Δημήτρης Γάκης. Η πάλη του µεταµοσχευτή µε το θάνατο – Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Μεταμοσχεύσεις. Δωρεά οργάνων-Δωρεά ζωής

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Η “Φαρέτρα”, με αφορμή τη μέρα, 1η Νοεμβρίου, την αφιερωμένη στη δωρεά οργάνων, θέλοντας να συμβάλει στην ενημέρωση, στον προβληματισμό και προπαντός στην ευαισθητοποίηση των πολιτών, σ’ ένα τόσο κεφαλαιώδες θέμα υγείας, δημοσιεύει μέσα στην εβδομάδα συνεντεύξεις που άπτονται του θέματος, με την αμεσότητα και τη συγκίνηση του προσωπικού βιώματος.

Μιλούν στη Δήμητρα Σμυρνή ο Θόδωρος Μουρατίδης, λήπτης, η Δώρα Ζευγαροπούλου, δωρήτρια των οργάνων του παιδιού της, και ο γιατρός Δημήτριος Γάκης, μεταμοσχευτής.
Ήδη δημοσιεύτηκαν οι συνεντεύξεις του λήπτη Θόδωρου Μουρατίδη, της Δώρας Ζευγαροπούλου, δωρήτριας οργάνων του παιδιού της, και σήμερα δημοσιεύεται η συνέντευξη του μεταμοσχευτή Δημήτρη Γάκη.

Πηγαίνοντας να τον συναντήσω στην Κλινική των Μεταµοσχεύσεων, στο «Ιπποκράτειο»*, ήξερα ποιος ήταν ο Δηµήτρης Γάκης. Επιστήµονας µε περγαµηνές, γιατρός – µαχητής µε πολύχρονη εµπειρία στις µεταµοσχεύσεις, προσωπικότητα µε έντονη ακτινοβολία και ανθρωπιά.

Στο τέλος του διαδρόµου της Κλινικής, στο µικρό του γραφείο, µε υποδέχτηκε το πλατύ του χαµόγελο, η έκδηλη ευφυΐα του, εστιασµένη στο οξύτατο βλέµµα του, µε υποδέχτηκε µια σπάνια ανθρώπινη ζεστασιά…

Ο Δηµήτρης Γάκης µιλά για τα πάντα. Για τους δασκάλους του στο σχολείο και στη ζωή, για τις επιλογές του και το όραµα της Ιατρικής, για τις δυσκολίες και τις προοπτικές των µεταµοσχεύσεων, για την καθηµερινή πάλη µε το Χάρο, για τα ακραία συναισθήµατα του µεταµοσχευτή αντίκρυ στη ζωή και το θάνατο, για το ιατρικό «θαύµα» και τα όριά του, για τη δύναµη της αγάπης και της προσφοράς, που είναι η βαθύτερη έκφραση του θείου…

…………………………………………………………………..

• Σας άκουσα να µιλάτε για τις µεταµοσχεύσεις, πριν από εννιά χρόνια, στη Βέροια. Δε θαύµασα τότε µόνο τον επιστήµονα, δε θαύµασα µόνο τον άνθρωπο – ήταν ολοφάνερα και τα δυο – θαύµασα και τον γοητευτικό οµιλητή. Τέτοια ενάργεια λόγου, τέτοια πειστικότητα, σκηνική παρουσία, δε συναντά κανείς εύκολα. Μεγάλο χάρισµα! Από πού πηγάζει;

Θα σας ευχαριστήσω για τα καλά σας λόγια, κρατώντας αυτό που είπατε για τον άνθρωπο. Αυτό µου δίνει χαρά. Τη Βέροια την επισκέφτηκα περισσότερες φορές και µάλιστα και την Αλεξάνδρεια και τη Μελίκη. Πηγαίνω πάντα, όπου µε καλούν. Όσο για το µυστικό του καλού προφορικού λόγου, όπως λέτε, οφείλεται στο ότι τελείωσα κλασικό γυµνάσιο. Στη Φλώρινα δεν είχαµε πρακτικό. Είχα όµως και την τύχη να έχω δασκάλους µε δέλτα κεφαλαίο. Θα σας πω ότι ο Γυµνασιάρχης µας ήτανε υψηλόβαθµος καθηγητής στο Λύκειο της Λευκωσίας, όταν οι Άγγλοι σκότωσαν τον Καραολή Δηµητρίου και βασάνισαν τον ίδιο. Όταν εγώ διάβαζα την «Αντιγόνη», µε διόρθωνε από στήθους. Ήξερε όλη την «Αντιγόνη» απέξω. Όταν, δε, µε έβαζε να απαγγέλλω, µου… έβγαζε την ψυχή! Μπορεί και πέντε ώρες να µου διόρθωνε τον τονισµό. Καθόταν σε µια καρέκλα απέναντί µου – δε µπορούσε να περπατήσει, γιατί του είχαν κάνει φάλαγγα οι Εγγλέζοι – και, καθώς ήµουν όρθιος απέναντί του, µου έδειχνε πώς να εκφραστώ, ποια πρέπει να είναι η στάση του σώµατός µου. Πώς να µη µάθω να µιλώ µετά από µια τέτοια διδαχή;

Ο αµέσως επόµενος καθηγητής µου, ένας αξιαγάπητος φιλόλογος, µας έκανε ν’ αγαπήσουµε τα ελληνικά, διδάσκοντάς τα σαν παιχνίδι. Και ο τρίτος ήρθε µια µέρα, µετά από πολλά χρόνια στο ΑΧΕΠΑ µε δάκρυα χαράς λέγοντας «Καµαρώνω για σένα, που ήσουν µαθητής µου, καµαρώνω…!» Δυνατοί δεσµοί. Εκλείπουν όµως σιγά – σιγά αυτοί οι «Δάσκαλοι».

