Γράμματα & Τέχνες Μουσική Πολιτισμός Ρεπορτάζ Τοπικά

“Η Μουσική και οι μουσικοί στα ναζιστικά στρατόπεδα” / Οδυνηρή μνήμη σε μια βραδιά λόγου & μουσικής

31/01/2023, 00:22

“Συνέβη. Άρα μπορεί να ξανασυμβεί…” (Primo Levi)

Με μια βραδιά λόγου και μουσικής, “Αναβολή για την ορχήστρα – Η Μουσική και οι μουσικοί στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης”, το Δημοτικό Ωδείο Βέροιας τίμησε απόψε, στη Στέγη Γραμμάτων & Τεχνών, “τους μάρτυρες μουσικούς, που ανέβηκαν στα τρένα της ντροπής με ένα βιολί στην αγκαλιά”, και τους τίμησε με τη μνήμη που τους άξιζε. Γιατί, αν ξεχνάς, αφήνεις τα περιθώρια της επανάληψης μιας ασύλληπτης τραγωδίας, όπως αυτή της κτηνωδίας των ναζιστικών στρατοπέδων.

Τα όσα έγιναν εκείνα τα σκοτεινά χρόνια είναι γνωστά. Άρθρα, φωτογραφίες, ταινίες, ποιήματα, τραγούδια… Εκείνο όμως που δεν εξαντλήθηκε ακόμα είναι το πάντρεμα της κτηνωδίας στα ναζιστικά στρατόπεδα με τη Μουσική. Πώς μια από τις ωραιότερες εκφράσεις της ανθρώπινης φύσης, η μουσική, μπορεί να συνοδεύει την κτηνωδία, ήταν το θέμα που η Πόπη Φιρτινίδου πραγματεύθηκε στην αποψινή εκδήλωση.

Προλογίζοντας ο Πρόεδρος της ΚΕΠΑ Κώστας Ρίζος μίλησε για το περιεχόμενο της εκδήλωσης, που αγγίζει μια από τις πιο απάνθρωπες στιγμές της ιστορικής μνήμης, δίνοντας παράλληλα με λίγες γραμμές και την προσωπικότητα της Πόπης Φιρτινίδου.

Τα γεγονότα για τους περισσότερους δεν είναι γνωστά και η μνήμη, όσο κι αν πονά, προλαβαίνει την επανάληψή τους. Γι’ αυτό η Φιρτινίδου έγραψε, ενημερώνοντας το κοινό της για το περιεχόμενο της εκδήλωσης:

“Η κατασκευή των πρώτων στρατοπέδων συγκέντρωσης ξεκίνησε αρκετά πριν τον πόλεμο, σύντομα μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της Γερμανίας από τους ναζί το 1933. Τα πρώτα χρόνια οι περισσότεροι από τους έγκλειστους βρίσκονταν εκεί για ιδεολογικούς λόγους, ήταν κομμουνιστές και σοσιαλιστές, ενώ σταδιακά, καθώς η Ευρώπη πέρασε στη δίνη του πολέμου, τσιγγάνοι, μάρτυρες του ιεχωβά, ομοφυλόφιλοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, ανάπηροι και -βεβαίως και στη συντριπτική πλειοψηφία- Εβραίοι αποτέλεσαν τον πληθυσμό των στρατοπέδων.

Το γεγονός πως πολλοί εξειδικευμένοι αιχμάλωτοι παρέτειναν ή έσωσαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα χάρη σε κάποια εξειδίκευσή τους που τους κατέστησε χρήσιμους στους ναζί, είναι αρκετά γνωστό. Οι καλλιτέχνες δεν αποτέλεσαν εξαίρεση, καθώς οι αξιωματικοί εκτός από όλων των ειδών τις χειρωνακτικές εργασίες που απαιτούσαν από τους φυλακισμένους να κάνουν, φρόντιζαν να τους επιφορτίζουν και με την ψυχαγωγία τους. Εκτός από την ψυχαγωγία των βαθμοφόρων, η παρουσία των μουσικών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης εξυπηρετούσε και άλλους σκοπούς: την προπαγάνδα, την παρουσία τους σε εκτελέσεις και βασανισμούς και την καταρράκωση του ηθικού των κρατουμένων.

Παρά τον ζόφο της ζωής μέσα στα στρατόπεδα, η αυθόρμητη μουσική δημιουργία ως σημάδι αλληλεγγύης, αντίστασης και επιβεβαίωσης της ανθρωπιάς δεν σταμάτησε ποτέ.“

Η βραδιά ήταν χωρισμένη σε δύο μέρη.

Στο πρώτο, το κείμενο της Φιρτινίδου, αποτέλεσμα σοβαρής και επίπονης μελέτης των γεγονότων της εποχής, τα φώτισε με λεπτομέρειες που βασίζονταν όχι μόνο σε μαρτυρίες ή λογοτεχνικά κείμενα αλλά και σε αποσπάσματα από τον κινηματογράφο ή μουσικά κομμάτια. Οι διαφάνειες που το συνόδευαν εύστοχες και αισθητικά προσεγμένες, ολοκλήρωσαν την εικόνα μιας δουλειάς, που ανέδιδε επιστημονική προσέγγιση του θέματος και καλλιτεχνική ευαισθησία.

Το κείμενο αποδόθηκε από την ίδια την Πόπη Φιρτινίδου κι από τη φιλόλογο Σοφία Τσιάμη. Ο ορθολογισμός της Ιστορίας από τη μια, με την προσθήκη της συναισθηματικής απόχρωσης που προσδίδει η Λογοτεχνία ή η αυθεντικότητα της μαρτυρίας, από την άλλη.

Στο δεύτερο μέρος κομμάτια που παρέπεμπαν στα τραγικά γεγονότα της εποχής ακούστηκαν από το πιάνο της Πόπης Φιρτινίδου και το βιολί του Γιάννη Στέφανου Βλάχου. Έξοχοι και οι δύο ερμήνευσαν όχι μόνο με τη γνωστή τους δεξιοτεχνία αλλά και με συναισθηματική φόρτιση τα κομμάτια: