“Αναφορά στον Γκρέκο”. Μια μαγική στιγμή συνάντησης της Λογοτεχνίας με το Θέατρο

Δήμητρα Σμυρνή

Η Νεανική Σκηνή του ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας προσφέρει φέτος στους έφηβους μαθητές την  «Αναφορά στον Γκρέκο»,  μια θεατρική παράσταση του Τάκη Χρυσικάκου, που σ’ αυτήν οι όροι «μυσταγωγία» και «Υψηλή Τέχνη» βρίσκουν την πλήρη δικαίωσή τους!

Η παράσταση, που δόθηκε χθες, 6/11/’16, για τους εκπαιδευτικούς, δεν έπεισε απλά. Συγκίνησε, συγκλόνισε και κινητοποίησε νου και ψυχή, παρασύροντας το θεατή σε μια απογειωτική μεταφορά στο Θέατρο του πιο στοχαστικού βιβλίου του Καζαντζάκη.

Η «Αναφορά» είναι η πνευματική Διαθήκη του συγγραφέα, κιβωτός για τις επόμενες γενιές, που φυλάει βαθιά και προστατευτικά στις σελίδες της το χώμα και το αίμα του Ελληνισμού.

Όσοι διάβασαν και έζησαν την «Αναφορά», λέξη τη λέξη, ήταν επόμενο να είναι περισσότερο επιφυλακτικοί σε μια θεατρική διασκευή της. Πώς μπορεί αυτός ο ρωμαλέος λόγος, που δε χωράει πουθενά και μένει τόσα χρόνια αθάνατος, να χωρέσει μέσα σε λίγη ώρα, να ζωντανέψει πάνω στο σανίδι, λόγος πυκνός, αυτόνομος και απόλυτα αυτάρκης; Πώς μπορεί να γίνει Θέατρο;

Και όμως έγινε! Φάνηκε από την πρώτη στιγμή! Φάνηκε από το χρώμα της φωνής του Τάκη Χρυσικάκου, από τη μορφή του που αναδύθηκε μέσα από το φώς μιας παλιάς λάμπας – «στο φώς της το αμυδρό…», που θα έλεγε κι ο Καβάφης-  από τις κινήσεις του, από τη λάμψη των ματιών που καίνε και καίγονται, ακόμη κι όταν τα γηρατειά θέλουν να τα θολώσουν, από το κείμενο που έρρεε ολοζώντανο και διαχέονταν στην πλατεία, σαν να μην μεσολαβούσε ανάμεσα σ’ αυτό και στο θεατή ο ηθοποιός, σαν να ήταν ο Καζαντζάκης αναστημένος και μιλούσε ξεχωριστά  στο αυτί του καθενός…

Και ήρθε και η μουσική να ζωντανέψει την Κρήτη! Λύρα, κιθάρα, φωνή… Και η εικόνα! Στο βάθος η μορφή του Γκρέκο, του παππού Γκρέκο, του στρατηγού, που σ’ αυτόν ο ταπεινός στρατιώτης του, ο συγγραφέας, κάνει την αναφορά του… Όλα ατμόσφαιρα και υποβολή.

Κι από πίσω δουλειά, ατέλειωτη δουλειά, και αγωνία από τον συναρπαστικό καλλιτέχνη να μην προδοθεί το κείμενο, να μην προδοθεί το πρόσωπο, να μην προδοθούν οι ιδέες.

Ο Τάκης Χρυσικάκος είχε, προσαρμόζοντας θεατρικά το κείμενο, να παλέψει με άπειρες δυσκολίες, με κυριότερη αυτήν της επιλογής εκείνων των σημείων, που δεμένα θα παρουσίαζαν ένα σύνολο χωρίς ρωγμές. Και τα κατάφερε. Το κείμενο απέπνεε την αίσθηση της ολότητας ακόμη και για κείνους που διάβασαν το βιβλίο.