• Πριν περάσουµε στο θέµα των µεταµοσχεύσεων, του οποίου η προσέγγιση µ’ έφερε εδώ, πείτε µου τι σας έκανε να επιλέξετε την Ιατρική και στη συνέχεια τις µεταµοσχεύσεις;

Είχα ιδιαίτερη έφεση στα θετικά µαθήµατα, µε βραβεία πανελλήνια στη Μαθηµατική Εταιρεία και υψηλές επιδόσεις στη Φυσική και Χηµεία. Όλοι µε προόριζαν για το Πολυτεχνείο, που ήταν περιζήτητο εκείνα τα χρόνια. Θα γινόµουν ένας πολύ καλός Πολιτικός Μηχανικός. Γεννήθηκα στη Γενεύη. Πώς; Ο πατέρας µου – είµαι γιος οικογένειας εκπαιδευτικών – ξεκινώντας από δάσκαλος σ’ ένα χωριό των Γιαννιτσών – η καταγωγή µας ήταν από την Ήπειρο, τη Λάκα Σουλίου, άγρια µέρη – µετεκπαιδεύθηκε στο Ελληνικό Πανεπιστήµιο και µε υποτροφία της Γαλλικής Κυβέρνησης σπούδασε στο Παρίσι και στη Γενεύη, όντας συνεργάτης ενός από τους µεγαλύτερους παιδαγωγούς του 20ου αιώνα, του Πιαζέ. Στη Γενεύη λοιπόν γεννήθηκα και έζησα τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής µου. Μετά επιστρέψαµε στην Ελλάδα και ο πατέρας µου έγινε Διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδηµίας στη Φλώρινα, όπου και µεγάλωσα.

Ενώ λοιπόν είχα επιλέξει το Πολυτεχνείο, στην τελευταία τάξη του Γυµνασίου – πράγµα σπάνιο – έγινε η αλλαγή…
Πηγαίνοντας για το σχολείο, συναντούσα κάθε πρωί το γιατρό Αντρέα Μπέικο να φτυαρίζει το χιόνι από την πόρτα του. Ήταν όχι µόνο ένας πολύ καλός γιατρός, αλλά και ένας λόγιος, ένας ανθρωπιστής. Δεχότανε δεκάδες ασθενείς από τα χωριά, από τους οποίους πολύ σπάνια έπαιρνε λεφτά. Καµιά φορά τού άφηναν αυγά ή ξύλα για τη φωτιά. Αυτός ο άνθρωπος µε είχε εντυπωσιάσει, γιατί, σε αντίθεση µε άλλους γιατρούς της Φλώρινας, έχαιρε τεράστιας εκτίµησης µεταξύ των απλών ανθρώπων και, χωρίς να έχει χρηµατικό πλούτο, ήταν ο πιο πλούσιος σε συναισθήµατα, σε αρετές, σε αγάπη του κόσµου. Έζησε µέχρι τα βαθιά του γεράµατα, απολαµβάνοντας την αγάπη και την εκτίµηση όλων. Ακόµα τον θυµούνται στη Φλώρινα. Αυτός ο άνθρωπος µε επηρέασε και άλλαξα ξαφνικά πορεία.

Πήγα στην Ιατρική επηρεασµένος από τον ανθρωπισµό του. Είµαι του δόγµατος ότι γιατρός δεν πρέπει να γίνεσαι, αν δεν είσαι ανθρωπιστής. Η Ιατρική είναι κατεξοχήν ανθρωπιστική επιστήµη. Δεν είναι επιστήµη για να παίρνεις λεφτά. Ως γιατρός θα ζεις µια ζωή γεµάτη συγκινήσεις.

Στα πλαίσια αυτής της αναζήτησης λοιπόν αποφάσισα να γίνω γιατρός κι αφού είδα την κλασική ιατρική, την έζησα, αφού είδα ότι ήταν το µάλλον ή ήττον πεπερασµένη, αποφάσισα να κινηθώ στα όρια της συµβατικής ιατρικής µε το «επέκεινα» της επιστήµης της Ιατρικής, τις µεταµοσχεύσεις. Έναν ιατρικό τοµέα ο οποίος αναµειγνύει τον κόσµο του «θαύµατος» µε την Ιατρική.

Ίσως σας φανεί περίεργο αλλά η γνώση της Ελληνικής Μυθολογίας την οποία αγαπούσα πολύ, όταν ήµουν παιδί – τότε βλέπετε δεν είχαµε τηλεοράσεις και δούλευε η φαντασία µας – µ’ έκανε να σκεφτώ την προσπάθεια του ανθρώπου στην Αρχαιότητα να προχωρήσει παραπέρα, είτε κολλώντας φτερά (Ικαρος), είτε δίνοντας ταυτόχρονα σώµα ανθρώπου και ίππου (Κένταυρος), είτε κατασκευάζοντας άλλα τέρατα, όπως η Χίµαιρα ή ο Κέρβερος…

• Επιλέγετε λοιπόν τις µεταµοσχεύσεις. Πότε ξεκινούν µε αξιώσεις οι µεταµοσχεύσεις στην Ελλάδα και µε ποια διαφορά χρόνου σε σχέση µε την Ευρώπη;
Η µεταµόσχευση ως καινούρια επιστήµη ξεκίνησε το 1987 µε τη γέννηση αυτής της Κλινικής. Διευθυντής της τώρα είναι ο κ. Τακούδας. Τότε ήταν ο κ. Αντωνιάδης, Διευθυντής και πρωτεργάτης. Εγώ ήµουν ο τρίτος. Ξεκινήσαµε µαζί. Και βέβαια έζησα όλη την ανάπτυξη της µεταµόσχευσης, η οποία είχε πάρει διεθνώς χροιά ιατρικής πράξης. Μέχρι τότε ήταν µια επιστήµη πειραµατική. Η στροφή έγινε µετά το ’81-’82, µε την εφαρµογή του νέου ανοσοκατασταλτικού φαρµάκου, της κυκλοσπορίνης, η οποία έφερε την επανάσταση στη µακροχρόνια επιβίωση και των µοσχευµάτων και των ασθενών.

