Βασίλης Δασκαλάκης. Κουβεντιάζοντας για το «εγώ» και το «εμείς» της ποίησης / συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Ιδιαίτερα σεμνός, χαμηλών τόνων, με τη διάθεση να προβάλλει πάντα τους άλλους, ο ποιητής Βασίλης Δασκαλάκης μιλά στη “Φαρέτρα” για τη λυτρωτική δύναμη της ποίησης, το ρόλο του ποιητή και για τον “Ποιητικό Πυρήνα” της Βέροιας, την ομάδα που έδωσε το δικό της χρώμα στην πνευματική ζωή της πόλης.

…………………….

Συνήθως μια συνέντευξη μ’ έναν ποιητή κλείνει με την ερώτηση: « Τι είναι, λοιπόν, για σάς η ποίηση;» Ας πρωτοτυπήσουμε κι ας ξεκινήσουμε έτσι.

Ευχαριστώ για την πρόσκληση και οφείλω, εδώ, να ευχαριστήσω και τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας, που παραχώρησε αυτόν τον ιδανικό χώρο για τη συνέντευξη.
Να μιλήσω για την ποίηση… Η ποίηση είναι το αναπάντεχο για μένα. Ορισμοί υπάρχουν πάρα πολλοί. Με το αναπάντεχο, όμως, τι εννοώ: Είναι το όχημα κυρίως που μας βοηθάει να μεταβούμε από τη ζωή, ομαλά, όχι σ’ έναν ήσυχο θάνατο, αλλά στη συμφιλίωση με την ιδέα του θανάτου. Βέβαια, αυτό είναι υποκειμενικό. Αλλά το αναπάντεχο του θανάτου ισχύει για όλους. Γράφει ο Βεροιώτης ποιητής , ο Δημήτρης Καρασάββας, στο «Ναυτικό φυλλάδιο»… «Κύριε, το πασπόρτι σας δε γράφει ημερομηνία θανάτου». Είναι, λοιπόν, κάτι, που για όλους είναι κοινό και αναπάντεχο. Έτσι, πρέπει, σιγά – σιγά, να συμφιλιωθούμε μ’ αυτήν την ιδέα. Η ποίηση, λοιπόν, για μένα, είναι ένα τέτοιο όχημα, που με κάνει να γίνω καλύτερος άνθρωπος, και πέρα από το δημιουργικό μέρος, που είναι ατομικό, να γνωρίσω κι άλλους ανθρώπους, που έχουν τα ίδια όνειρα, τις ίδιες αγωνίες. Γι αυτό υπάρχουν και συλλογικότητες μέσα απ’ αυτήν τη διαδικασία.

Έρχεστε από την Κρήτη, το γενέθλιο τόπο, στη Βέροια, και ριζώνετε εδώ. Πώς προσαρμόζεται ένας Κρητικός στη Μακεδονία; Πόσο η νοσταλγία του για τον τόπο που άφησε γίνεται ποίηση; Πώς βλέπει τη Βέροια με τις… « τόσες εκκλησίες, όσες και τα μπαράκια», όπως λέτε στην τελευταία σας συλλογή;

Η Βέροια είναι ένας τόπος, για μένα, ονειρικός, γιατί εδώ ήρθα εξαιτίας της γυναίκας μου. Ήταν μια ευκαιρία για μένα να δραπετεύσω από την Κρήτη, γιατί με πίεζε αφόρητα το « Χρέος» του Καζαντζάκη. Είμαι περήφανος για την καταγωγή μου ,αλλά η πίεση εκεί και ο κόσμος, που είναι σκληρός μάλλον για μένα, είναι πράγματα που δε θα μπορούσα ν’ αντέξω. Είναι δύσκολο το να ζεις σ’ ένα περιβάλλον όπου, συνεχώς και ανά πάσα στιγμή, μπορεί να βρεθείς εκτεθειμένος και να πρέπει να υπερασπίσεις τον εαυτό σου, ίσως και με το όπλο! Όταν πρωτοήρθα στη Βέροια, τον Απρίλιο του ’91, διαπίστωσα ότι υπάρχει ένας κόσμος ήρεμος, ευγενικός, πολιτισμένος και ήταν εντυπωσιακό αυτό.
Αποφασίζοντας να μείνω στη Βέροια, ήταν λογικό να με διακατέχει νοσταλγία, γιατί στην Κρήτη ήταν οι γονείς μου, τα αδέλφια μου… Επηρεασμένος από τον αγαπημένο μου ποιητή , το Γιώργο Μαρκόπουλο, φίλο και δάσκαλο – εξαιτίας του άρχισα να γράφω – έμαθα να μετουσιώνω τη νοσταλγία μου σε ποίηση . Ταυτόχρονα διαπίστωνα ότι, όσο ήμουν μακριά, είχα πολύ ωραίες εικόνες για την πατρίδα μου, όταν επέστρεφα, ήθελα να ξαναφύγω …

