Η Φωτεινή Χαμιδιελή και η αέναη κίνηση της ψυχής πίσω από τα πρόσωπα

Συνέντευξη στη Δήμητρα Σμυρνή

Η συνέντευξη  πρωτοδημοσιεύτηκε στο βιβλίο που κυκλοφόρησε  για τη βεροιώτισσα ζωγράφο Φωτεινή Χαμιδιελή, στη σειρά «Παλετών οι πλόες – Σύγχρονοι έλληνες ζωγράφοι», εκδόσεις του Φοίνικα. Το βιβλίο παρουσιάζεται την Τετάρτη, 17 Οκτωβρίου 2018, στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Βέροιας.

Βλέπεις τα έργα της και τα αναγνωρίζεις, ξέρεις ότι είναι δικά της. Αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο στοιχείο για έναν καλλιτέχνη, να έχει το έργο του τη σφραγίδα του, να αποπνέει την προσωπικότητά του, να έχει το δικό του τρόπο να μετατρέπει τη ζωή σε Τέχνη κι εκείνην πάλι να την ξανακάνει ζωή, ζητώντας να καταγράψει με χρώμα και σχήμα την αέναη κίνηση της ψυχής πίσω από τα πρόσωπα.

Φωτεινή Χαμιδιελή. Αθόρυβη κι όμως εξαιρετικά παραγωγική και αναγνωρισμένη στο χώρο της. Ειλικρινής και απλή, χωρίς την παραμικρή διάθεση προβολής, όπως συνήθως συμβαίνει στους καλλιτεχνικούς χώρους. Τα έργα της μιλούν -κι αυτό είναι το ουσιαστικότερο γνώρισμά τους- πολύ περισσότερο από την ίδια.

Γυναίκες μοναχικές, γυναίκες που ψάχνουν τον εαυτό τους «μέσα σε κήπους μυστικούς, καλά κρυμμένους», όπως γράφει σε κάποιους στίχους της, γυναίκες με κορδέλες χρωματιστές γύρω τους –δεσμά ή δεσμοί;- γυναίκες στον καθρέφτη, λουλούδια και πουλιά που πλάθουν με την παρουσία τους έναν άλλο παράδεισο, όπου θεός είναι η ευαισθησία, και προπαντός το χρώμα, το χρώμα στη μαγεία πότε της σοφής διαβάθμισης και πότε στην κραυγή της δυνατής αντίθεσης.

Με περιμένει στο σπίτι της ανάμεσα στα έργα της. Γύρω της οι γυναίκες που ζωντάνεψαν από τα πινέλα της. Μιλά για τα πρώτα χρόνια στην Αμερική, για τις σπουδές, τους δασκάλους της, για το δικό της ρόλο ως δασκάλας, τώρα που οδηγεί τους δικούς της μαθητές στο μυστήριο της Τέχνης. Μιλά πάνω απ’ όλα για την ίδια την Τέχνη και τη γοητεία της, αλλά και για τη ζωή και τον άνθρωπο.

Είστε Βεροιώτισσα, γεννηθήκατε εδώ, ζείτε εδώ. Όμως σε μικρή ηλικία, στα 12 – 13, φεύγετε με τους γονείς σας στην Αμερική, όπου, τελειώνοντας το Γυμνάσιο και το Λύκειο, σπουδάζετε με υποτροφία στη Σχολή Καλών Τεχνών του Ροντ Άιλαντ των Ηνωμένων Πολιτειών, ολοκληρώνοντας τον κύκλο σπουδών σας στο παράρτημα της Σχολής στη Ρώμη. Πόσο σας επηρέασαν αυτά τα χρόνια στο εξωτερικό ως άνθρωπο και ως καλλιτέχνιδα; Αν δεν υπήρχαν πώς θα ήταν η ζωή σας;

Αν δεν πήγαινα Αμερική -αν και δυσκολεύτηκα πάρα πολύ να επιβιώσω σαν παιδί- είναι πολύ πιθανόν να μη γινόμουν ζωγράφος. Νομίζω ότι το γεγονός ότι ήμασταν εκεί ήταν καθοριστικό, για να ακολουθήσω τη ζωγραφική. Γιατί, μέσα από τα μαθήματα ζωγραφικής που γινόταν στο σχολείο, άρχισα να αισθάνομαι αυτοπεποίθηση, οπότε αυτό μ’ έκανε να θέλω να είμαι πιο δημιουργική. Ένιωθα βαθιά ικανοποίηση.