Μέχρι τότε δεν ήταν εύκολη υπόθεση η µεταµόσχευση. Λογαριάστε ότι αυτά τα πράγµατα, για να φτάσουν στη χώρα µας, θέλανε τουλάχιστον µια πενταετία τότε. Το ’87 λοιπόν ήταν η αρχή, η συστηµατική αρχή των µεταµοσχεύσεων στην Ελλάδα. Στην Ευρώπη είχαµε µια διαφορά φάσεως 5-10 χρόνια.

Θα σας πω ότι από κει και πέρα η µεταµόσχευση είδε µέρες, οι οποίες ήταν συναρπαστικές, συγκλονιστικές! Καταφέραµε να κάνουµε τη Βόρεια Ελλάδα τη Μέκκα των µεταµοσχεύσεων στην Ελλάδα και γιατί όχι, και τη Μέκκα των Βαλκανίων! Είµαστε το µεγαλύτερο κέντρο των µεταµοσχεύσεων στα Βαλκάνια αυτήν τη στιγµή. Μην κοιτάτε το κακό πάτωµα της Κλινικής, που έχει αλλοιωθεί από τη χρήση των χηµικών, τα οποία χρησιµοποιούµε για την προστασία των ασθενών µας. Αυτή η Κλινική έχει τη µεγαλύτερη κίνηση στα Βαλκάνια σε µεταµοσχεύσεις και κάνει όλη τη γκάµα: νεφρό, ήπαρ – η οποία είναι και η πιο δύσκολη µεταµόσχευση χειρουργικά – πάγκρεας και νησίδια παγκρέατος. Εµπειρογνώµων στην τελευταία, στο πάγκρεας, είναι ο κ. Βασίλης Παπανικολάου. Εδώ δε ράβουµε αγγεία, όπως σ’ όλες τις άλλες µεταµοσχεύσεις, γίνεται µια απλή ένεση, µια ειδική έγχυση!
Ολ’ αυτά που σας είπα δείχνουν µ’ ένα βραχύ τρόπο την πορεία που µε οδήγησε ως εδώ.

• Πέρα από τα δεδοµένα εγγενή προβλήµατα που αντιµετωπίζει ένας τέτοιος ανατρεπτικός επιστηµονικός τοµέας, όπως αυτός των µεταµοσχεύσεων, υπήρξαν και εµπόδια έξωθεν;

Δυστυχώς! Κανένας δε βοήθησε. Όλοι τις πολέµησαν. Η πολεµική υπήρξε από το …Νότο! Δεν µπορούσαν να ανεχθούν να γίνονται αυτές οι περίπλοκες ιατρικές πράξεις εδώ πάνω. Ξεκινήσαµε µε δυο θαλάµους που µας διέθεσε ένας προικισµένος γιατρός, ο Καθηγητής Παναγιώτης Μεταξάς κι έτσι µε πείσµα, χωρίς βοήθεια, ξεκινήσαµε τις µεταµοσχεύσεις. Μαχητής ο Καθηγητής Αντώνης Αντωνιάδης, ενθουσιώδεις εµείς οι νεώτεροι, πολεµώντας και καταξιωνόµενοι σιγά – σιγά µέσα από τα αποτελέσµατά µας, καταφέραµε ν’ αποκτήσουµε µια µικρή κλινική, η οποία πρόσφατα επεκτάθηκε, ήταν η µισή απ’ αυτήν που είδατε. Η πολεµική που δέχθηκε η µεταµόσχευση στο Βορρά ήταν πολύ µεγάλη. Θα το καταλάβετε, αν σας εξιστορήσω πώς έγινε η πρώτη µεταµόσχευση καρδιάς από τον γνωστό σε όλους καρδιοχειρουργό, Παναγιώτη Σπύρου, µε τον οποίο µε συνδέει µια βαθιά φιλία αλλά και η Φλώρινα, από την οποία κατάγεται.

Είχαµε συνεννοηθεί ότι θα στηρίξουµε τον Σπύρου, όταν βρεθεί ένας καλός δότης, για να πάρει την καρδιά και να ξεκινήσει τη µεταµόσχευση. Το πήραν είδηση στο Υπουργείο κι άρχισαν τις φωνές και τις απειλές «Δε θα του δώσετε το µόσχευµα!» Αυτά γίνονται το 1992. Τους καθυστέρησα, τους ξεγέλασα για να είµαι ειλικρινής, λέγοντας σε τηλεφωνήµατα πως δε βρίσκω τον Αντωνιάδη ή τον Σπύρου, για να προλάβουν να πάρουν την καρδιά. Εγώ βρισκόµουν ήδη στο χειρουργείο και περίµενα να τελειώσει ο καρδιοχειρουργός, για να προχωρήσω στη λήψη του ήπατος και των νεφρών. Έτσι συνέβη µε την πρώτη µεταµόσχευση καρδιάς. Τότε ο Καθηγητής Αντωνιάδης έκανε το ήπαρ κι εγώ το νεφρό. Μόλις τέλειωσα το νεφρό, έφυγα τρέχοντας στο Παπανικολάου, όπου ο Σπύρου έκανε την καρδιά, διότι κρινόταν πάρα πολλά από την επιτυχία αυτής της πρώτης µεταµόσχευσης. Όχι µόνο πήγε πολύ καλά εκείνος ο ασθενής, αλλά και κανένας δεν τόλµησε να πει τίποτα. Βγήκαν στα κανάλια και εµφανίστηκε προς τα έξω κάτι τελείως διαφορετικό απ’ αυτό που είχε παιχτεί στο παρασκήνιο. Δυστυχώς!

