθηκε από τους μαθητές, ο αρχιτέκτονας που το σχεδίασε αλλά και φρόντισε για το χτίσιμό του, ήταν ο καθηγητής της Φυσικής του Λυκείου Λιτοχώρου, ο Χρήστος Σάλτας. Ο Χρήστος Σάλτας, ο οποίος είναι και μουσικός, είχε όχι μόνο την ευθύνη για την ενορχήστρωση των τραγουδιών, τη διεύθυνση της εξαιρετικής  ορχήστρας, της μικτής Χορωδίας Λιτοχώρου «Ιωάννης Σακελλαρίδης» και μελών της Χορωδίας  του  «Συλλόγου Λιτοχωριτών  Θεσ/νίκης», της διδασκαλία των τραγουδιών στους μαθητές, αλλά και την ευθύνη της σκηνοθεσίας της παράστασης και της επιμέλειας της κατασκευής των σκηνικών.

Για τη σκηνογραφία και τα κοστούμια των παιδιών, που ήταν μέσα στο πνεύμα της εποχής,  υπεύθυνες  οι  Ασημίνα Μητρούλα  και  Ντάβανου Φωτεινή  και για τις πετυχημένες χορογραφίες ο Στογιάννος Κων/νος. Λειτουργικότατοι οι φωτισμοί των Σάλτα Ηλία  και Μαρίας Λιάγκα.

Η παράσταση που είχε ιδιαίτερες απαιτήσεις, αφού έπρεπε να συνδυάσει τη θεατρική με τη μουσική διάσταση, ξέφυγε από το όρια του ερασιτεχνισμού χάρη στη σκληρή δουλειά που προηγήθηκε απ’ όλους και ιδιαίτερα από τα παιδιά, που διέθεσαν εκτός  από τη δουλειά και το ταλέντο τους  και ώρες από το υστέρημα του πολύτιμου χρόνου τους.

Σ’ ένα εμπνευσμένο και υποβλητικό  σκηνικό φτωχογειτονιάς, με δεξιά τους άντρες χορωδούς και αριστερά τις γυναίκες, που έμοιαζαν με Χορό Αρχαίας Τραγωδίας, κινήθηκαν οι ήρωες του έργου, με κορυφαίες τις τραγικές μανάδες του Εμφυλίου και δίπλα τους τα νιάτα  της εποχής, χωρισμένα σε δύο στρατόπεδα , όχι γιατί το ήθελαν, αλλά γιατί οι ξένοι τούς οδήγησαν στον αλληλοσπαραγμό.

Ανάμεσα στον δυνατό λόγο του κειμένου η Μουσική , πότε επιβλητική από το στόμα των ανδρών της Χορωδίας, πότε λυρική από των γυναικών, έδενε με το τραγούδι των παιδιών, ενώνοντας όλη την Ελλάδα κάτω από τις μελωδίες του Μίκη Θεοδωράκη.

Ο Βασίλης Λέκκας, ερμηνεύοντας τους καημούς της Ρωμιοσύνης και νιώθοντας πως τον ακολουθούν στο τραγούδι του τα νιάτα, άπλωσε τη φωνή του με συγκίνηση κλείνοντας μέσα της τα συναισθήματα όλων μας.

Δίπλα του στάθηκαν επάξια οι Δανάη Χαραλαμποπούλου, Δήμητρα Σάββα και Βιβή Κυριακού.

Και ήταν το πρωταρχικό συναίσθημα αυτό της συγκίνησης που τα σφράγισε όλα, και ύστερα ήρθαν κι άλλα…  Ακολούθησαν και σκέψεις, όπως: «Μπορούμε, μπορούμε ακόμα να βγούμε από το βαθύ πηγάδι που μάς ρίξανε. Οι νέοι μας θα τα καταφέρουν, είναι η ελπίδα μας. Αρκεί να είμαστε ενωμένοι και να παλέψουμε».

Η παράσταση, με την παρουσία όλων πάνω στη σκηνή, έκλεισε συμβολικά με την επανάληψη ξανά και ξανά των στίχων

Και τα μαχαίρια μπήγουνε
βαθιά μέσα στο χώμα.
Κι απέκει ανέβλυσε νερό
να πιεις,  να πιεις να ξεδιψάσεις.