Ζωγράφιζα κι από μικρότερο παιδί, και όταν ήμασταν στην Ελλάδα. Πάντα ζωγράφιζα. Αλλά πηγαίνοντας εκεί και επειδή υπήρχαν και μαθήματα Τέχνης στο σχολείο – και ευτυχώς που υπήρχαν – αυτό με βοήθησε πάρα πολύ να προχωρήσω παρά κάτω. Από κει και πέρα, το γεγονός ότι σπούδασα στην Αμερική λογικό είναι να με έχει επηρεάσει. Με επηρέασε και το περιβάλλον και η νοοτροπία αλλά και οι σπουδές οι ίδιες. Και φυσικά τα έργα Τέχνης που έβλεπα, γιατί από πολύ μικρή είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ πολλά μουσεία. Είχα μεγάλη επαφή με την Τέχνη! Είχα πάρα πολύ καλούς δασκάλους από το Λύκειο, αλλά και αργότερα δούλεψα μ’ έναν δάσκαλο, όπου πήγαινα κι έκανα μαθήματα. Και νομίζω ότι όλα αυτά με βοήθησαν πάρα πολύ να προχωρήσω.

Ποιοι δάσκαλοι σάς επηρέασαν και χάραξαν την καλλιτεχνική σας πορεία;

Οι δάσκαλοι μου στο Γυμνάσιο μπορώ να πω πως με επηρέασαν με την ενθάρρυνσή τους και με την πίστη τους ότι κάτι μπορώ να καταφέρω. Ένας από αυτούς ο κύριος Κότι, έγινε η αιτία να παρακολουθήσω μαθήματα στο εργαστήρι του Γιουτζίν Τόννοφ. Έτσι κάθε Σάββατο έπαιρνα το λεωφορείο για το Πρόβιντενς, την πρωτεύουσα της πολιτείας του Ροντ Άιλαντ, και μεταφερόμουν σ’ έναν μαγικό χώρο, όπου υπήρχαν ζωγραφιές και σχέδια παντού, ενδιαφέροντα αντικείμενα σκορπισμένα σε κάθε επιφάνεια και η μυρωδιά από το νέφτι. Και στο κέντρο, επάνω σ’ ένα βάθρο, ήταν το μοντέλο. Το εργαστήρι ήταν σε ένα υπόγειο και πάντοτε μου έδινε την εντύπωση μιας σπηλιάς γεμάτης θαύματα. Τόσο ο δάσκαλος, όσο και ο χώρος, με επηρέασαν βαθύτατα.

Μετά από λίγα χρόνια συνάντησα στη σχολή μου μια νεαρή καθηγήτρια, τη Λουίζα Τσέις, της οποίας δεν παρακολουθούσα κάποιο μάθημα αλλά βρισκόμασταν πάντοτε στα εργαστήρια και μιλούσαμε. Ήταν ξανθιά, κυκλοφορούσε ξυπόλητη και είχε μια γλυκιά παιδικότητα. Μερικές μαραθώνιες συζητήσεις μαζί της για την Τέχνη νομίζω με βοήθησαν να καταλάβω πολλά πράγματα για το πώς ο ίδιος ο καλλιτέχνης μπορεί να πλησιάσει το έργο του. Δυστυχώς πρόσφατα έμαθα πως πέθανε και ψάχνοντας στο διαδίκτυο να βρω έργα της, ανακάλυψα πόσο σημαντική δημιουργός υπήρξε.