Μιλάτε σε κάποιο ποίημα για… «βαρβάρους των καλοκαιριών», τους τουρίστες εννοείτε, που αλλοτριώνουν το τοπίο και τους ανθρώπους;

Ακριβώς. Αντίθετα η Βέροια είναι μια ενδοχώρα , όπου υπάρχει ένα άλλο πνεύμα, μια ηρεμία, μια αμιγής ελληνικότητα. Ενώ είναι ένα πολυπολιτισμικό μέρος, απ’ όπου πέρασαν πολλές φυλές, δε νιώθεις, όταν έρχεται ο τουρίστας, σα να είσαι …γκαρσόνι!

Το 2011 εκδίδεται η πρώτη ποιητική σας συλλογή με τίτλο «Διαδικασία αναβολής», εκδόσεις «Ενδυμίων». Είναι μια συλλογή, όπου συμβιώνουν πολλά. Ο έρωτας, ο θάνατος, η απουσία, ο νόστος και πάνω απ’ όλα, σε κόντρα, ο λυρισμός με το σαρκασμό. Διαβάζω στίχους που αγαπώ, ιδιαίτερα λυρικούς: «Όμως στη γλώσσα μου/ η αγάπη έχει χρώμα μπλε» ή «το νυφικό σου έγινε από ανέμους τροπικούς/ κι όλη η προίκα σου τα μάτια σου». Και περνάω στο σαρκαστικό Δασκαλάκη: «χειρότερος χαφιές στη ζωή μας / είναι ο εαυτός μας», ή κάπου αλλού «για μάς δεν υπάρχει γη της επαγγελίας – είπες». Έτσι λοιπόν, τώρα, με την απόσταση μιας τετραετίας από την έκδοση εκείνης, της πρώτης συλλογής, πώς τη βλέπετε;

Πραγματικά, όταν ξαναδιαβάζω αυτήν τη συλλογή, διαπιστώνω ότι είναι μια συλλογή , που, αν και πρώτη, δεν είναι πρωτόλεια, αφού γράφεται από το 2000. Είναι ποιήματα δουλεμένα αρκετά, και το σημαντικότερο που έχω να πω γι αυτήν τη συλλογή είναι ότι, αν δεν υπήρχε ο φίλος και συνεργάτης Δημήτρης Παπαστεργίου, δε θα έβγαινε ποτέ. Όλα τα κείμενα ήταν χωρίς τίτλους, ατάκτως ερριμμένα και τα συμμάζεψε. Γιατί , πέρα από καλός ποιητής, ο Δημήτρης είναι και εξαιρετικός επιμελητής. Είναι κάτι που το ξέρουν ελάχιστοι. Είναι ένας εξαιρετικός εργάτης της ποίησης. Ουσιαστικά συμμάζεψε όλο αυτό το υλικό, με αποτέλεσμα να δώσει τίτλους στα κείμενα, που εγώ απέφευγα να δίνω, και να φωτίσει σαν προβολέας το κάθε κείμενο.
Τώρα, για το λυρικό μέρος, είναι ακριβώς τα έντονα συναισθήματα που βίωσα, και κυρίως ο έρωτας για τη μούσα μου, που λειτουργεί σαν διεγερτικό συστατικό, τη γυναίκα μου, την Κατερίνα. Χωρίς αυτό το συστατικό, τον έρωτα, δεν υπάρχει δημιουργία. Όσον αφορά το σαρκαστικό μέρος, σίγουρα υπάρχουν επιρροές από Καρυωτάκη, αλλά ο Καρυωτάκης είναι σκοτεινός. Άλλωστε και με τη ζωή του μάς το έδειξε αυτό. Εγώ πιστεύω ότι, μέσα από το σκοτάδι, πρέπει να δούμε και το φως .Κι αυτό προσπαθώ να πετύχω, να δώσω τις αποχρώσεις που έχει το φως, μέσα από το σκοτάδι.

