“Τα τοπωνύμια του Βερμίου: Γ’ μέρος. Κουμαριά” / γράφει ο Τάκης Γκαλαΐτσης

Κουμαριά, δεκαετία 1960 / Doliani

Γ. Τα τοπωνύμια της Κουμαριάς / Ντόλιανης

Τσελιγκάδες από το Σέλι και το Ξηρολίβαδο, την τελευταία  δεκαετία του 19^ου αιώνα και ως το 1903, αγόρασαν τμηματικά την περιοχή της  Ντόλιανης, η οποία αποτελούνταν από 24 τσιαουσλίκια,  και ίδρυσαν το χωριό ‘‘Ντόλιανη’’ . Αγοράστηκε για να αποτελέσει χειμαδιό για τα μεγάλα τσελιγκάτα στα δύσκολα χρόνια του ένοπλου μακεδονικού αγώνα, για λόγους προστασίας.

Το 1916 , ο Στέριος Μάρκος, ο Ιωάννης Τσιόγκας, ο Απόστολος Χατζηγώγος και ο Νικόλαος Καρανίκας , ενεργώντας ως πληρεξούσιοι 93 οικογενειών της Ντόλιανης, αγόρασαν από τους διαμένοντες στην Κωνταντινούπολη κληρονόμους του Φαΐκ πασά (αρ. συμβολαίου 4381/14-4-1916) το βοσκότοπο Αρσούμπασι/Arsubasi .

Το χωριό κτίστηκε βάσει πολεοδομικού σχεδίου που εκπόνησαν Βλάχοι φοιτητές στη Γαλλία. Γρήγορα αναπτύχθηκε, με σπίτια πέτρινα, μοναδικά για την εποχή, αληθινά παλάτια, όπως του Ζοφόλη, του Τσιόγκα, του Ζησιάκου, του Μάρκου, του Ντέμου, του Καράτζια, του Καμπανάρη, του Παζάρα , του Μούρνου και άλλα. Πολλά, αργότερα,  χρησιμοποιήθηκαν για την αποκατάσταση των προσφύγων και όσα διασώθηκαν από τη μανία της τσιμεντοποίησης  παρουσιάζουν τεράστιο αρχιτεκτονικό και αισθητικό ενδιαφέρον. Το 1918 αποτέλεσε την κοινότητα Δόλιανης (Β.Δ.28-2-1918, ΦΕΚ. Α 152/1918), η οποία συμπεριελάμβανε και το Ξηρολίβαδο, το Άνω Σέλι και  Κάτω Σέλι, και τη  Μαρούσια. Μετονομάστηκε Κουμαριά το 1926 ( Δ. 1-11-1926 ), μολονότι δεν υπάρχει καμιά κουμαριά στην ευρύτερη περιοχή. Το όνομα  Ντόλιανη/Doliani  , στη σλαβική γλώσσα, ίσως σημαίνει χαμηλότοπος, ό,τι και είναι σε σχέση με το Σέλι και το Ξηρολίβαδο.

Πριν τη διάνοιξη με προσωπική εργασία ( μετά το1950)   και τη νέα χάραξη και  ασφαλτόστρωση ( μετά το 1970 ) του δρόμου Βέροιας – Κουμαριάς, το μονοπάτι ως το Δερβένι και το Βρωμοπήγαδο ήταν το ίδιο με αυτό του Ξηρολιβάδου.  Όπως πάει σήμερα ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος για Κουμαριά-Σέλι, περνάει μέσα   από το Κοκκινόχωμα/Tsara atsea aroshia  και διασχίζοντας  τη Μπάτα/Bata    φτάνει στο χωριό . Το κοκκινόχωμα είναι άριστης ποιότητας, κυρίως για το χρώμα του,  και το 1977/78, επί προεδρίας Γ. Μούρνου, το εκμεταλλεύτηκε για πλακάκια  η εταιρεία Filkeram Johnson . Δεξιά προς το Κωστοχώρι έχουμε τις τοποθεσίες: Μικρό Καστρί/Câstriα njicα , Η Κορυφή/La Ciuciulosu  και το Χάος/La Hau . Ενώ αριστερά, πριν μπούμε στο χωριό,  όπου σήμερα είναι το γήπεδο, η τοποθεσία Padea atsea marea, όπου γίνονταν οι χοροί του Χωριού.

Ο παλιός δρόμος για την Κουμαριά, σε σχέση με το σημερινό, ήταν, στο Βρωμοπήγαδο, πολύ πιο αριστερά. Από το Zâyurishi, στο σύνορο Κουμαριάς- Βρωμοπήγαδου,  συνέχιζε στο άνοιγμα που δημιουργεί το Μπουγάζι από τις μεγάλες χαράδρες/ρέματα  Γκαβάνα/Gavana  και Καραντιρέ/Caradire , άφηνε αριστερά τις Τρύπες/La Guvi , συνέχιζε στη Βρύση  στο Καρατάσι/Shioputlu di Caratasi , και έφτανε στο χωριό. Αριστερά από το Καρατάσι και τις Τρύπες, μέσα στη Γκαβάνα, υπάρχει η τοποθεσία La Coacâ = Διχάλα, ένα στένωμα όπου έστηναν παγίδες για λύκους, που όσοι έρχονταν από το Ξηρολίβαδο, μέσα από το Καραντιρέ, που ήταν το φυσικό μονοπάτι, έκοβαν δρόμο για την Κουμαριά, αρκεί τα άλογα να μην ήταν φορτωμένα.