Με την απόσταση του χρόνου πώς βλέπετε να βιώσατε την Τέχνη στην Αμερική και πώς στην Ευρώπη; Υπάρχουν σημαντικές διαφορές;

Στην Αμερική δίνουν πάρα πολύ μεγάλη έμφαση στην Τέχνη που παράγεται εκεί και κυρίως στη Σύγχρονη Τέχνη. Την περίοδο που ζούσα εκεί κυριαρχούσε ο αφηρημένος Εξπρεσιονισμός Φυσικά, νέα κινήματα έχουν αναπτυχθεί από τότε, πάντα οι καινοτόμες ιδέες έβρισκαν στην Αμερική το πρόσφορο έδαφος να εξελιχθούν. Στα μουσεία, τα οποία διοργάνωναν σημαντικότατες εκθέσεις , υπήρχαν έργα της Ευρωπαϊκής Τέχνης, αλλά την μεγάλη Τέχνη του παρελθόντος την είδα στην Ευρώπη και εδώ ανακάλυψα τη σημασία της παράδοσης.

Επιστρέφετε στην Ελλάδα και πρωτοπαρουσιάζετε έργα σας στη Μικρή Πινακοθήκη «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου, στη Θεσσαλονίκη, με την οποία και συνεργάζεστε. Πόσο σας επηρέασε ο κύκλος της «Διαγωνίου»;

Άλλο ένα μεγάλο κεφάλαιο νομίζω. Με τη Μικρή Πινακοθήκη «Διαγώνιος» του Ντίνου Χριστιανόπουλου συνεργάστηκα μέχρι που έκλεισε. Γύρω στα 10 χρόνια, αν δεν κάνω λάθος. Εκεί έκανα δύο μικρές εκθέσεις ατομικές. Από μόνη μου δε θα τολμούσα να κάνω εκθέσεις. Ο κ. Ντίνος Χριστιανόπουλος τις πρότεινε και τις έκανε. Επίσης έκανα και μια άλλη έκθεση, όπου ήρθε και προλόγισε ο ίδιος εκεί, όχι στη «Διαγώνιο», αλλά στη Σταυρούπολη.

Νομίζω καταλάβαινε ότι ήμουν μάλλον άπειρη και έπαιρνε πρωτοβουλίες αυτός για μένα. Με βοηθούσε πάρα πολύ. Ο κύκλος του γοητευτικότατος. Στην αρχή αισθανόμουν λιγάκι… χαμένη, γιατί ήταν άνθρωποι πολύ μορφωμένοι, καλλιεργημένοι και σημαντικοί, αλλά και άνθρωποι που μιλούσαν και μάθαινες απ’ αυτούς. Κάθε φορά που κατέβαινα στη Θεσσαλονίκη – συνέβαινε αυτό μια φορά στις 10 με 15 μέρες, ζωγράφιζα εδώ στη Βέροια και πήγαινα τα έργα μου κάτω, για να τα δούνε – όποιος ήταν στο χώρο της «Διαγωνίου» συμμετείχε στην κριτική των έργων μου. Κι αυτό ήταν ωραίο, γιατί άκουγες διάφορες απόψεις.

Από τον κ. Χριστιανόπουλο έμαθα μέχρι και λεπτομέρειες. πώς συνδέονται τα καρφάκια στην κορνίζα, τι χαρτί πρέπει να υπάρχει από την πίσω όψη της κορνίζας, την ποιότητά του, δηλαδή ακόμη και πρακτικά θέματα. Αργότερα, κλείνοντας η «Διαγώνιος», όταν έκανα εκθέσεις, μέχρι και πρόσφατα, καλούσα τον κ. Χριστιανόπουλο και ερχόταν. Φυσικά τώρα δεν τολμάω να τον καλέσω. Στην τελευταία έκθεση δεν τον κάλεσα, γιατί αισθάνθηκα ότι δε θα μπορούσε να έρθει. (Στο τέλος της συνέντευξης μπορείτε να δείτε σε video της Φαρέτρας την άποψη του Ντίνου Χριστιανόπουλου για τη Φωτεινή Χαμιδιελή) 

Ξεκινάτε να ζωγραφίζετε νεκρές φύσεις και τοπία. Στη συνέχεια η ζωγραφική σας γίνεται αποκλειστικά ανθρωποκεντρική, με εμμονή στη γυναίκα. Τι σας οδήγησε να κάνετε την οριστική αυτή στροφή;