Η δεύτερη συλλογή εκδίδεται το Μάρτιο του 2013, με τίτλο «Προσομοίωση». Εκδόσεις «Ενδυμίων» και πάλι. Ο λυρικός Δασκαλάκης υποχωρεί τώρα αισθητά και ο σαρκαστικός, και μάλιστα αυτοσαρκαστικός, με πιο έντονες επιρροές του Καρυωτάκη, επιβάλλεται και θεματικά και ατμοσφαιρικά. Διαβάζω αγαπημένους μου στίχους: «Ανάμνησή μας μόνο οι εκδορές / από την πάλη με τους χειμώνες» ή κάπου αλλού: «χτυπάει απ’ έξω ο θάνατος / μα εγώ δεν του ανοίγω». Ήδη, μιλήσατε για σκοτάδι και φως. Εγώ όμως ρωτώ : ποιες ψυχικές διεργασίες οδηγούν σ’ αυτήν την τελική ποιητική στάση; Γιατί ,ενώ στην πρώτη συλλογή μάχεται ο λυρικός ποιητής με το σαρκαστικό, εδώ επικρατεί ο σαρκαστικός;

Όταν η πρώτη συλλογή βγήκε, το 2011, ήδη ήμουν 49 ετών. Μάλλον, όταν άφησα τα 50, άρχισε η αντίστροφη μέτρηση, γιατί ήμουν πλέον μεσήλικας. Επηρεασμένος βαθιά κι από μια περιπέτεια της υγείας μου, που με έστειλε στα νοσοκομεία , οδηγήθηκα στην « Προσομοίωση». Φιλόδοξο, βέβαια, κάτι τέτοιο, όπως μου είπε και ο φίλος μου ο Θανάσης Νιάρχος. Έτσι γράφτηκε η «Προσομοίωση» Ένιωσα ότι μπήκα για λίγο σ’ ένα δωμάτιο, ακούμπησα το θάνατο στον ώμο και ξαναβγήκα. Μόνο που εγώ στάθηκα τυχερός. Έμεινα απλά στην προσομοίωση, ενώ άλλοι, όπως ο ποιητής και Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, Βαγγέλης Αθανασόπουλος, έκαναν βιβλίο τον επερχόμενο και μη αναστρέψιμο θάνατό τους.

Αυτές λοιπόν οι ψυχικές διεργασίες σάς οδηγούν εδώ, η προσωπική εμπειρία…

Ναι, έτσι. Να προσθέσω ότι κι εδώ είχα την πολύτιμη βοήθεια του Δημήτρη Παπαστεργίου. Από ένα υλικό 70-80 ποιημάτων, έμειναν τελικά 48. Είναι μια ποίηση φτιαγμένη από ψηφίδες. Σκέφτομαι κάποιες φορές, με λύπη, πως όχι μόνο το αναγνωστικό κοινό της ποίησης είναι μικρό , αλλά πως ούτε εμείς οι ποιητές διαβάζουμε πάντα τα ποιήματα των άλλων ποιητών…

Βλέποντας το ποιητικό τοπίο γενικά, τι παρατηρείτε, «σ’ αυτά τα χρόνια τα δικά μας, τα σακάτικα», που λέει κι ο Εγγονόπουλος; Τι απασχολεί την ποίηση και πώς το εκφράζει;