Ο ενθουσιασμός και η συγκίνηση διάχυτα σε όλους τους θεατές, που τα εκδήλωσαν στους συντελεστές της παράστασης αυθόρμητα.

Η faretra μίλησε με συντελεστές της παράστασης ξεκινώντας από το Βασίλη Λέκκα που είπε:

«Δυστυχώς,  το «Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» είναι επίκαιρο, μ’ έναν εμφύλιο που δε λέει να τελειώσει ποτέ. Μπορούμε να ξεφύγουμε απ’ αυτόν, αν συνειδητοποιήσουμε ότι συντηρούμε τον εμφύλιο. Οφείλουμε, ο καθένας από την πλευρά του, να το αντιληφθούμε και είμαστε οι μόνοι που μπορούμε να δώσουμε μια τέτοια λύση. Δε χρειαζόμαστε βοήθεια γι αυτό το θέμα. Πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε μόνοι μας. Αποφασίζουμε να ενωθούμε σαν λαός, αφού έχουμε τις αφορμές από το παρελθόν, για να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη.

Τα παιδιά που σήκωσαν το βάρος της αποψινής παράστασης το έκαναν με πάθος, γιατί αντιλαμβάνονται μέσα στην κατάσταση που ζούμε σήμερα ότι εμείς οι μεγαλύτεροι ζήσαμε τέτοιες καταστάσεις και περιγράφουν μ’ ένα ένστικτο την αγωνία τους, ώστε να μην επαναληφθούν. Τα παιδιά είναι ενωμένα, αφουγκράζονται και κατανοούν αυτό το κείμενο.

Το ίδιο το γεγονός που αποδίδει το έργο του Θεοδωράκη είναι τόσο δυνατό, ώστε γίνεται αντιληπτό και από τα παιδιά αυτής της γενιάς, γιατί στο περιβάλλον τους υπάρχει η περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Αυτά τα παιδιά δε ζούνε σε άλλη πατρίδα, ανήκουν εδώ. Βλέπουν λοιπόν ότι ζούμε μια τέτοια δύσκολη κατάσταση, τη ζούμε όλη η ελληνική κοινωνία σήμερα.

Η δουλειά των παιδιών είναι εξαιρετική! Πρόκειται για μια ώριμη δουλειά, φορτισμένη συναισθηματικά, από έναν «θίασο», που δεν χρειάζεται να τον βαφτίσουμε επαγγελματικό, και ούτε βέβαια είχαμε τέτοιες απαιτήσεις.

‘Ένα μεγάλο μπράβο σ’ αυτά τα παιδιά, στο μαέστρο τους και υπεύθυνο για το στήσιμο της όλης παράστασης, το Χρήστο το Σάλτα, και σ’ όλους εκείνους που στήριξαν την παράσταση αυτή, ώστε να φτάσει σ’ αυτό το αποτέλεσμα.»

Ο Μαέστρος Χρήστος Σάλτας είπε:

«Η ιδέα για το ανέβασμα του «Νεκρού αδελφού» με βασάνιζε εδώ και 20 χρόνια. Σήμερα όμως οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες με  οδήγησαν στο ανέβασμά του.

Μέσα από το έργο ζητάμε την ενότητα. Επιλέξαμε αυτό το έργο για να προβάλλουμε την ενότητα, που την έχουμε απόλυτα ανάγκη. Η παράσταση, λοιπόν, είναι ένα σάλπισμα ενότητας.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε στο ανέβασμα του έργου ήταν πάρα πολλές. Το πιο δύσκολο ήταν όμως ν’ αγαπήσουν τα παιδιά το έργο. Στην αρχή το είδαν σαν ένα απλό σχολικό έργο, χωρίς να μπορούν να αντιληφθούν το βάθος του.

Στην πορεία όμως, πρόβα με την πρόβα, παρόλο που υφίστανται έναν πολιτικό και πολιτιστικό βομβαρδισμό που τα αποπροσανατολίζει, έδειξαν πως μπορούν να διακρίνουν την ποιότητα.