Πάντα ήταν ανθρωποκεντρική η ζωγραφική μου. Νεκρές φύσεις και τοπία αναγκάστηκα να κάνω, γιατί δεν είχα μοντέλο. Οι μορφές ήταν πάντα αυτές που με ενδιέφεραν. Ζωγράφιζα πάρα πολύ γυναικείες μορφές, γιατί είχα πάντα μοντέλο, που καθόταν με ιδιαίτερη χαρά και ευχαρίστηση. Κι αυτή ήταν η αδελφή μου. Μετά από κάποιο διάστημα που δεν μπορούσε να είναι πια εκεί, έπρεπε κάτι να ζωγραφίσω. Κι επειδή αισθανόμουν ότι έπρεπε να έχω κάτι μπροστά μου, για να δουλέψω, γι αυτό γύρισα στο τοπίο. Και φυσικά και στη νεκρή φύση, γιατί ήταν κάτι εύκολο, με αντικείμενα που υπήρχαν γύρω μου.

Όμως, στη συνέχεια το τοπίο εξαφανίζεται τελείως και παραμένει η εμμονή στη γυναίκα.
Η γυναίκα είναι για μένα σημαντικό πρόσωπο. Γιατί ίσως είχα σημαντικές γυναίκες στη ζωή μου. Σημαντικές φίλες… Αδελφή, μητέρα… Ίσως είναι και μια εξερεύνηση του εαυτού μου μέσα από τη γυναικεία μορφή.

«Μέσα στον καθρέφτη βλέπω το πρόσωπό μου», λένε κάποιοι στίχοι σας. Επιμένω στο θέμα της γυναίκας, γιατί ουσιαστικά είστε ζωγράφος των “μυστικών κήπων” της γυναίκας. Όλοι σας οι πίνακες είναι ατμοσφαιρικοί, φωτίζοντας το πρόσωπό της πολυπρισματικά. Η γυναίκα – παιδί, σύζυγος, μάνα, η γυναίκα να σκέφτεται, να φοβάται, να θυμάται… αλλά πάντα με μια διάχυτη μελαγχολία. Δε γελά ποτέ ή σχεδόν ποτέ. Τι σηματοδοτεί αυτός ο κοινός τόπος, η γραμμή της μελαγχολίας που διαπερνά όλα τα πρόσωπα;

Μου το έχουν πει κι άλλοι. Ακόμη και μικρά παιδιά, που έχουν δει τα έργα μου. “Γιατί είναι τόσο θλιμμένες οι γυναίκες;” είναι το πρώτο σχόλιο που κάνουν. Αλήθεια πόσους ζωγράφους συναντούμε των οποίων τα έργα έχουν πρόσωπα με χαρούμενη έκφραση; Δεν μ’ ενδιαφέρει η χαρούμενη έκφραση του προσώπου, γιατί ίσως θέλω να κοιτάξω βαθύτερα. Άλλωστε, το χαρούμενο κρύβει ίσως και ένα προσωπείο.

Η αντρική φιγούρα αχνοφαίνεται στα έργα σας και υποδηλώνει την παρουσία της κυρίως με τη μορφή μικρών αγοριών. Τι θέση έχει ο άντρας στο έργο σας;

Στη σχολή ασχοληθήκαμε κυρίως με τη μελέτη του γυναικείου σώματος. Τα μοντέλα μου ήταν γυναίκες. Αγαπώ πολύ τις καμπύλες του γυναικείου σώματος. Αντίθετα το αντρικό σώμα δεν τις διαθέτει. Άλλωστε γνωρίζω βαθιά τον γυναικείο ψυχισμό. Ίσως εδώ βρίσκεται η απάντηση στην ερώτησή σας.

Συχνά στη ζωγραφική σας παρατηρεί κανείς το σύμβολο της κορδέλας ή του νήματος να συνοδεύει τη γυναικεία μορφή. Υπονοεί για τη γυναίκα δεσμούς ή δεσμά;

Υποσυνείδητα, αν είναι δεσμά, δεν ξέρω… Εγώ θέλω δεσμούς. Δεσμούς θετικούς με τους ανθρώπους.