Αμέσως μετά η ερμηνεία. Ο πρωταγωνιστής, ο οποίος συνέδεσε μέχρι τώρα το όνομά του με την ποιότητα, έφτασε σε μια αναμφισβήτητη ερμηνευτική ωριμότητα, κατακτώντας πια όλα εκείνα τα εκφραστικά μέσα, που οδηγούν στους μεγάλους ρόλους. Και δεν είναι εύκολο κάτι τέτοιο, όταν το πρόσωπο που υποδύεσαι είναι ένα τέτοιο πρόσωπο, σαν αυτό του Καζαντζάκη, που όχι μόνο το έπλασε ο καθένας μέσα του από τα βιβλία του, αλλά υπήρξαν και τα ντοκουμέντα των φωτογραφιών ή της φωνής του. Ο Χρυσικάκος ζωντάνεψε στη σκηνή έναν συγκλονιστικό Καζαντζάκη, δίνοντας ένα εντυπωσιακό ρεσιτάλ ηθοποιίας!

Η Γεωργία Νταγάκη, φωνή βαθιά αισθαντική, άλλοτε επική άλλοτε λυρική, όπως κάθε φορά το κείμενο το ζητούσε, έφερε με τη λύρα της τη λεβεντιά ή το κλάμα της Κρήτης στην πλατεία, τραγουδώντας από  «Ερωτόκριτο» μέχρι Ριζίτικα κι από την «Περσεφόνη» του Χατζιδάκι μέχρι τον «Ακροβάτη» του χαΐνη Αποστολάκη.

Οι επιλογές των τραγουδιών έγιναν σοφά από την ίδια και τον Δημήτρη Αποστολάκη, και σίγουρα χωρίς αυτές, χωρίς το διάλογο της μουσικής με το κείμενο, το τελικό αποτέλεσμα δε θα ήταν το ίδιο.

Δίπλα της, στο ίδιο ύφος, αντάξιος της Νταγάκη, ο Χρυσόστομος Καραντωνίου, παίζοντας κλασική κιθάρα.

Η εικόνα επιβάλλονταν στη σκηνή κάθε φορά που έπαιρνε το λόγο η μουσική, εναλλάσσοντας στιγμές του Καζαντζάκη με φωτογραφίες του από  τα παιδικά του χρόνια μέχρι τα γεράματα. Ήχος και εικόνα σε απόλυτη συμπόρευση.

Η σκηνοθεσία, που ήταν του ίδιου του Χρυσικάκου, δεν ήταν υπεύθυνη μόνο για το δικό του παίξιμο αλλά και για τη μοναδική αρμονία που κυριαρχούσε μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια σ’ αυτό το δεμένο σύνολο λόγου, εικόνας και μουσικής. Συνεργάτιδά του στη σκηνοθεσία η Εμμανουέλα Αλεξίου.

Σχεδιασμός φωτισμών: Ντίνος Μεταλλίδης
Φωτισμοί: Γιώργος Βέγκος
Ηχοληψία: Αλέξανδρος Καροτσέρης
Γραφιστική επιμέλεια: G.D
Προβολή-επικοινωνία: Κατερίνα Γρηγοριάδου

Μια παράσταση που πρέπει να τη χαρούν όχι μόνο οι μαθητές – εδώ πρέπει να αναφερθεί η φράση του ανθρώπου του Θεάτρου, του κριτικού Κώστα Γεωργουσόπουλου, «Θα έπρεπε να οδηγηθούν όλοι οι μαθητές της χώρας στο ρεσιτάλ του Χρυσικάκου…»-  αλλά να μπορούσαν να τη δουν και οι μεγάλοι, όσο το δυνατόν περισσότεροι. Μία τέτοια παράσταση ευτυχώς  έχει ήδη προγραμματιστεί για το μέλλον, αλλά δεν έχει ακόμα οριστικοποιηθεί.

Στους καιρούς που ζούμε, τέτοιες φωνές σαν τη φωνή του Νίκου Καζαντζάκη, είναι η χαμένη μας πυξίδα και τέτοιες θεατρικές παραστάσεις, σαν αυτή του Τάκη Χρυσικάκου, ανάσα αισιοδοξίας. Ίσως δε χάθηκαν όλα ακόμα… «Είμαστε από καλή γενιά…» που θα έλεγε κι ο Οδυσσέας Ελύτης.

Φωτογραφίες: faretra.info