Αυτό είναι δύσκολο ν’ απαντηθεί ,γιατί έχουν χωριστεί οι ποιητές δυστυχώς σε ομάδες και ομαδούλες, διαβάζονται μεταξύ τους και λένε… «τι ωραίοι που είμαστε»! Αυτό , όμως, το « τι ωραίοι που είμαστε» δε μάς αφήνει να δούμε ένα όραμα πανανθρώπινο. Αυτήν τη στιγμή, στη γενιά μου και τη νέα γενιά, δεν υπάρχει ένας μεγάλος ποιητής, που να τραβήξει μπροστά, κι αυτό είναι ένα πρόβλημα. Έχουν ειπωθεί όλα και ο καθένας τα βλέπει με τον τρόπο του. Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι στην ποίηση έχουμε δυο Νόμπελ, που, σαν φάροι , οδηγούν τους υπόλοιπους ποιητές. Ποιητές έχουμε… Αύριο μπορεί να βγει ένας ποιητής μεγάλος… Ποιος ξέρει…
Στην παρουσίαση της ποιητικής ανθολογίας του 1ου ΓΕΛ Βέροιας, ξεχώρισα δύο μαθητές- ποιητικά ταλέντα. Να, η ελπίδα. Πιστεύω στους νέους. Αυτό το αναφέρει από τη δεκαετία του ’80 η Μαριανίνα Κριεζή,… «Θα’ ρθουν νέα παιδιά, με μάτια λέιζερ και μαλλιά τυρκουάζ , για να κάνουν σαμποτάζ». Εμείς έχουμε το δικό μας όραμα, τα παιδιά το δικό τους.

Χτυπάει η καρδιά της ποίησης στην επαρχία;

Είμαστε πλούσιοι εδώ στην περιοχή μας. Πέρα από τον «Πυρήνα», διαθέτουμε ονόματα ποιητών και πεζογράφων, όπως του Θανάση Μαρκόπουλου, του Δημήτρη Καρασάββα, του Ηλία Τσέχου, της Αρετής Γκανίδου, του Γιάννη Καισαρίδη, του Γιώργου Λιόλιου, του Γιώργου Σιώμου…
Νομίζω τα τελευταία χρόνια, όχι επειδή είμαστε εμείς εδώ ως «Ποιητικός πυρήνας» , αυτό το διαπίστωσα και στη Δράμα και στη Λάρισα, έχουν αναπτυχθεί αντίστοιχα ομάδες, που κάνουν πράγματα. Εμείς και με τις δύο ομάδες είχαμε έρθει σε επαφή. Και μάλιστα το 2014, τον Ιανουάριο, παρουσιάσαμε για πρώτη φορά το ποιητικό περιοδικό «Θράκα», ως «Ποιητικός πυρήνας». Επικεφαλής της ομάδας αυτής είναι ο ποιητής Σωτήρης Παστάκας. Στη Λάρισα είναι η έδρα, με ποιητές νέα παιδιά και φιλόδοξα, όπως ο Στάθης Ιντζές, ο Θάνος Γώγος, ο Αντώνης Ψάλτης, η Χρύσα Αλεξίου…

Στη Δράμα βγάζουν το περιοδικό «Δίοδος» κι έχουν δημοσιεύσει επίσης δικά μας ποιήματα, του Δημήτρη και του Παύλου του Παρασκευαΐδη και δικά μου. Είναι και εξαιρετικοί φίλοι, γιατί, πέρα από ποιητές, είμαστε και φίλοι. Μεταξύ αυτών ο Γιώργος Κασαπίδης, ο Αλέξανδρος Αραμπατζής, ο Κυριάκος Συφιλτζόγλου, ο Σπύρος Γαλήνης, ο Δημήτρης Πέτρου… Όλοι τους πολύ καλοί.
Το πρόβλημα που υπάρχει είναι ότι στη γενιά του 1970 έπεσε βαριά η σκιά της γενιάς του 1930. Εμείς έχουμε σαφείς επιρροές από τη γενιά του ’70, που τελικά είναι ο σάκος του μποξ και για τη γενιά του ’30 και για την επόμενη γενιά. Μια ποιήτρια φίλη από την Ξάνθη μου είπε: «Δασκαλάκη, είσαι ο καλύτερος ποιητής της γενιάς του ’70»(!) , ενώ, βέβαια, δεν ανήκω σ’ αυτήν τη γενιά. Δηλαδή, εν ολίγοις, έχω επιρροές και το δέχομαι. Όπως από το Γιώργο Μαρκόπουλο, τον Γκανά, τον Αναγνωστάκη, το Λειβαδίτη… βασικούς εκπροσώπους της γενιάς του ’70. Οπότε, μέχρι να βρούμε τη φωνή μας και την ταυτότητά μας, πρέπει να γίνονται πράγματα.

Ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για το δικό μας τόπο, τη Βέροια, και για το δικό μας «Ποιητικό Πυρήνα», του οποίου θεωρείστε η ψυχή από πολλούς, μαζί με τον αχώριστο σύντροφο, στο ταξίδι της ποίησης, το Δημήτρη Παπαστεργίου. Πώς ξεκίνησε ο «Πυρήνας»; Ποια ανάγκη κάλυψε; Ποιοι οι στόχοι του και ποιες οι δραστηριότητές του; Μάλιστα θεωρώ ότι το blog του «Πυρήνα», που κάνατε, είναι η πληρέστερη έκφραση των στόχων σας.

Δεν είμαι η ψυχή. Είμαι η αιχμή του «Πυρήνα». Η ψυχή και η καρδιά είναι ο Δημήτρης. Είναι ο εργάτης που τραβάει μπροστά κι εγώ φαίνομαι χωρίς να μού αξίζει. Ο «Πυρήνας» ξεκίνησε από ένα γεγονός τυχαίο, από τη «Λέσχη Ανάγνωσης» της Κυριώτισσας. Ήμασταν εκεί διάφοροι φίλοι, όπως ο Σούλης ο Λιάκος, ο συγγραφέας Γιώργος Σιώμος και ο Δημήτρης, αλλά δε γνωρίζαμε ο καθένας για τον άλλον τι γράφει. Το 2011 είχε την ιδέα ο Σούλης ο Λιάκος να καλέσουμε στη Λέσχη όλους τους ποιητές του Νομού, να μας πουν για το έργο τους και μέσα απ’ αυτήν τη διαδικασία, μάλιστα, βγήκε μια δουλειά. Τον Ιούνιο, στις φωτιές του Αη Γιάννη, ο Γιάννης ο Καισαρίδης πρότεινε να γράψει ο καθένας ένα ποίημα για τις φωτιές. Έτσι προέκυψαν «Οι φωτιές του Αη Γιάννη». Μια συλλογή, με το ανάλογο τευχίδιο.
Τον Αύγουστο του 2011, βρεθήκαμε με το Δημήτρη τυχαία, να πιούμε έναν καφέ στο McOza, κι από τότε είμαστε αχώριστοι. Διαπιστώσαμε την αγάπη μας για την ποίηση και είδαμε ότι μπορούμε να κάνουμε κάποια πράγματα. Ούτε καν σκεφτήκαμε ότι θέλουμε να εκδώσουμε ο,τιδήποτε. Μέσα στους καλεσμένους ήταν και ο Παύλος Παρασκευαΐδης
, ο οποίος αμέσως μάς πλαισίωσε. Στόχος μας βασικός ήταν να κάνουμε μια ανθολογία με τους ποιητές του Νομού. Εγώ, μάλιστα, βάφτισα την ομάδα «Ποιητικό Πυρήνα».
Προτείναμε σε όλους τους ποιητές να συμμετέχουν. Άλλοι αρνήθηκαν, άλλοι ήρθαν κοντά μας. Μεταξύ των γνωστών, που ήρθαν κοντά μας, ήταν κι ο Ιγνάτης Χουβαρδάς, που είναι και μέλος της συντακτικής επιτροπής στο blog του «Ποιητικού Πυρήνα». Μάλιστα, μάς στέλνουν απ’ όλη την Ελλάδα κείμενα φίλοι ποιητές, γνωστοί και άγνωστοι, τα συζητάμε και ό,τι μας αρέσει- προσπαθώντας να έχουμε πάντα μια ποιότητα- το βάζουμε. Δεν απορρίπτουμε κανέναν.

Επομένως, πρώτος στόχος να γνωρίσετε ο ένας τον άλλον, δεύτερος να επικοινωνήσετε με τους ποιητές της υπόλοιπης χώρας. Μετά;

Έτσι. Μετά υπήρξε το εγχείρημα της ανθολογίας , το οποίο πήγε πολύ καλά. Ήταν η ευκαιρία να βγούμε έξω από τα τείχη της πόλης. Η πόλη είναι πολύ περιορισμένη. Τώρα, από το Σεπτέμβριο, συνεργαζόμαστε με το «Καλντερίμι», έναν πολύ ζεστό και ιδιαίτερο χώρο στη Βέροια, που έχει και τις ομώνυμες εκδόσεις. Εκεί, κάνουμε αναγνώσεις και συζητήσεις γύρω από ανέκδοτα κείμενα ανθρώπων της πόλης αλλά και ξένων. Δυστυχώς, όμως, ελάχιστοι άνθρωποι ασχολούνται με την ποίηση. Το θεωρούν κάτι σαν πάρεργο.