Λουλούδια και πουλιά λειτουργούν παραπληρωματικά, ως σκηνικό, για την πρωταγωνίστρια-γυναίκα. Πώς αποσυμβολοποιούνται;

Δεν ξέρω αν είναι τα πουλιά ένα συγκεκριμένο σύμβολο για μένα. Απλά μ’ αρέσουν πολύ σαν σχήμα. Κι όταν τα ζωγραφίζω και τα απεικονίζω, θυμάμαι την αίσθηση που έχω, όταν ένα πουλάκι μέσα στα χέρια μου τρέμει και σπαρταράει. Αυτή είναι η αφετηρία. Με γοητεύουν πάντα οι έντονες κινήσεις που κάνουν τα πουλιά.

Στην πορεία σας χρησιμοποιήσατε διάφορα υλικά και τεχνικές. Αρχικά σχέδιο και ακουαρέλα, μελάνι και κάρβουνο και στη συνέχεια ακρυλικό και κολάζ. Πώς εκφράζεστε σήμερα, με ποιόν τρόπο;

Χρησιμοποιώ διάφορες τεχνικές κι όσο για τη θεματογραφία μου ίσως οι πίνακές μου σήμερα να είναι μια συνομιλία… με τον εαυτό μου. Ίσως να είναι αφηγήσεις… “θεραπευτικές”. Λέω μέσα από τα έργα μου πράγματα που θα ήθελα να μπορούσα να ζήσω ή απεικονίζω πρόσωπα που θα ήθελα να μπορούσαν να υπάρξουν στη ζωή μου. Έργα που λειτουργούν σαν ευχές.

Ξαναγυρίζοντας στη γενέθλια πόλη, εργάζεστε ως καθηγήτρια στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
Μπορεί ένας καλλιτέχνης, φύση ελεύθερη, να λειτουργήσει μέσα στα πλαίσια της δημοσιοϋπαλληλικής ζωής; Και σε τελική ανάλυση, νιώθει πως προσφέρει ουσιαστικά στους μαθητές του;

Ελπίζω να νιώθουν οι μαθητές ότι τους έχω προσφέρει κάτι. Εγώ το απολαμβάνω. Δεν το περίμενα. Δεν ήθελα ποτέ να γίνω δασκάλα. Ήταν κάτι που απέφευγα για πολλά χρόνια και τελικά μάλλον θετικά λειτούργησε για μένα ως ζωγράφο. Παίρνω τη χαρά της ζωής που έχουν τα παιδιά. Και επίσης στη συνέχεια κάτι σκέφτομαι, κάτι γίνεται, κάτι πρέπει να προχωρήσει. Πρέπει να είμαστε δημιουργικοί με κάποιον τρόπο. Όταν λες κάτι στα παιδιά, και βλέπεις τα μάτια τους να λάμπουν και να δείχνουν ενδιαφέρον, αυτό είναι μεγάλη ικανοποίηση.

Όσο για τη δέσμευση του καλλιτέχνη από την δημοσιοϋπαλληλική ζωή, δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά. Και ευτυχώς που είναι και έτσι, γιατί οι μέρες είναι πολύ δύσκολες για τους καλλιτέχνες. Πάντα ήτανε. Αν θέλεις να κάνεις κάτι, μπορείς να μοιράζεσαι σε πολλά πράγματα, αλλά μπορείς να κάνεις και τη δουλειά σου. Να είσαι και σύζυγος και μητέρα και νοικοκυρά αλλά και να εκφράζεσαι, εκεί που βρίσκεις ενδιαφέρον.

Τώρα που εσείς είστε δασκάλα ανακαλύψατε κάποια ταλέντα ανάμεσα στους μαθητές σας;

Πριν μερικά χρόνια είχα έναν μαθητή που δεν δούλευε στην τάξη, δεν παρέδιδε εργασίες ποτέ και αναγκαζόμουν να τον βαθμολογήσω με χαμηλούς βαθμούς. Μετά από μερικά χρόνια ήρθε να με δει και μου έφερε δώρο ένα τεράστιο σχέδιο με κάρβουνο, μια μελέτη μοντέλου. Είχε παρακολουθήσει μαθήματα και έγινε γραφίστας. Αναφέρω αυτό το γεγονός, γιατί δεν ξέρουμε εμείς οι δάσκαλοι πότε θα ζωντανέψουν στο μυαλό ενός παιδιού κάποιες από τις κουβέντες, τις συμβουλές ή τις παροτρύνσεις που κάναμε στο παρελθόν και γι’ αυτό πρέπει να επιμένουμε.

Φυσικά υπήρξαν και υπάρχουν παιδιά με ταλέντο που ακολουθούν το όνειρό τους, έχουν αποφοιτήσει από την Σχολή Καλών Τεχνών και δύο από αυτά τα παιδιά ήδη άρχισαν να κάνουν εκθέσεις. Έτυχε να εκθέσουμε μάλιστα και μαζί. Επίσης πολλά παιδιά εκδηλώνουν ενδιαφέρον, για να γίνουν καθηγητές Εικαστικών Τεχνών. Πρέπει να πω πως χαίρομαι ιδιαίτερα, όταν κάποιοι μαθητές έρχονται να δουν εκθέσεις μου.

Επηρεάζεστε στη δική σας ζωγραφική από τον τρόπο που τα παιδικά μάτια των μαθητών σας βλέπουν την Τέχνη;

Μου αρέσει πάρα πολύ αυτή η αίσθηση θαυμασμού και περιέργειας που έχουν τα παιδιά για την Τέχνη. Ο αυθορμητισμός που δείχνουν, όταν κάτι καινούριο τα συναρπάζει. Αυτά τα στοιχεία, ναι, με επηρεάζουν πολύ θετικά, καθώς μου υπενθυμίζουν πώς είναι καλύτερο να προσεγγίζουμε το φαινόμενο της Τέχνης.

Τι θεωρείτε εξαιρετικά ουσιώδες για την Τέχνη, ώστε να το μεταφέρετε στους μαθητές σας;

Υπάρχει ένα έργο του Κρίστο, είναι μία τεράστια εγκατάσταση στις ακτές της Φλώριδας στην Αμερική, όπου ο καλλιτέχνης έχει μετατρέψει μικρά νησάκια σε γιγάντια νούφαρα. Όταν δείχνω αυτό το έργο, οι ερωτήσεις των μαθητών πέφτουν σαν βροχή, η περιέργεια τους εξάπτεται. Και, αφού μιλάμε για το έργο αυτό, μετά τους δείχνω και τα νούφαρα του Μονέ και φυσικά συζητάμε για τη σχέση, τον τρόπο που αυτοί οι δύο δημιουργοί σκέφτηκαν για το έργο τους.

Θα ήθελα να μπορούν να κάνουν τις συνδέσεις και να βλέπουν τη συνέχεια στην εξέλιξη της Τέχνης. Να μπορέσουν να καταλάβουν ότι η Τέχνη δεν είναι απλά όμορφοι πίνακες ζωγραφικής αλλά ότι έχει αφάνταστες προεκτάσεις που αφορούν τη ζωή μας και την επηρεάζουν. Για παράδειγμα, αφού ανέφερα τον Κρίστο, το πιο πρόσφατο έργο του είναι ξανά μία τεράστια εγκατάσταση, ένας πορτοκαλί διάδρομος επάνω στην επιφάνεια της θάλασσας, στον οποίο οι άνθρωποι μπορούν να περπατήσουν. Φανταστείτε τι υπέροχη αίσθηση θα είναι να περπατάς σ’ αυτόν τον διάδρομο! Το μπλε δίπλα στο πορτοκαλί, χρώματα αντιθετικά που χρησιμοποιεί η ευθεία του διαδρόμου επάνω στους κυματισμούς της θάλασσας.

Μετά από χρόνια πώς νιώθετε για τους μαθητές σας, ακόμη και γι’ αυτούς που δεν τους διέκρινε κάποιο ταλέντο;

Να σας πω, είμαι πολύ ευτυχισμένη που έγινα δασκάλα ζωγραφικής. Μερικές φορές κατάφερα κι εκείνους τους μαθητές που δεν είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το μάθημα κάτι να τους πω. Χαίρομαι, όπως νομίζω πως χαίρεται κάθε δάσκαλος να βλέπει τα παιδιά που είχε μαθητές να έχουν προοδεύσει, να είναι καλά στη ζωή τους. Χαίρομαι που έχω τώρα μαθητές και τα παιδιά τους. Δεν έχει σημασία αν είχαν ταλέντο. Όταν τους ξαναβρίσκω, είναι ευχάριστη η συνάντηση.