Έδειξαν πως καταλαβαίνουν τις έννοιες του Καλού, της Δικαιοσύνης, του Αγώνα, που είναι πανανθρώπινες έννοιες και όχι μόνο ελληνικές.

Το δικό μου προσωπικό κέρδος απ’ αυτήν την εκδήλωση είναι ότι υπάρχει ελπίδα και η ελπίδα είναι οι νέοι μας.»

Ένας από τους πρωταγωνιστές του έργου, ο « αγωνιστής Παύλος», Θανάσης Γιαννίκης, μαθητής της Α’ Λυκείου,  είπε στη faretra για το πώς βίωσε την εμπειρία του ανεβάσματος:

«Με συγκίνησε πάρα πολύ ο ρόλος. Γιατί ένας ολόκληρος λαός που ζούσε ενωμένος, ξαφνικά βρέθηκε διχασμένος, με αποτέλεσμα να σκοτώνονται μεταξύ τους αδέλφια. Δε μπορούσε παρά όλο αυτό να φορτίσει την ατμόσφαιρα συναισθηματικά για μας, που υποδυόμασταν τους διάφορους ρόλους.

Φοβάμαι μήπως, έτσι όπως πάνε τα πράγματα, οδηγηθούμε πάλι σ’ έναν εθνικό διχασμό. Και ίσως να μη γίνει με όπλα, αλλά διπλωματικά.»

Ο Τάκης Μυτιληναίος, μέλος της επιβλητικής αντρικής χορωδίας, που παρέπεμπε με το ντύσιμο, την έκφραση του προσώπου, αλλά και τις αδρές φωνές της στο κλίμα της εποχής, συμπλήρωσε:

«Όλοι, όσοι είμαστε στη χορωδία, ξεκινήσαμε από τις καντάδες στις γειτονιές. Από πιτσιρικάδες γυρίζαμε στις γειτονιές και κάναμε με την ομάδα μας ο καθένας καντάδα στη δικιά του κοπέλα.

Το συγκεκριμένο έργο έβγαλε για μας, για την παλιά γενιά, ό,τι κουβαλούσαμε από κείνα τα χρόνια, που μπορεί να μην τα ζήσαμε, γιατί δεν είχαμε ακόμα γεννηθεί, αλλά τα ξέραμε μέσα από τις αφηγήσεις των γονιών μας. Ήταν πολύ πρόσφατα για κείνους.

Στην πρωινή παράσταση, που δόθηκε μόνο για τους μαθητές, ήμασταν τόσο συγκινημένοι, που σε κάποια στιγμή δε μπορούσαμε να τραγουδήσουμε…»

Μια δυνατή παράσταση  με σημαντικούς καλλιτέχνες, όπως ο Βασίλης Λέκκας, όπως ο Χρήστος Σάλτας, αλλά και με ζωντανά νέα παιδιά, που πίσω τους έχουν δασκάλους με προσωπικότητα και μια κοινωνία που στηρίζει εκδηλώσεις, όπως αυτή.

Φωτογραφίες:  faretra.info

Συντελεστές  της παράστασης

Ηθοποιοί

ΠΡΩΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Μάνα Παύλου (Σοφία): Βιβή Πουλάκη

Παύλος (γιός, 20 χρονών, αριστερός) Γιαννίκης Θανάσης

Ανδρέας  (γιός, 25 – 30 χρονών, δεξιός) Μιχάλης Πίνος

ΔΕΥΤΕΡΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Πατέρας Ισμήνης Μάνος Κων/νος

Μάνα Ισμήνης  Ιωάννα Φούντου

Ισμήνη (κόρη 18 χρονών, αγαπάει τον Παύλο)  Βίκη Παπαγιαννοπούλου

Περικλής (γιός, δεξιός) Διονύσης Πόντα

ΤΡΙΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Μάνα  Ασημίνα Φαρμάκη

Νικολιός (γιός 20 – 25 ετών, αριστερός)  Θανάσης Φτίκας

 ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Πατέρας Παπακώστας Κώστας

Πόπη (κόρη) (Ελένη Σισμανίδου)

ΠΕΜΠΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Πατέρας (τυφλός)   Λάμπρος Παναγιώτου

