Τι φταίει που οι Έλληνες εμφανίζουν μια έκδηλη άρνηση στο θέμα της δωρεάς οργάνων; Ελλιπής ενημέρωση (άγνοια), συνειδητός ή ασυνείδητος φόβος ή κάποιος άλλος λόγος;
Από τη Μαρίνα Τζόκα
Τρίτη, 12 Ιανουαρίου 2016. Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ)*, μια μεγάλη επιχείρηση ζωής στήνεται το βράδυ της Τρίτης στο Βενιζέλειο Νοσοκομείο Ηρακλείου της Κρήτης.
Για πρώτη φορά στα χρονικά των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα πραγματοποιείται ταυτόχρονη δωρεά οργάνων από δυο αποβιώσαντες δότες, οι οποίοι νοσηλεύονται στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) του Βενιζέλειου Νοσοκομείου.
Ύστερα από εγκεφαλική αιμορραγία που υπέστησαν ένας άντρας 51 ετών και μια γυναίκα 58 ετών (με καταγωγή και οι δυο από την Κρήτη), οι συγγενείς τους αποφάσισαν να δωρίσουν τα όργανα των οικείων τους, προσφέροντας με αυτόν τον τρόπο το δώρο της ζωής σε έντεκα συνανθρώπους μας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, που μέχρι σήμερα απλώς το προσδοκούσαν.
Τα δυο χειρουργεία εξελίχθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα, με την πολύτιμη συμβολή των μεταμοσχευτικών ομάδων από το νοσοκομείο Ευαγγελισμός, το Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης, το Αννόβερο της Γερμανίας και τη Μπολόνια της Ιταλίας. Ως αποτέλεσμα της συλλογικής κι άκρως επιτυχημένης προσπάθειας όλων των εμπλεκομένων, οι νεφροί του 51χρονου άντρα μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο της Αθήνας, οι κερατοειδείς παρέμειναν στην Κρήτη, το ήπαρ μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη, ενώ οι πνεύμονές του «ταξίδεψαν» στο Μόναχο της Γερμανίας.
Στην περίπτωση της 58χρονης γυναίκας, οι νεφροί της μεταφέρθηκαν στη Θεσσαλονίκη, οι κερατοειδείς παρέμειναν στην Κρήτη, το ήπαρ στην Αθήνα, η καρδιά της θα «χτυπήσει» ξανά σε κάποιον λήπτη στο Αννόβερο της Γερμανίας, ενώ οι πνεύμονές της μεταφέρθηκαν σε νοσοκομείο του εξωτερικού.
Τέσσερις μόλις μέρες νωρίτερα… Παρασκευή, 8 Ιανουαρίου 2016. Έχετε ένα νέο email, με αποστολέα του τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ). Το ανοίγω και διαβάζω: «Ένας 22χρονος, δότης οργάνων, χαρίζει ζωή σε πέντε ασθενείς συνανθρώπους μας». Και το δελτίο τύπου συνεχίζει: «Μόλις 22 ετών ήταν ο νεαρός άνδρας, ο οποίος απεβίωσε λόγω βαριών κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων, έπειτα από τροχαίο ατύχημα που είχε τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς. [….] Στο παρελθόν, το νεαρό παιδί είχε εκφράσει στους γονείς του την επιθυμία του να γίνει δωρητής οργάνων.
Μετά την επιβεβαίωση του εγκεφαλικού του θανάτου, οι γονείς σεβάστηκαν την τελευταία επιθυμία του γιου τους κι έδωσαν τη συγκατάθεσή τους. [….] Η όλη διαδικασία, από τη στιγμή της έναρξης μέχρι και την πλήρη ολοκλήρωσή της, διήρκησε περίπου τριάντα έξι ώρες. Στο χειρουργείο προσήλθαν ομάδες ιατρών από τη Βιέννη για την αφαίρεση των πνευμόνων, από το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο για την καρδιά, από το Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης για το ήπαρ, ενώ οι νεφροί αφαιρέθηκαν από τους χειρουργούς του ΓΝΑ Ευαγγελισμός».
Σύμφωνα πάντα με το δελτίο τύπου του ΕΟΜ, «με τον ερχομό της νέας χρονιάς, η Δωρεά Οργάνων πρόσφερε το καλύτερο δώρο σε πέντε συνανθρώπους μας». Οι δυο νεφροί μεταμοσχεύθηκαν σε ένα παιδί 17 χρονών από τη Θεσσαλονίκη και σε μια γυναίκα 45 ετών, η οποία υποβαλλόταν δέκα χρόνια σε αιμοκάθαρση. Το ήπαρ δόθηκε σε έναν νεαρό 25χρονο από τη Θεσσαλονίκη, οι πνεύμονες μεταμοσχεύθηκαν σε έναν ασθενή στη Βιέννη, ενώ η καρδιά του 22χρονου δότη χτυπάει ξανά σε έναν 27χρονο άνδρα.
Τι εστί όμως η Δωρεά Οργάνων, πώς πραγματοποιείται και ποια είναι τα όργανα που μπορούν να μεταμοσχευθούν; Πού βρίσκεται άραγε η χώρα μας στην παγκόσμια κλίμακα για τη δωρεά οργάνων και τι αποκαλύπτουν τα στοιχεία του ΕΟΜ σε εθνικό επίπεδο; Αν κάποιος επιθυμεί να γίνει δότης οργάνων, ποια είναι η διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσει;
Η Δωρεά Οργάνων πραγματοποιείται μόνο από εγκεφαλικά νεκρούς ανθρώπους, οι οποίοι νοσηλεύονται διασωληνωμένοι στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και όχι από ανθρώπους που βρίσκονται σε κώμα ή σε φυτική κατάσταση («φυτό»). Ως εγκεφαλικός θάνατος ορίζεται η κατάσταση σύμφωνα με την οποία υπάρχει απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους και η βλάβη του εγκεφάλου κρίνεται ως μη αναστρέψιμη.
Σύμφωνα με τον ΕΟΜ, ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους επιφέρει, αναπόφευκτα κι ανεπιστρεπτί, τον θάνατο ολόκληρου του εγκεφάλου και μέσα σε ένα μεσοδιάστημα από 48 έως 72 ωρών τον «σωματικό» θάνατο. Όσον αφορά τώρα στα όργανα που μπορούν να μεταμοσχευθούν, αυτά είναι τα κάτωθι: η καρδιά, οι πνεύμονες, το ήπαρ, οι νεφροί, το πάγκρεας, καθώς και τμήμα του λεπτού εντέρου. Επίσης, ιστοί και κύτταρα που μπορούν να μεταμοσχευθούν είναι το δέρμα, τα οστά, οι χόνδροι, οι βαλβίδες της καρδιάς, ο κερατοειδής χιτώνας του οφθαμού και άλλα. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι τα «διπλά» όργανα μεταμοσχεύονται σε δυο διαφορετικούς λήπτες κι επομένως ένας δότης μπορεί να δώσει ζωή σε τουλάχιστον δέκα ασθενείς συνανθρώπους του!