 Αριθμείτε πολλές ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα, κι ακόμη περισσότερες ομαδικές στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Πιστεύετε πως η επαρχία αποτελεί τροχοπέδη για έναν καλλιτέχνη; Θυμάμαι πως έναν τέτοιο φόβο είχε εκφράσει -πέρα από το θαυμασμό του για τη δουλειά σας- και ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος, στην αναδρομική έκθεση που κάνατε στο Βαφοπούλειο της Θεσσαλονίκης, το 2010.

Μια πόλη μικρή σού επιτρέπει να ζεις ανθρώπινα. Σου επιτρέπει να μεγαλώσουν τα παιδιά σου καλά. Γιατί αυτό μ’ ενδιέφερε. Να έχουν μια καλή ζωή. Αυτό το προσφέρει η Βέροια. Από την άλλη καταπιέστηκα πολλές φορές, καθώς δεν έβρισκα διεξόδους. Γιατί εδώ πρέπει να κάνεις μεγαλύτερες προσπάθειες να προσελκύσεις κόσμο. Δεν είναι καλή η επαρχία για έναν καλλιτέχνη. Πρέπει να δουλέψεις διπλά, πρέπει να βγεις έξω απ’ το καβούκι σου.

Πόσο τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας έχουν επιδράσει στην επικοινωνίας σας με άλλους καλλιτέχνες αλλά και με τους αποδέκτες της Τέχνης σας;

Να σκεφτείτε πως οποιαδήποτε στιγμή μπορώ να έχω πρόσβαση σε κάθε εικαστικό γεγονός που συμβαίνει στον πλανήτη. Αυτό από μόνο του με ενθουσιάζει! Είναι πιο εύκολο να δημιουργήσεις νέες συνεργασίες, να μιλήσεις με κάποιον ζωγράφο που ζει σ’ ένα μακρινό σημείο του κόσμου, να μοιραστείς τους προβληματισμούς σου και το κυριότερο να ανακαλύψεις τα κοινά σημεία που υπάρχουν. Όσο για τους αποδέκτες του έργου, έχουν πολλαπλασιαστεί, καθώς, όπως εγώ ενδιαφέρομαι να βλέπω νέα έργα, το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους ανθρώπους. Πολλές φορές μοιράζονται μαζί μου τις εντυπώσεις που τους προκαλούν τα έργα μου κι αυτό το βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον.

Είστε Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Βέροιας, της παγκόσμια βραβευμένης βιβλιοθήκης της πόλης. Πόσο η ενασχόλησή σας με τη βιβλιοθήκη έχει επιδράσει στα καλλιτεχνικά και πνευματικά σας ενδιαφέροντα;

Είναι ακόμη ένας τρόπος να είσαι δημιουργικός. Πάντοτε γεννιούνται καινούριες ιδέες και έχει ενδιαφέρον να τις εξελίξεις. Για παράδειγμα έγινε μία παρουσίαση έργων που δημιούργησαν ζωγράφοι απ’ όλο τον κόσμο, σαν φόρο τιμής στους ανθρώπους που χάθηκαν στη Μεσόγειο κατά την προσφυγική κρίση.  Έτσι γίνονται εργαστήρια, ζωγραφίζουν έργα τα παιδιά, γίνεται συζήτηση, κάποιοι άνθρωποι θα αναλογιστούν ξανά το μέγεθος αυτής της τραγωδίας…

Είχε πολύ ενδιαφέρον επίσης να παρακολουθώ από κοντά την ανάπλαση του χώρου της βιβλιοθήκης. Γνώρισα ανθρώπους από τους οποίους έμαθα πράγματα, είχαν μια άλλη αντίληψη για τη ζωή. Για παράδειγμα, με εντυπωσίασε η απλότητα και ο επαγγελματισμός της νεαρής συγγραφέως, η οποία έγραφε τους λόγους του Ομπάμα και είχε έρθει από την Αμερική κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης για το βραβείο Γκέιτς.