Έτσι λοιπόν ξεκινήσαµε, έτσι το πολεµήσαµε, έτσι το πολεµάµε ακόµα και σήµερα, µε πείσµα, κόντρα στα εµπόδια. Σήµερα βέβαια είµαστε µια καταξιωµένη Κλινική. Είµαστε το µόνο κέντρο που κάνει µεταµοσχεύσεις ήπατος στην Ελλάδα. Ξεκίνησαν και στην Αθήνα αλλά σταµάτησαν µε πολύ µεγάλες εντάσεις στο Νοσοκοµείο «Λαϊκόν». Λυπηρό πολύ… Αλλά κατά έναν πολύ περίεργο τρόπο η µεταµόσχευση συγκεντρώνει φθόνο στην Ελλάδα, επειδή είναι µια προβεβληµένη ιατρική πράξη και τυγχάνει µιας ιδιαίτερης προβολής από τα Μέσα Επικαιρότητας. Είναι όµως µια τόσο βαθιά ανθρωπιστική πράξη, που πρέπει να τη δούµε όλοι σ’ αυτό της το µέγεθος και να ξεχάσουµε όλα τα άλλα.

• Σε ποια θέση βρισκόµαστε ως προς τις µεταµοσχεύσεις σε σχέση µε την υπόλοιπη Ευρώπη;

Δεν πάµε καλά. Είµαστε πολύ πίσω. Κάτι πήγε να γίνει το 2008. Πήγαµε καλά, το 2009 όµως όχι. Στην κορυφή, όχι µόνο στην Ευρώπη αλλά παγκόσµια, βρίσκεται η Ισπανία. «Ισπανικό θαύµα» χαρακτηρίζεται η σχέση της Ισπανίας µε τις µεταµοσχεύσεις. Επισκέφθηκα την Ισπανία και µελέτησα το φαινόµενο. Εκεί οι πάντες, από τον πρωθυπουργό µέχρι τον τελευταίο πολίτη, όχι µόνο προπαγανδίζουν τη µεταµόσχευση αλλά και καµαρώνουν που είναι η πρώτη χώρα στον Πλανήτη, που δίνουν ζωή στους ανθρώπους τους και δεν τους αφήνουν να πεθάνουν. Παίζει τεράστιο ρόλο η ενηµέρωση. Εποµένως και η δική σας τώρα προσφορά, το αφιέρωµα της εφηµερίδας σας στις µεταµοσχεύσεις, είναι πολύ σηµαντική. Θα σώσετε ανθρώπους, να το ξέρετε, ανθρώπους που δε γνωρίζετε και δε θα µπορούσατε να σώσετε µε κανέναν άλλο τρόπο.
Και ξέρετε η ενηµέρωση πρέπει να είναι συστηµατική, όχι τυχαία και αποσπασµατική. Σήµερα σχεδόν το 99% των Ελλήνων γνωρίζει τι είναι η µεταµόσχευση – το έδειξε γκάλοπ της ALCO – αλλά δεν είναι σωστά ενηµερωµένο. Επιπλέον η υπενθύµιση της δωρεάς δεν είναι συχνή. Παρ’ όλο που το Ραδιοτηλεοπτικό Συµβούλιο επέβαλε στα κανάλια να παρεµβάλλουν στο πρόγραµµά τους σποτάκια για τη δωρεά οργάνων, τα ιδιωτικά κανάλια τα παίζουν µετά τις δυο τη νύχτα!
Το ξέρουµε όλοι, προτιµούν να πουλάνε «σκουπίδια» και όχι να στηρίζουν υψηλές ιδέες. Είναι κρίµα, δε βοηθήθηκε, όσο έπρεπε, ο θεσµός της µεταµόσχευσης…

• Και η «κάρτα δωρητή»; Πόσο σηµαντικό ρόλο παίζει;

Περίµενα να µε ρωτήσετε αν έχω εγώ ο ίδιος κάρτα! Μην το θεωρείτε αυτονόητο. Πρέπει να έχεις κάρτα για να… δικαιούσαι να οµιλείς! Και για να το κάνεις αυτό, πρέπει να το πιστεύεις. – Βγάζει µε ολοφάνερη χαρά την κάρτα δωρητή – Αυτή είναι η καινούρια µου κάρτα. Αντικατέστησα την παλιά, που είχα από το 1987. Αν δείτε – και µου τη δείχνει – από τη µια πλευρά γράφει: «Επιθυµώ να βοηθήσω ασθενείς συνανθρώπους µου να ζήσουν, προσφέροντας ιστούς και όργανά µου προς µεταµόσχευση, µετά το θάνατό µου». Από την άλλη γράφει: «Έχω ενηµερώσει την οικογένειά µου για την απόφασή µου να γίνω δωρητής οργάνων και ιστών». Γιατί γράφεται αυτό το τελευταίο; Έχετε δεν έχετε την κάρτα, πάντα θα ζητηθεί η έγκριση των οικείων. Εδώ παρεµβαίνει το εθιµικό δίκαιο κι αυτό συµβαίνει όχι µόνο στην Ελλάδα αλλά σ’ όλη την Ευρώπη και βέβαια και στην Ισπανία. Εποµένως ο κόσµος δεν πρέπει να φοβάται για την κάρτα αυτή.