https://youtu.be/5NsncrD6Q8c
Είναι αξιοσημείωτο ωστόσο πως, παρόλο που η Δωρεά Οργάνων αποτελεί την ύψιστη μορφή εθελοντικής προσφοράς κι αλτρουισμού, καθώς και τη βασική προϋπόθεση για την πραγματοποίηση μιας μεταμόσχευσης, τα ποσοστά των δωρητών οργάνων στην Ελλάδα βρίσκονται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα στην παγκόσμια κλίμακα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του GODT (Global Observatory on Donation & Transplantation, http://www.transplant-observatory.org), για το έτος 2013 κι ανάμεσα σε 77 χώρες, η Ισπανία, η Μάλτα και η Κροατία είναι με διαφορά (33-35 δότες ανά εκατομμύριο του πληθυσμού) οι τρεις πρώτες χώρες παγκοσμίως στη δωρεά οργάνων, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται μόλις στην 44η θέση και με ποσοστό 5,6 δότες/εκατομμύριο πληθυσμού, όμοιο σχεδόν με εκείνο της Κύπρου, της Τουρκίας, της Χιλής, του Παναμά και της Κόστα Ρίκα. Παρόμοιοι παραμένουν οι αριθμοί για τη δωρεά οργάνων σε παγκόσμιο επίπεδο και για το έτος 2014, σύμφωνα με την ετήσια αναφορά του EDQM (European Directorate for the Quality of Medicines, https://www.edqm.eu/en/organ-transplantation-reports-73.html) με τις πρώτες χώρες ωστόσο να παρουσιάζουν μια μικρή άνοδο (34-36 δότες/εκατομμύριο πληθυσμού), ενώ η χώρα μας μια μικρή πτώση (4,5 δότες/εκατομμύριο πληθυσμού), της οποίας μάλιστα ο δείκτης δωρεάς οργάνων “πέφτει” ακόμη περισσότερο το έτος 2015 (3,5 δότες/εκατομμύριο πληθυσμού).
Πηγή: Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) / Τελευταία ενημέρωση στοιχείων: 29/12/2015
Όσον αφορά τώρα σε εθνικό επίπεδο, ο πίνακας που ακολουθεί δείχνει τους καταγεγραμμένους εγκεφαλικούς θανάτους της τελευταίας δεκαετίας στην Ελλάδα, τον αριθμό των δοτών οργάνων, καθώς και τον δείκτη δωρεάς οργάνων ανά έτος. Παρατηρώντας τον πίνακα, βλέπουμε ότι παρουσιάζεται μια αισθητή διαφορά μεταξύ του αριθμού των αναφερθέντων εγκεφαλικών θανάτων και εκείνου των αξιοποιημένων ως δοτών οργάνων.
Με βάση λοιπόν τα δεδομένα, η λογική κατάληξη ενός συλλογισμού θα μπορούσε να είναι πως οι Έλληνες δεν είναι «ιδιαιτέρως» εξοικειωμένοι με την ιδέα της δωρεάς οργάνων και συνεπώς δε συναινούν «εύκολα» στη διαδικασία της μεταμόσχευσης οργάνων, γεγονός που όντως ισχύει. Τις πταίει όμως που οι Έλληνες εμφανίζουν μια έκδηλη άρνηση στο θέμα της δωρεάς οργάνων; Ελλιπής ενημέρωση (άγνοια), συνειδητός ή ασυνείδητος φόβος ή κάποιος άλλος λόγος;
Σύμφωνα με ιατρικές πηγές, η ελλιπής ενημέρωση (άγνοια) που εμφανίζουν οι Έλληνες πολίτες απέναντι στην ιδέα της δωρεάς οργάνων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα σημαντικό πρόβλημα. Οι περισσότεροι άνθρωποι μάλιστα εξακολουθούν να συγχέουν τον εγκεφαλικό θάνατο με την κωματώδη κατάσταση, ελπίζοντας ότι ο άνθρωπός τους ζει και κάποια στιγμή θα επανέλθει. Ωστόσο, εξίσου σημαντικό παράγοντα αποτελεί η έλλειψη εμπιστοσύνης στο ισχύον σύστημα υγείας, καθώς και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις.
Από την άλλη πλευρά όμως, ο πρόεδρος του ΕΟΜ, κ. Ανδρέας Καραμπίνης αναφέρει σε δήλωσή του σχετικά με το τελευταίο περιστατικό στο Βενιζέλειο Νοσοκομείο της Κρήτης πως «είναι σαφές ότι προκειμένου να αυξηθούν στη χώρα μας οι μεταμοσχεύσεις από αποβιώσαντες δότες, θα πρέπει το σύστημα φορέων και επιστημόνων να λειτουργεί απρόσκοπτα και επαγγελματικά, όπως σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, και όχι από την καλή τους διάθεση, υπό το πρίσμα της σημαντικής προσφοράς». Σύμφωνα με την άποψη ειδικών γιατρών, τα προβλήματα που ήθελε να τονίσει ο κ. Καραμπίνης μέσα από τη δήλωσή του, σχετικά με τα περιστατικά δωρεάς από το Γ.Ν.Ηρακλείου, είναι κυρίως η υποστελέχωση των Κλινικών Μεταμοσχεύσεων από ιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό.