Περνώντας την  Κουμαριά δεξιά  είναι η περιοχή Παλιομπάτζι/Paliubadziu , – αριστερά  υπάρχει βρύση /Shioputlu di Paliubadziu -, και εκεί έχουν σήμερα τις στάνες οι Τζιμαίοι και ο Μανακούλης. Άλλο είναι το Παλιομπάτζι του Κωστοχωρίου, όπου είχαν τις στάνες οι Κογαίοι, οι Κελεπουραίοι και έχει ακόμη ο Γκαβανάς από το Μπλάτσι. Αριστερά και πριν  το Παλιομπάτζι είναι ο Βαρκός/La Varcats  και στη γέφυρα η τοποθεσία Σφεντάμι/La Sfentami . Το σφεντάμι είναι είδος δένδρου με μικρό φύλλο που κιτρινίζει το Φθινόπωρο, στο σχήμα σαν του πλάτανου . Ένα  είδος του ευδοκιμεί σε μαλακό έδαφος και ένα σε σκληρό , μαζί με τα πουρνάρια.

Το ρέμα Γκαβάνα/Gavana, μια χαράδρα βαθιά, αρχίζει από το Καρατσαΐρι/ Caraciairea  και αφήνοντας δεξιά το Ξηροβούνι/Xiruvunea  και αριστερά το Μεγάλο Προσήλιο/Surinlu atselu marli  καταλήγει στις Τρύπες/La Guvi  στην Κουμαριά και πιο κάτω  στο Βρωμοπήγαδο, εκεί που είναι σήμερα το Hotel του Καψάλη. Βέβαια,  χαμηλά στη Γκαβάνα σμίγει, όπως αναφέρθηκε,  και το Καραντιρέ/Caradire  και από την τοποθεσία  La Coaca = Διχάλα φτάνει κάποιος στο Στάλι/Stali  και από εκεί κατηφορίζει για Κουμαριά. Μέσα στη Γκαβάνα υπάρχει η τοποθεσία Καζάνι/Câzanea  , από το σχήμα των τεράστιων βράχων σε αυτό το σημείο. Το Καζάνι πάντα κρατά νερό και πίνουν  οι λύκοι, τα ελάφια, τα ζαρκάδια και άλλα ζώα που βρίσκουν εκεί καταφύγιο. Παλιότερα, οι Βλάχοι κιρατζίδες στη Γκαβάνα  πήγαιναν για λαθραία υλοτόμηση, και το Καζάνι ήταν το πιο δύσκολο πέρασμα για τα φορτωμένα μουλάρια. Παράλληλα, πολλά μουλάρια ψοφούσαν , γιατί έτρωγαν tiza/ ίταμο, ελατοειδές  που είναι δηλητηριώδες – αρκούν 30-40 γραμμάρια για να δηλητηριασθεί ένα ζώο –  και ευδοκιμεί στη Γκαβάνα. Το φαράγγι αυτό, μετά τη δεκαετία του ’60 σε πολλά σημεία είχε καταστεί αδιάβατο λόγω της βλάστησης, αφού εξέλειπαν οι κιρατζίδες, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες, οι Αλβανοί μετανάστες το άνοιξαν ξανά, μια και αποτελούσε πέρασμα φυσικό προς τη Βέροια. Ένα φαράγγι μεγίστου φυσικού κάλλους, που μπορεί να αξιοποιηθεί για πεζοπορία σε μορφές εναλλακτικού τουρισμού στα Βλαχοχώρια του Βέρμιου.