Με ρώτησαν πόσοι από τους δότες, τους πτωµατικούς δότες, υπήρξαν καταγεγραµµένοι δωρητές. Ένας µόνο. Έχω µια εµπειρία που ξεπερνά τις 1.400. Ένας µόνο! Γιατί; Για να φτάσεις στο σηµείο να κάνεις αυτήν την κάρτα δωρητή, πρέπει να κάτσεις να το σκεφτείς, να το φιλοσοφήσεις, ν’ αποβάλεις το φόβο της αιτίας του θανάτου, να καταλήξεις ότι το σώµα σου είναι προτιµότερο να µην το φάνε τα σκουλήκια αλλά να συνεχίσει να ζει µέσα στο σώµα κάποιου άλλου, ελπίζοντας ότι µ’ αυτόν τον τρόπο εξιλεώνεσαι και απέναντι στη µέγιστη δωρεά που σου έκανε ο Θεός, τη ζωή. Ο άνθρωπος όµως που θα τα σκεφτεί ολ’ αυτά είναι υψηλοτάτου πνευµατικού επιπέδου, όχι απαραίτητα µορφωτικού. Γιατί υπάρχουν «άξεστοι» άνθρωποι µε πτυχία και µεταπτυχιακά και «τέρατα κοινωνικής µόρφωσης», χωρίς απολυτήριο Δηµοτικού. Αυτοί οι άνθρωποι λοιπόν δεν είναι παραβατικοί. Είναι προσεκτικοί οδηγοί, δε ρέπουν στο ατύχηµα και είναι εξαιρετικά απίθανο να πέσουν θύµα ενός τροχαίου και να γίνουν δότες. Αρα, αφού ένας δηλωµένος δότης σπάνια θα µας χρησιµεύσει, ποια είναι η σηµασία της κάρτας; Είναι το ότι, όταν φτάσεις να την αποκτήσεις, είναι τόσο µεγάλη η χαρά σου, ώστε το διαδίδεις κι έτσι γίνεσαι κήρυκας των µεταµοσχεύσεων, προετοιµάζεσαι αλλά και προετοιµάζεις.

• Πώς εξηγείται το γεγονός ότι, ενώ είµαστε από τις πρώτες χώρες σε τροχαία, ενώ µας χαρακτηρίζει το µεσογειακό ταπεραµέντο, όπως και τους Ισπανούς, ενώ είµαστε της προσφοράς, του αλτρουισµού – νοµίζω είµαστε πρώτοι στον πίνακα των µεταµοσχεύσεων στις δωρεές συγγενών δοτών νεφρού – διστάζουµε να δώσουµε τα όργανα των αγαπηµένων µας προσώπων; Ποιοι φόβοι κρύβονται πίσω από την άρνηση;

Όλα οφείλονται στην άγνοια. Ας πάρουµε πρώτα τους ζώντες δότες, τους συγγενείς που δίνουν τον ένα νεφρό τους στον άρρωστο δικό τους άνθρωπο. Δεν είναι εύκολο να ακρωτηριάζεις έναν άνθρωπο υγιή – τεκµηριωµένα υγιή µετά από εξαντλητική εξέταση – παίρνοντας το µόσχευµα και να αντιµετωπίζεις το µεγαλείο της Ελληνίδας µάνας ή του Έλληνα πατέρα να σου λένε επίµονα: «Να πάρεις το καλό µόσχευµα, γιατρέ, το καλό νεφρό». Εµείς πρέπει να πάρουµε το χειρότερο νεφρό και ν’ αφήσουµε το καλύτερο στο δότη. Φτάνει στο σηµείο ο δότης να σε παρακαλάει για το αντίθετο, κλαίγοντας. Αυτό δε θα το συναντήσεις πουθενά στον κόσµο.

Όµως, όταν οι Έλληνες φτάνουν στη δωρεά των οργάνων αγαπηµένων τους προσώπων, πραγµατικά διστάζουν. Εδώ υπεισέρχεται ο φόβος µπροστά στον όρο «εγκεφαλικά νεκρός» ή «εγκεφαλικός θάνατος», στην άγνοια του όρου. Αυτός ο όρος εξαπατά. Είναι ένας όρος made in England, κακός γραµµατικά, που δεν αντικατοπτρίζει µε ακρίβεια τη βιολογική κατάσταση του θανάτου. Ο θάνατος, ως βιολογικό φαινόµενο, στο διάβα των χιλιετηρίδων του ανθρώπινου γένους δεν έχει αλλάξει ούτε ένα χιλιοστό. Είναι ο ίδιος και απαράλλαχτος. Τι άλλαξε; Άλλαξε ο τρόπος διάγνωσης του. Υπήρξανε κατά καιρούς διάφοροι τρόποι. Στα αρχαία χρόνια το καθρεφτάκι που χνώτιζε από την ανάσα. Επισφαλής µέθοδος. Κάποιοι «ξυπνούσαν». Νεκροφάνεια. Στο Μεσαίωνα βρέθηκε το στηθοσκόπιο. Τελειοποιήθηκε αλλά ακόµη και στις µέρες µας είναι επισφαλής µέθοδος. Μετά το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο καθιερώθηκε το ηλεκτροκαρδιογράφηµα. Κι εδώ όµως κάποτε – σπανιότατα – η διάγνωση είναι επισφαλής. Μέχρι που στα τέλη της δεκαετίας του ’50 στις αρχές του ’60, όταν απειλήθηκε ο κόσµος από την πανδηµία της πολυµυελίτιδας, αναγκαστήκαµε να φτιάξουµε µηχανήµατα, για να κρατήσουµε τους παράλυτους στη ζωή, αφού παρέλυαν και οι αναπνευστικοί τους µύες. Τα µηχανήµατα αυτά φυσούσαν περιοδικά αέρα µέσα στο θώρακα και ήταν οι πρόγονοι των σηµερινών αναπνευστήρων. Έτσι γεννήθηκαν και οι µονάδες εντατικής θεραπείας.