Συγκεκριμένα μάλιστα, πολλές μεταμοσχεύσεις πραγματοποιούνται χάρη στην εθελοντική προσφορά κάποιων γιατρών των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), οι οποίοι ενημερώνουν τον ΕΟΜ σε περίπτωση διάγνωσης εγκεφαλικού θανάτου (επομένως και πιθανού δότη), χωρίς ωστόσο να πληρωθούν για τις επιπλέον ώρες που απαιτήθηκαν. Επιπρόσθετα, η ανεπάρκεια κλινών στις ΜΕΘ εμποδίζει καταλυτικά την υψίστης σημασίας λειτουργία τους. Αποτέλεσμα αυτού είναι οι κλίνες να μειώνονται διαρκώς, κυρίως για τους ανθρώπους που μπορούν να σωθούν, αλλά και για τους δυνητικούς δότες. Με απλά λόγια, χάνονται ζωές και μοσχεύματα, τα οποία σημαίνουν κι άλλες ζωές, διότι το «σύστημα» στο σύνολό του δε λειτουργεί.
Ανεξαρτήτως όμως από τους όποιους «εξωγενείς» παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των βασικότατων ελλείψεων στο σύστημα υγείας, εξαιτίας της απάθειας εκ μέρους της πολιτείας, καθώς και της σημαντικής απουσίας κατάλληλου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, καθίσταται μείζονος σημασίας μια υπενθύμιση προς όλους εκείνους που ασκούν σήμερα ένα επάγγελμα με σοβαρό και ευρύ κοινωνικό ρόλο (λειτούργημα ονομάζεται) να μην ξεχνούν το υψηλό αίσθημα ευθύνης και καθήκοντος που τους αναλογεί. Και σε αυτό υπολογίζονται και η έγκαιρη ενημέρωση, αλλά και η σωστή πληροφόρηση των πολιτών. Διότι, «πιθανότατα», δεν είναι κι απολύτως εφικτό να φταίνε πάντα και αποκλειστικά οι «άλλοι»…
Εν κατακλείδι, η δύναμη του ΝΑΙ και η προσφορά του δώρου της ζωής σε κάποιους άλλους συνανθρώπους μας που αδημονούν να το λάβουν, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, βρίσκεται στην ενημέρωση της οικογένειάς σας ότι μετά θάνατον επιθυμείτε να δοθούν τα όργανά σας για μεταμόσχευση (η κάρτα δωρητή έχει καταργηθεί). Με αυτόν τον τρόπο, η ευθύνη της απόφασης δε βαρύνει τους συγγενείς, τη δύσκολη εκείνη στιγμή της απώλειας τού αγαπημένου τους προσώπου, καθότι η δωρεά οργάνων είναι προαποφασισμένη από τον ίδιο τον εκλιπόντα, και η οποία γίνεται συνήθως σεβαστή από τους οικείους του, ως η εκπλήρωση της τελευταίας του επιθυμίας.
*Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) είναι ο επίσημος κρατικός φορέας του Υπουργείου Υγείας, ο οποίος διαμεσολαβεί, ελέγχει και συντονίζει όλες τις σχετικές διαδικασίες, από τη δωρεά οργάνων έως τη μεταμόσχευσή τους.
Μπορείτε να ενημερωθείτε περαιτέρω για τη Δωρεά Οργάνων από την επίσημη σελίδα του ΕΟΜ: http://www.eom.gr ή στο τηλέφωνο 1147.