Πάντα η Τέχνη εκφράζει την εποχή της και ο καλλιτέχνης είναι ενταγμένος στην εποχή του. Επηρεάζεται, συμπάσχει, διαμαρτύρεται. Κλασικό παράδειγμα η “Γκουέρνικα” του Πικάσο. Πώς μπορεί σήμερα ο καλλιτέχνης να αφυπνίσει; Του δίνεται ο χώρος, για να το κάνει;

Πόσοι μας ακούνε; Ενδιαφέρονται οι άνθρωποι να ακούσουνε; Υπάρχει ένα κοινό που λίγο πολύ είναι το ίδιο που ακολουθούσε και πριν την κρίση. Ίσως τώρα λίγο περισσότερο, γιατί οι άνθρωποι έχουν μια διάθεση και μια ανάγκη να δούνε κάτι, να ανοίξει λίγο η ψυχή τους, να ξαλαφρώσει. Πρέπει να είσαι πάρα πολύ μεγάλος, για να αφυπνίσεις τον άλλον. Να είναι πολύ δυνατό το έργο σου. Δεν ξέρω, αν μπορούμε να το κάνουμε όλοι εμείς. Ίσως, στο μικρό βαθμό που μπορεί ο καθένας. Κάνουμε όμως προσπάθειες.

Στο ξεκίνημα της κρίσης, με τη συνεργάτιδά μου, τη Γωγώ Γρηγοριάδου, έχουμε κάνει μια μικρή ομαδούλα, εγώ εδώ και η Γωγώ στη Θεσσαλονίκη. Μάλιστα κάναμε μια έκθεση το 2012, με τον τίτλο «Women in red», «γυναίκες στο κόκκινο», όπου συμμετείχαν 20 γυναίκες από διάφορα μέρη του κόσμου, (Ιαπωνία, Ολλανδία, Ιταλία, Βέλγιο, Ελλάδα κλπ.).

Μίλησε η κάθε μια για το πώς αντιμετωπίζει την κρίση, όχι μόνο την οικονομική. Ας πούμε, η Γιαπωνέζα μας μίλησε για τους σεισμούς στη χώρα της και πώς βρέθηκε μέσα στον υπόγειο, κατά τη διάρκεια του σεισμού, και πώς προσπαθούσε να βρει έξοδο. Αυτό το απέδωσε εικαστικά. Η Χριστίνα Μινακόρι από την Αργεντινή με εντυπωσίασε επίσης. Μίλησε για το πώς μετανάστευσε στην Αμερική, λόγω των οικονομικών προβλημάτων της Αργεντινής, και πώς είχε όλα της τα πράγματά της μέσα σε μια βαλίτσα. Δυσκολεύτηκε πολύ οικονομικά. Γι’ αυτό απεικόνιζε βαλίτσες.

Και παλιότερα κάναμε μια έκθεση στο Βαφοπούλειο, αυτήν τη φορά με έργα μικρού μεγέθους, mail art, (ταχυδρομικής τέχνης), όπου συμμετείχαν καλλιτέχνες από πολύ περισσότερες χώρες, και βέβαια και από την Ελλάδα. Και όχι μόνο γυναίκες. Αυτήν τη φορά «γυναίκες και άνδρες στο κόκκινο».

Οι άνδρες καλλιτέχνες μπορούν να κάνουν πολλά περισσότερα πράγματα από τις γυναίκες. Ακόμη και τώρα, και όχι μόνο στην Ελλάδα, υπάρχουν πολύ λιγότερα έργα γυναικών καλλιτεχνών στα μουσεία. Στο καλλιτεχνικό στερέωμα, στις δημοπρασίες, οι γυναίκες είναι πολύ λιγότερες από τους άνδρες. Ίσως εκεί να είναι η άρνησή μου που δεν τους προβάλλω στα έργα μου.

Πώς θα φανταζόταν η Φωτεινή Χαμιδιελή τον κόσμο, πώς θα τον ήθελε; Πώς θα τον ζωγράφιζε με δυο – τρία λόγια;

Ήρεμο, γαλήνιο, χαρούμενο. Υπάρχει μια ταραχή που τη νιώθεις καθημερινά και επηρεάζει τον ψυχισμό όλων μας. Η ηρεμία είναι το ζητούμενο και ειδικά όσο μεγαλώνουμε.