Είδαν λοιπόν ότι, αν ένα άτοµο έχει µια καταστροφική βλάβη στον εγκέφαλο από ατύχηµα, καταφέρνουµε να το διασωληνώσουµε και, φυσώντας αέρα στα πνευµόνια του, µπορούµε να διατηρήσουµε τη λειτουργία της καρδιάς, για να τροφοδοτεί τα όργανα για λίγες ώρες, µια – δυο µέρες, µε το ζωτικό αίµα, για να µη σαπίσουν. Το άτοµο όµως είναι νεκρό! Χαρακτηριστική περίπτωση εγκεφαλικού θανάτου ήταν η περίπτωση του Γρηγόρη Λαµπράκη στον οποίο χρησιµοποιήθηκε ο αναπνευστήρας. Θυµάστε, πέθανε στο ΑΧΕΠΑ. Ανασκόπησα πρόσφατα εγώ τα δεδοµένα και το διαπίστωσα µε τις γνώσεις τις σηµερινές. Η λειτουργία λοιπόν των οργάνων µπορεί να διατηρηθεί τεχνητά κι αυτά παραµένουν σε µια νεκροβίωση. Κι επειδή ξέρετε δεν µπορείς να πας κόντρα στη φύση, πολύ γρήγορα, µετά από ένα διάστηµα, φθίνουν συνεχώς. Αν δεν κάνουµε γρήγορα, αυτά καταστρέφονται και είναι άχρηστα.

Ετσι λοιπόν παρέστη η ανάγκη περιγραφής νέων κριτηρίων διάγνωσης, τα οποία ονοµάστηκαν «κριτήρια διάγνωσης εγκεφαλικού θανάτου». Είναι λάθος ο όρος εγκεφαλικός θάνατος. Ο σωστός όρος είναι: «θάνατος, ο οποίος διαπιστούται µε εγκεφαλικά κριτήρια». Αν λες «εγκεφαλικός θάνατος», ο κόσµος νοµίζει ότι είναι κάτι διαφορετικό κι εκεί δηµιουργείται η αµφισβήτηση και ο φόβος.
Επιπλέον «ξεφυτρώνουν» στα κανάλια κάποιοι που εκφράζουν γνώµη για τα πάντα και οι οποίοι διατυπώνουν πλήθος ανακρίβειες. Είναι απαράδεκτο να ταυτίζει κάποιος τον εγκεφαλικό θάνατο µε την… ευθανασία! Στην περίπτωση της ευθανασίας µιλάµε για µια εγκληµατική πράξη, η οποία περιγράφεται απαγορευτικά στον όρκο του Ιπποκράτη, όπως περιγράφεται και η απαγόρευση της έκτρωσης. Ο εγκεφαλικός θάνατος είναι θάνατος, είναι εγκατεστηµένος και µάλιστα είναι η ασφαλέστερη διάγνωση του θανάτου. Εκατοµµύρια διαγνώσεις εγκεφαλικού θανάτου έχουν γίνει ανά τον κόσµο. Δεν έχει περιγραφεί ούτε µια περίπτωση επανόδου. Βλέπετε τι σηµαίνει άγνοια!

• Και ο φόβος της ύπαρξης «κυκλωµάτων» στις µεταµοσχεύσεις;

Δεν υπάρχει καµιά τέτοια περίπτωση, γιατί στη χώρα µας δεν υπάρχει εµπόριο οργάνων. Κανένας λήπτης δεν θα έπαιρνε µη ελεγµένο µόσχευµα. Άλλωστε έχουν τόσο µικρή διάρκεια ζωής. Αυτά συµβαίνουν, αλλά συµβαίνουν έξω.
Η εγκληµατική αφαίρεση οργάνων υπάρχει µόνο στη φαντασία κάποιων ευφάνταστων ανθρώπων ή κάποιων δηµοσιογράφων. Ποτέ δεν έχει καταγγελθεί κάτι τέτοιο κι από τη Διεθνή Εταιρεία Μεταµοσχεύσεων κι από την Ιντερπολ. Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Εκείνο που υπάρχει είναι η επί πληρωµή δωρεά οργάνων στο εξωτερικό.

• Αναζητά η Επιστήµη άλλους δρόµους εξεύρεσης µοσχευµάτων πέρα από τους γνωστούς;

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 περπάτησε ο ενθουσιασµός του µοντέλου της παραγωγής οργάνων από ζώα, τα οποία είναι γεννητικά τροποποιηµένα, τα λεγόµενα «διαγονιδιακά». Στο DNA αυτών των ζώων εισάγουν ένα τµήµα του ανθρώπινου DNA, µε στόχο να µην απορρίπτονται τα όργανά τους από τον άνθρωπο, µετά τη µεταµόσχευση. Έτσι δηµιουργήθηκαν τα λεγόµενα «διαγονιδιακά γουρουνάκια» τα… ανθρωπογουρουνάκια! Σταµάτησε όµως η έρευνα, γιατί ανέκυψε ο εφιάλτης της ανθρωπότητας από τις ιογενείς λοιµώξεις, που προέρχονται από ζώα και οι οποίες κινδυνεύουν να µας ξεκληρίσουν. Θυµίζω το Aids (από τον πράσινο πίθηκο της Αφρικής), το Sars (από …γαλή της Κίνας, που την τρώγαν ωµή για λόγους γονιµότητας!) τη γρίπη των πουλερικών και τη γρίπη των χοίρων! Εν πάση περιπτώσει όλη αυτή η επικινδυνότητα, που έγινε γνωστή και εντοπίστηκε, ανέστειλε αυτά τα πειράµατα, ενώ θα είχαµε δώσει λύση στους νεφροπαθείς και στους καρδιοπαθείς. Το συκώτι όµως δεν θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί για ειδικούς λόγους.

Τα βλαστοκύτταρα είναι ίσως µια προοπτική.Αυτά τα αρχέγοντα αιµοποιητικά κύτταρα, τα προγονικά, τα πολυδύναµα, στα οποία – αν βρούµε εκείνο το «µαγικό ραβδάκι» που έχει ο οργανισµός, όταν διαπλάθεται – θα πούµε «εσύ γίνε συκώτι, εσύ νεφρό», τότε θα έχουµε λύσει το πρόβληµά µας. Μα θα ισχυριζόταν κανείς: «Συναγωνιζόµαστε µε το Θεό;» Αυτό δε θα µπορέσουµε να το πετύχουµε ποτέ. Συνεργάτες του Θεού είµαστε, υπηρέτες του. Ποτέ δεν θα γίνουµε Θεοί. Αισθάνοµαι ασήµαντος µπροστά στο Θεό. Εγώ «µεταφέρω» το εκπληκτικό φαινόµενο της ζωής µε τα χέρια µου. Είμαι ένας «µεταφορέας», δεν είµαι δηµιουργός! Αυτό πρέπει να το καταλάβουµε όλοι και να είµαστε προσγειωµένοι.