Τασία (κόρη 16 χρονών) Σεμίνα Κουκιώτη

Τάκης (επικεφαλής δεξιών) Χάρης Χατζημανώλης

Γυναίκα (που έχασε το αγόρι της)  Μαρία Σβάρνα

Ενας  Ελένη Φουρκιώτη

Νεκρό αγόρι  Ζαχουδάνης Παναγιώτης

Αρχιφύλαξ  Δημήτρης Λαζαρίδης

Χωροφύλαξ Α  Μαύρος Αλέξανδρος

Χωροφύλαξ Β  Ζώης Παναγιώτης

Χωροφύλαξ Γ  Χρήστος Τουλής

Χάρος    Χάρης Χατζημανώλης

Γρηγόρης (επικεφαλής των αριστερών)  Αποστόλης Πλέσιας

Σοφοκλής (Αριστερός) Γιάννης Μόσχοβας

(Αριστερός) Στέφανος Καψάλας

(Αριστερός ) Αρης Κουτούδης

Στρατιώτης Α  Ξυπτεράς Χρήστος

Στρατιώτης Β  Μαυρουδής Δανιήλ

Στρατιώτης Γ  Σκουλαρίκης Μανώλης

Παιδί Α – Ηλιος Θωμάς Χατζήνας

Παιδί Β – Ηλιος Γιαννίκης Δημήτρης

Λαϊκή Ορχήστρα

Κουτσιμανής Αποστόλης (μπουζούκι), Μελιάδου Αννα (πιάνο), Σάλτας Μάριος (κιθάρα), Θεοχαρο-πούλου Τζίνα (φλάουτο), Τοσουνίδης Χάρης (μπουζούκι), Νίκα Κων/να (κιθάρα), Κουκάρας Στέφανος (φυσαρμόνικα), Καμβίσιος Παναγιώτης (κιθάρα), Χατζήνας Δημήτρης (μπουζούκι), Μήλιος Νίκος (μπουζούκι),  Σάββας Κων/νος (κιθάρα).

Χορωδίες Ιδρύματος Σακελλαρίδη και Συλλόγου Λιτοχωριτών Θεσ/νίκης

Βάραγκα Μαρία, Μυτιληναίου Μαρία, Τριανταφύλλου Φιλίτσα, Κυριακού Βιβή, Αλμαλιώτου Κλεοπάτρα, Αλμαλιώτου Φιλίτσα , Χούτα Μπέλα, Ντάβανου Εφη, Καζακά Βάσω, Κουκάρα Βάσω, Λέινα Μάχη, Κολωνιάρη Πόπη, Ζηκυροπούλου Βανθούλα, Μακρή Ελένη, Χατζήνα Κατερίνα, Δώρα Κοσμίδου, Τζιούκα Λίνα, Πόπη Βασιλειάδου, Βασιλειάδου Αντα, Μπαζάκου Στέλλα, Σταυρίδου Ολγα, Ρέππα Διονυσία, Μήλιου Κορίνα, Κρούπη Λαμπρινή, Κατέλα Βούλα

Καλαίτζής Χρήστος, Κυρίτσης Λάζος, Ντότσιος Αστέριος, Μήλιος Σωτήρης, Καραδήμος Νίκος, Λαλουμίχος Χρήστος, Ζεμπέκης Γιώργος, Κάκκαλος Θεόδωρος, Σάκης, Σβάρνας Αθανάσιος, Καθαριάς Βαγγέλης, Μόχλας Γρηγόρης, Κολωνιάρης Κώστας, Μυτιληναίος Τάκης, Αραβοσιτάς Τάσος, Τροίρης Θανάσης, Γεωργούσης Δημήτρης, Χατζήνας Βασίλης, Γερολιόλιος Βασίλης, Καλογερόπουλος  Παναγιώτης, Σακελλαρίδης Σπύρος, Θεοχαρόπουλος Θωμάς , Νικολός Γιώργος, Μπιτσιάνης Κώστας

Μπορείτε να διαβάσετε παλιότερη συνέντευξη του Βασίλη Λέκκα στη Δήμητρα Σμυρνή εδώ