 Ακολουθώντας το σημερινό δρόμο από Κουμαριά για Σέλι, συναντάμε το ρέμα  Xirulachea  που μαζεύει τα νερά  από την Κρανιά, τη Ντουκάτα και την τρύπα του Μιχάλη/Valea di Crania shi di Arsubasi. Σε αυτό το ρέμα,  το  1935, στη μεγάλη πλημμύρα,  πνίγηκαν 400 πρόβατα των Ζαφειρογιανναίων.  Αριστερά από αυτό το ρέμα είναι το Γεράκι  Yerachi , στη μέση της χαράδρας προς την Τρύπα του Μιχάλη είναι η τοποθεσία La Cuniarohristu,   στη συνέχεια La Arburi  και  στην Εικόνα/La Icoanâ . Είχε και ένα μονοπάτι – όχι όμως για φορτωμένα ζώα – που έκοβε δρόμο για το Σέλι. Περνούσε από του Νερού τη Μάνα/La Muma di Apâ , ανέβαινε στη Βρύση του Ζαρόση/Shioputlu alu Zarosi , από εκεί οδηγούσε στη Βρύση του Μούρνου/ Shioputlu alu Murnu, έβγαινε  στο Αγελαδαριό/Vâcâreatsa, αριστερά από τον Αγιογιώργη/Ayioyiorgyi. Πίσω από τον Αγιογιώργη/Ayioyiorgyi υπήρχε η Βρύση του Τριώτη /Shioputlu alu Trioti, πάνω από το Παλιομπάτζι.  Το μονοπάτι, πριν από την Κρυόβρυση/La Aratsili , περνούσε από τη μικρή Μπάρα/Bara njica , τη Νεράιδα/Neraidha και το La Cuniarohristu/Κουνιαροχρίστου και από το ρέμα από την Τρύπα του Μιχάλη/Guva alu Mihali και μέσω Κρανιάς έφτανε κάποιος στο Γυφτογιάννη και από εκεί στο Σέλι. Η  Κρανιά είχε πολλά νερά και εκεί οι Βλάχες από το Σέλι έπλεναν τα βαριά υφαντά. Σήμερα από εκεί υδρεύεται η Κουμαριά. Πιο ειδικές τοποθεσίες στην Κρανιά: La Cornji, εξ ου και το όνομα της περιοχής, La Groapa alu Preftu στο σύνορο με Παλιόχωρα, La Patatsili alu Vasilaci, στο σύνορο με Κρανιά. Δεξιά από την Κρανιά είναι η Παλιόχωρα/Paliohora με βρύση, και ψηλά στην κορυφή η Πέτρα του Κουτουρίκου/La Chiatra  alu Cuturicu και η Βρύση του Κουτουρίκου /La Shioputlu alu Cuturicu.

Ακολουθώντας το σημερινό δρόμο, περνώντας, στην επόμενη στροφή  μετά το ρέμα, από την τοποθεσία La Ζulfu, από το όνομα σκοτωμένου αγροφύλακα, και από το Γουρνοκούμασι ανηφορίζουμε και φτάνουμε στο Γελαδόσταλο/La Yeladhostalu  και στην Εικόνα/La Icoanâ , που είναι το σύνορο της Κουμαριάς με τη Μαρούσια.

Αριστερά από το Καρατάσι, ο παλιό δρόμος για το Σέλι, περνούσε από το Μαντέμι/Mademea , όπου έβγαζαν πέτρα για τα σπίτια, στη συνέχεια στη Μαγούλα/Mayula, μετά στις Βρύσες/La Shioputi , στου Νερού τη Μάνα / La Muma di apa , από εκεί στον Αγιoγιώργη/Ayioyioryi , στις Βολάδες/La vulotzi  και στο  Κασταναριό/Cαplu di Câstâniu , 3-4 μεγάλες καστανιές σαν σκοποί   , και δεξιά το Γεράκι . Απέναντι από την τρύπα του Μιχάλη,  είναι ο Έλατος/ La Bradu και στη διασταύρωση με την Κρυόβρυση, σ’ ένα πλάτωμα είναι η Γκαμπτζιά/Gâbdzeu, το la Nani και ψηλά το Καραούλι/Câraulea και η  Μπάρα/Bara. Επάνω από την Κουμαριά, πάνω από το φαράγγι της Γκαβάνας, είναι το Μεγάλο Καστρί /Câstriα mareα , όπου υπάρχει πηγή /Lα Putsicu, που στη βλάχικη γλώσσα σημαίνει μικρό πηγάδι. Στο δρόμο για τη Μπάρα στο Αρσούμπασι , είναι οι τοποθεσίες  La Cuntuyiani/στου Κοντογιάννη, La Cufalu/στον Κούφαλο, όπου είχαν τη στάνη οι Γκαμπεταίοι,  La tsintsi Pirguri/στους πέντε Πύργους, δεξιά από το Stali/Στάλι, κάτω από τη Μπάρα.

Κάτω από το δρόμο, στο ύψος του σχολείου είναι η Χαβούζα/Havusa, μοναδική παλιότερα βρύση στο χωριό,  και στη συνέχεια, η εκκλησία της Μικρής Παναγιάς/Stâ-Mâria njica, που γιορτάζει την 8 Σεπτεμβρίου.

Φωτογραφίες:  Αρχείο Συλλόγου Βλάχων Βέροιας

Πηγές : 1. Οι  μετονομασίες οικισμών στην Ελλάδα, Αχ. Καψάλη, περιοδικό ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ,τ.157, Θεσσαλονίκη 201

Για τα τοπωνύμια της Κουμαριάς πληροφορίες πήραμε από:

1. Γιάννη Μούρνο, πρώην πρόεδρο (1975-1982 ) Κουμαριάς, 74 χρονών
2. Γιώργο Μανακούλη , πρώην πρόεδρο ( 4 τετραετίες) και δημοτικό σύμβουλο (3 τετραετίες) Κουμαριάς
3. Κόλα Τζήμα, κτηνοτρόφο, 82 χρονών
4. Αδάμο Αναστασίου, 63 χρονών

Σημείωση: Το κείμενο, σε μια πρώτη του μορφή, αποτέλεσε το υλικό για το ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ  2015  του  Συλλόγου Βλάχων Βέροιας. Οι συνεντεύξεις με τους πληροφορητές πάρθηκαν πριν δώδεκα (12) χρόνια.

 –

Φαρέτρα