• Μέσα σ’ αυτήν τη µακριά πορεία µετανιώσατε ποτέ για τις επιλογές σας;

Όχι, ποτέ. Για το µόνο που µετάνιωσα ήταν η αποδοχή της θέσης του Διοικητή του Νοσοκοµείου ΑΧΕΠΑ. Ήταν ένα µεγάλο στοίχηµα µε τον εαυτό µου η θέση αυτή. Είχα στα χέρια µου ένα Νοσοκοµείο – σφραγίδα για τη Βόρεια Ελλάδα. Ένα νοσοκοµείο µε 2000 κρεβάτια, ένα νοσοκοµείο µεγάλων προοπτικών. Προσπάθησα να φτιάξω κάτι που να διαφέρει, αλλά δυστυχώς ο παντοδύναµος… ανασταλτικός δηµόσιος µηχανισµός έβαλε όσα µπορούσε περισσότερα εµπόδια. Με την αλλαγή της Κυβέρνησης µου ζητήθηκε να παραµείνω στη θέση µου. Το θεώρησα τιµητικό για το πρόσωπό µου, αλλά ένιωθα ότι έπρεπε να γυρίσω στις µεταµοσχεύσεις. Ο συνάδελφός µου, ο οποίος µε αντικατέστησε στο ΑΧΕΠΑ, ο κ. Γιώργος Βέργουλας, έχει τις ικανότητες να συνεχίσει. Ήδη κάτι πιστεύω ότι έγινε στο ΑΧΕΠΑ. Θα µας κρίνουνε οι άνθρωποι µετά από χρόνια. Αλλά εγώ ένιωθα βαθύτερα ότι ανήκω εδώ, στην Κλινική των Μεταµοσχεύσεων, στο «Ιπποκράτειο». Ένιωθα τύψεις που άφησα τους συναδέλφους µου εδώ. Βέβαια είναι άξιοι οι συνάδελφοι, πολύ πιο άξιοι από µένα. Όχι µόνο κράτησαν την Κλινική ψηλά, όσο έλειπα, αλλά και τη βελτίωσαν.
Είµαστε µια πολύ δεµένη οµάδα. Συνεννοούµαστε µε τα µάτια τώρα πια…

• Και η ανθρώπινη πλευρά του γιατρού – µεταµοσχευτή; Πόσο επηρεάζεται ο ψυχικός του κόσµος από τα συναισθήµατα, από τα δυνατά συναισθήµατα της καθηµερινής πάλης µε το θάνατο;

Ναι, είναι µια καθηµερινή πάλη µε το Χάρο. Μη θεωρήσετε αλαζονικό αυτό που θα πω αλλά αισθάνοµαι πολλές φορές σαν ένας σύγχρονος… Διγενής, που πολεµάει µε το Χάρο στα… µαρµαρένια αλώνια! Και όπλο µου είναι το µόσχευµα. Άλλοτε τον νικώ, άλλοτε όχι. Ξέρετε ο Χάρος είναι ένας πολύ… έντιµος αντίπαλος! Δεν είναι σαν τους αντιπάλους που έχουµε στην καθηµερινή µας ζωή. Αν νικηθεί, θα κάνει µεταβολή, θα υποκλιθεί και θα φύγει µε λεβεντιά. Δε θα ξεχάσει όµως. Θα ξαναγυρίσει. Εσύ πρέπει να είσαι εκεί, να είσαι έτοιµος. Με τους µεταµοσχευµένους πρέπει να είσαι σε διαρκή εγρήγορση. Συνεχώς πολεµάµε από τη στιγµή που θα µεταµοσχεύσουµε. Ανοίγουµε «παρτίδες» µε το Χάρο. Αν έρθει η απόρριψη του µοσχεύµατος, θα το πολεµήσουµε. Αυτός, ο Χάρος, θα τραβάει από τη µια µεριά κι εγώ από την άλλη… Συγκλονιστικές εµπειρίες. Δυνατά συναισθήµατα, ανεπανάληπτα. Κάθε περίπτωση και κάτι διαφορετικό!

Δεν µπορείτε να διανοηθείτε τι είναι να παίρνεις ένα µισοπεθαµένο όργανο από ένα νεκρό άνθρωπο, ένα όργανο του οποίου η ενέργεια σβήνει, να το κρατάς στα χέρια σου, να το πηγαίνεις στο διπλανό χειρουργικό κρεβάτι, να το «φυτεύεις» σ’ έναν άρρωστο, ο οποίος πεθαίνει – στη µεταµόσχευση ήπατος ο άνθρωπος πεθαίνει χωρίς τη µεταµόσχευση, πολλές φορές µας πεθαίνουν µέσα στο χειρουργείο – και ξαφνικά, βλέπουµε αυτό το όργανο σιγά – σιγά να παίρνει ζωή. Με το που βγάζεις τις αγγειολαβίδες, αρχίζει να παράγει χολή, διορθώνει όλες τις διαταραχές, που κρατούν σε αγωνία τους αναισθησιολόγους. Τους έβλεπες πριν πίσω από το πανί να πηγαινοέρχονται, να παρακολουθούν τα µόνιτορ. Με το που αρχίζει να λειτουργεί το όργανο, τους βλέπεις µ’ ένα επιφώνηµα ανακούφισης να κάθονται στην καρέκλα τους και να είναι πια ήρεµοι. Ο θρίαµβος της ζωής!…

