Το μεγάλο “ναι” ή το μεγάλο “όχι” και ο διαχρονικός Καβάφης
“Che fece …il gran rifiuto”
Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα
που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Οχι
να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει
έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα
πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του.
Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι,
όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει
εκείνο το όχι — το σωστό — εις όλην την ζωή του.
Κωνσταντίνος Καβάφης
Ανάμεσα στο “όχι” και στο “ναι” αυτές τις μέρες ο ελληνικός λαός, άσχετα με το πού θα οδηγήσουν το ένα ή το άλλο ή, το πιθανότερο, και τα δυο μαζί, και δε μπορούμε να μη θυμηθούμε το “Che fece …il gran rifiuto” του Καβάφη, “τη μεγάλη άρνηση”.
Αν ο Σολωμός, ο Παλαμάς ή ο Σικελιανός δε διαβάζονται καθόλου στην εποχή μας – χωρίς αυτό να μειώνει στο ελάχιστο το ποιητικό τους ανάστημα – οφείλεται στο ότι ο σημερινός Έλληνας και γενικότερα ο σημερινός άνθρωπος οχυρώθηκε στο εγώ του, μακριά από οποιαδήποτε συλλογικότητα.
Αντίθετα, ο Καβάφης, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκόσμια, εξακολουθεί να διαβάζεται. Και όχι μόνο να διαβάζεται αλλά να ανακαλούνται οι στίχοι του συνειρμικά σε κάθε στιγμή της ατομικής ανθρώπινης περιπέτειας.
Ενώ οι άλλοι μεγάλοι ποιητές απευθύνονται κυρίως στα πλήθη, ο Καβάφης απευθύνεται στον ένα και του μιλά σχεδόν στο αυτί, έστω κι αν κάποια ποιήματά του αγγίζουν οπτικές και θέσεις γενικές ή ακόμη κι εθνικές.
Το “il gran rifiuto”, μια πάλη ανάμεσα στο “ναι” και το “όχι”, ατομικό ή συλλογικό, αντιμετωπίζεται από τον ποιητή με συμπάθεια για κείνον που πρέπει να διαλέξει. Όμως, έστω κι αν το ποίημα καταλήγει στο “…Αν ρωτιούνταν πάλι, όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει εκείνο το όχι — το σωστό — εις όλην την ζωή του…”, στη συγκεκριμένη περίπτωση των δικών μας επιλογών, ίσως θα έπρεπε ν’ ακούσουμε τη φωνή του μεγάλου Αλεξανδρινού, όπως αντηχεί και μέσα από ένα άλλο γνωστό και συμβολικό του ποίημα.
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A, όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
Ο Γιάννης Τσαρούχης διαβάζει Καβάφη στο σπίτι του Εμπειρίκου(1972)