Σχετικά με το blog του «Πυρήνα», που είναι εξαιρετικό, ως προς τη σοβαρότητα, την πληρότητα και την ενημέρωση, πείτε μας μερικά πράγματα.

Προσπαθούμε να το εμπλουτίσουμε, βάζοντας και εικόνες , που να έχουνε σχέση με το κείμενο. Φιλοξενούμε κυρίως νέους ποιητές . Ένα πνεύμα καινούργιο είναι οι μεταφράσεις. Κυρίως συνεργαζόμαστε και με ποιητές που είναι και μεταφραστές, όπως η Σοφία Γιοβάνογλου, και προσπαθούμε να βρούμε κείμενα που δεν έχουν δημοσιευθεί στο internet. Δηλαδή, δε θα βάλουμε ένα γνωστό ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη. Ανεβάζουμε , συνήθως , ανέκδοτα κείμενα.

Λέτε κάπου στην « Προσομοίωση» : «προσεύχεται στα καντήλια των ποιητών / ζώντων και νεκρών». Για σάς ποιοι ήταν οι «θεοί» της ποίησης, που σας διαμόρφωσαν; Μιλήσατε για το Γιώργο Μαρκόπουλο. Έχετε άλλες επιρροές;

Και στη «Διαδικασία αναβολής» και στην «Προσομοίωση», σαφώς και υπάρχουν. «Θεοί»- σύμβολα είναι ο Απόλλων με τη λύρα του και ο Ερμής, ο ψυχοπομπός. Για μένα ο κορυφαίος ποιητής όλων των εποχών είναι ο Όμηρος. Αμέσως μετά, στο DNA μου είναι ο Βιτσέντζος Κορνάρος. Συχνά το δέσιμό μου με την παράδοση αποδεικνύεται και με κάποιους κρυφούς ή φανερούς 12σύλλαβους ή 15σύλλαβους. Από εκεί και πέρα δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τους μεγάλους Ελληνες, Σολωμό, Καβάφη, Ρίτσο, Ελύτη, Σεφέρη… Πολύ μεγάλοι ποιητές! Εμείς δε μπορούμε παρά να τους θαυμάζουμε και να μας επηρεάζουν…

Η ποίησή σας είναι μια ποίηση που δεν παρακάμπτει τα γεγονότα, πολιτικά και κοινωνικά. Επηρεάζεται και δημιουργεί, ανασαίνοντας το παρόν και μετουσιώνοντάς το σε στίχους. Πάντα κριτικά. Μπορεί και πρέπει να είναι ενεργό μέλος της κοινωνίας ο ποιητής και να την μεταμορφώνει με τη στάση του; Έχει ανάγκη ο κόσμος και προπαντός η εποχή μας από τους ποιητές;

Απ’ ότι φαίνεται η εποχή μας δε χρειάζεται ποιητές, αλλά σαλτιμπάγκους! Αυτήν τη στιγμή οι ποιητές που γράφουν πολιτικά είναι στην Ελλάδα μετρημένοι. Γι αυτό λοιδορούνται ή θεωρούνται αποσυνάγωγοι. Πρέπει να ξεφύγουμε από τον επαρχιωτισμό και το εγώ μας και να μιλήσουμε για το συλλογικό. Όσοι μεγάλοι ποιητές έγραψαν με πανανθρώπινη λαλιά, είχαν αυτό το όραμα. Ο λόγος πρέπει να είναι πολιτικός. Γι αυτό αγαπάμε το Γιάννη Ρίτσο, επειδή έλεγε «τα σύκα – σύκα και τη σκάφη – σκάφη». Σαφώς και πρέπει ο ποιητής να είναι πολιτικό ον, και να ξεκαθαρίζει τη θέση του, τιμώντας το ρόλο του ως πνευματικού ανθρώπου.

Φωτογραφίες: faretra.info