Αλλά και ο θάνατος; Εµείς χαρίζουµε ζωή µέσα από το θάνατο. Αµύνοµαι συναισθηµατικά. Αµυνόµαστε όλοι. Αν µας ειδοποιήσουν από τον Οργανισµό Μεταµοσχεύσεων ότι υπάρχει δότης π.χ. στο «Υγεία», στις 11 το βράδυ, θα τρέξουµε. Θα πάµε εµείς στο δότη. Ειδικά η λήψη του ήπατος είναι πολύπλοκη. Γνωρίζετε τις… αερογέφυρες. Την ταχύτητα που χρειάζεται σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Όταν λοιπόν θα πάω για τη λήψη, θ’ αποφύγω συστηµατικά να µάθω πώς πέθανε ο δότης, τι δράµα κρύβεται πίσω από τη δωρεά, γιατί πάντα κρύβεται ένα δράµα. Είναι όµως αναπόφευκτο. Δε θα µπορούσα να µη µάθαινα, να µη ρωτούσα, όταν πήρα µόσχευµα από ένα εξάχρονο παιδάκι, που έπεσε µε το ποδηλατάκι του από ύψος και το µεταµόσχευσα σ’ ένα άλλο µικρό παιδάκι, που είναι µια χαρά σήµερα! Δε µπορώ να µη ρωτήσω στο τέλος. Αυτό λοιπόν µου έχει χαλάσει τη διάθεση για 4-5 µέρες, µέχρι να καταφέρω να το σπρώξω στο υποσυνείδητό µου. Συσσωρευµένη φθορά…

Κι από την άλλη, δεν µπορείς να µην είσαι συγκλονισµένος, όταν βλέπεις τους συγγενείς του νεκρού δότη. Γονείς, όπως οι γονείς του δικού σας δεκαεξάχρονου Ζευγαρόπουλου από τη Βέροια, που µέσα στην άφατη οδύνη τους έχουν την ψυχική δύναµη να σκεφτούν έναν άλλον άνθρωπο. Το περίεργο είναι ότι η πράξη αυτή χαρίζει µια ηρεµία, µια ικανοποίηση. Πώς να µην υποκλιθείς µπρος σε τέτοιους ανθρώπους – υποδείγµατα.
Αλλά και η χαρά στα µάτια του λήπτη και των συγγενών του;… Μεγάλες συγκινήσεις. Τεράστιο κοντράστ συναισθηµάτων. Θάνατος και Ζωή… Δεν υπάρχει µεγαλύτερο κοντράστ…

• Μετά από όλα όσα είπατε, ποιο τελικά µήνυµα θα θέλατε να ακουστεί και να µείνει;

Το µήνυµα είναι η Αγάπη. Αυτό που έλεγε ο Χριστός «αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν». Είναι πολύ µεγάλο πράγµα, αντί να παραδώσεις το σώµα σου στη σήψη, να το δωρίσεις σε κείνους που το ‘χουν ανάγκη, χαρίζοντας ζωή. Κι αυτό το έκανε µόνο ένας, ο Χριστός. Ο Χριστός δώρισε τη ζωή του και το σώµα του, για να λυτρωθούµε εµείς. Υπέρτατη έκφραση Αγάπης είναι αυτή η δωρεά. Όλη η πεµπτουσία του Χριστιανισµού είναι να αρθεί ο άνθρωπος σε πνευµατικό επίπεδο εφάµιλλο του Θεού. Ο υπέρτατος στόχος του ανθρώπου είναι η θέωση. Να, λοιπόν, που το πετυχαίνει! Δωρίζει, γίνεται δότης, αυτό που µόνο ο Θεός µπορεί να κάνει.

Ρωτήθηκα κάποτε από ανώτατο ιερωµένο: «Μα πώς θα πάω χωρίς τα όργανά µου, «κολοβός», στον άλλον κόσµο; Δε θα µε δεχθεί ο Παράδεισος». Του απάντησα «Μα, αν σας χτυπήσει αυτοκίνητο και πρέπει να σας αφαιρέσω τον σπλήνα, για να µην πεθάνετε, θα σας στερήσω τον Παράδεισο; Τότε πρέπει να σταµατήσω να χειρουργώ!» Πείστηκε κι από τότε είναι ένθερµος υποστηρικτής των µεταµοσχεύσεων.
Εκείνος που βαθιά εκτίµησα για την προσφορά του και ο οποίος υποστήριξε µε πάθος την υπόθεση των µεταµοσχεύσεων ήταν ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Έδωσε µάχη για τις µεταµοσχεύσεις, διαµόρφωσε την άποψη της Εκκλησίας, άλλαξε το τοπίο… Και τι τραγική ειρωνεία! Έφτασε να χρειαστεί µεταµόσχευση και τελικά να µην µπορεί να πάρει το µόσχευµα…

Κάποτε, ο Μητροπολίτης Αυγουστίνος Καντιώτης µου είχε πει στη Φλώρινα: «Εσείς οι γιατροί είστε άθεοι». «Λάθος, Σεβασµιότατε», του απάντησα. Κι επειδή του άρεσε να είσαι ετοιµόλογος και µαχητής, συνέχισα: «Δεν µπορεί να είσαι άθεος. Γιατί, όταν ασχολείσαι µε το υπέρτατο «κατασκεύασµα» του Θεού και νιώθεις την αδυναµία σου µπροστά του – όσο διαβασµένος και µετεκπαιδευµένος κι αν είσαι – δεν µπορείς παρά να αναγνωρίσεις ότι υπάρχει µια δύναµη πάνω από σένα…»

Ο Χριστιανισµός λοιπόν για µένα είναι Αγάπη. Είναι «τελεολογική σκοπιµότητα» είναι πλατωνική σκέψη, διδάγµατα των Αρχαίων Φιλοσόφων… Είναι η σύνοψη του Καλού. Και η Αγάπη είναι προσφορά στο συνάνθρωπο… Η δωρεά οργάνων είναι δωρεά ζωής, είναι Αγάπη…